فوتبال در ایران

ورزش و بازیهای نوین مانند فوتبال که بازیهای اروپایی خوانده می شوند, در بیست سال پایانی قرن سیزدهم هجری شمسی توسط اروپایی ها به ویژه انگلیسی ها در ایران رواج یافتند اصطلاح فوتبال را دانشجویان اعزامی به اروپا پس از بازگشت به وطن وارد زبان فارسی نمودند, اما فوتبال را برای اولین بار انگلیسی های مقیم ایران در تهران و برخی شهرهای بزرگ و همچنین ملوانان کشتی های خارجی در بنادر خرمشهر, بوشهر, بندرعباس و به راه انداختند

ورزش و بازیهای نوین مانند فوتبال که بازیهای اروپایی خوانده می‌شوند، در بیست‌سال پایانی قرن سیزدهم هجری شمسی توسط اروپایی‌ها به ویژه انگلیسی‌‌‌‌ها در ایران رواج یافتند. اصطلاح فوتبال را دانشجویان اعزامی به اروپا پس از بازگشت به وطن وارد زبان فارسی نمودند، اما فوتبال را برای اولین بار انگلیسی‌های مقیم ایران در تهران و برخی شهرهای بزرگ و همچنین ملوانان کشتی‌های خارجی در بنادر خرمشهر، بوشهر، بندرعباس و ... به راه انداختند. در پایتخت، اعضای سفارت انگلیس، بانک شاهی و تلگرافخانه - هندویوروپ - اوقات فراغت خود را با فوتبال می‌گذراندند و وقتی به تدریج بر تعداد اعضاء آنها افروده شد، سه تیم فوتبال مستقل تشکیل دادند و در هر فرصتی که بدست می‌آوردند در زمین‌های گوشه و کنار شهر با هم مسابقه می‌دادند. در سال ۱۲۸۶ شمسی «اسپرینگ رایس» وزیر مختار انگلستان در ایران به منظور ایجاد حس رقابت در بازیکنان و جنبه رسمی دادن به بازیها دو جام (کاپ) یکی برای فوتبال و دیگری برای هاکی تهیه کرد و اولین دوره رسمی مسابقه فوتبال بین سه تیم موسسه‌های یاد شده در همان سال انجام شد.

این جام تا مدتها در انجمن ملی تربیت بدنی ایران قرار داشت و رو ی آن این جمله نوشته شده بود: تهران فوتبال آسوسیاشن کلاب (کلوب اجتماعیون) ۱۹۰۷ . بازیهایی تیم‌های انگلیسی بیشتر در میدان مشق انجام می‌شد و تا چند سال هیچ ایرانی در این بازیها شرکت نداشت. این تیم‌ها گاهی اوقات که بازیکن کم داشتند،‌از بین ایرانیانی که در کنار زمین تماشاچی بازی آنها بودند، برای تکمیل شدن تعداد بازیکنان تیم خود استفاده می‌کردند. اولین ایرانی که به تیم های انگلیسی پیوست، کریم زندی بود که در سالهای ۱۲۸۷ تا ۱۲۹۵ در آن تیم‌ها بازی کرد. هیاهوی بازیکنان انگلیسی در زمین فوتبال به تدویج جوانان و نوجوانان ایرانی بویژه تهرانی‌ها را به کنار زمینهای فوتبال کشاند. به هر حال نوجوانان و جوانان ایرانی در شهرهایی که انگلیسی‌ها حضور داشتند آنقدر در حاشیه زمینهای فوتبال، بازیهای انگلیسی‌ها را تماشا کردند تا به فوت و فن این بازی آشنا شدند.

سپس در صدد برآمدند به تقلید از آنها تیم فوتبال تشکیل دهند و به بازی بپردازند. اما بر سر راه عملی کردن این خواست یک مشکل بزرگ وجود داشت و آن هم نداشتن توپ بود. به دست آوردن یک توپ فوتبال بزرگترین آرزوی جوانان و نوجوانان علاقمند به فوتبال در آن زمان بود، لیکن هر چند توپ واقعی در دست نبود ولی شوق فوتبال سبب شد تا بچه‌ها ی هر کوی و برزن به ابتکار خود با وسایل موجود توپی ساخته و در زمینهای بایر که در گوشه و کنار شهر به فراوانی یافت می‌شد، بازی کنند، یکی از ابتکارها در ساختن توپ فوتبال استفاده از مثانه گاو بود. آنها مثانه گاو را باد کرده و با پارچه روپوشی برای آن می‌دوختند و با آن بازی می‌کردند. البته یکی دیگر از راههای دستیابی به توپ «کش رفتن» توپ فوتبال انگلیسی‌ها بود. برای رسیدن به این مقصود بچه‌های علاقمند به فوتبال در کنار زمینهای فوتبال انگلیسی‌ها به کمین می‌نشستند و به محض اینکه توپ از زمین بازی دور می‌شد در یک چشم بر هم زدن دست به دست می‌گشت و در کوچه پس کوچه‌ها ناپدید می‌شد.

هم زمان با حرکت خودجوش جوانان محلات در رواج فوتبال در تهران و ایران در حدود سالهای ۱۲۸۸ و ۱۲۸۹ (۱۹۱۰ میلادی) مدرسه آمریکایی‌ها (البرز فعلی) واقع در چهار راه کالج آموزش فوتبال به دانش‌آموزان ایرانی را برای اولین بار آغاز کرد. در این مدرسه، دانش‌آموزان با توپ تنیس یا توپ‌های دست‌ساز بازی می‌کردند. چیزی بعد دکتر جردن رئیس مدرسه توپی را از انگلیسی‌های مقیم تهران گرفت و به برنامه‌ریزی، آموزش و تمرین فوتبال در مدرسه پرداخت و مسابقه‌هایی را بین محصلین ترتیب داد. این بازیها در کنار مسابقه های فصلی تیم های شرکت های انگلیسی به طور مرتب تا سال ۱۲۹۳ شمسی ادامه داشت و با آغاز جنگ جهانی اول به طور کامل قطع شد. پس از جنگ بار دیگر فوتبال در تهران و برخی شهرهای ایران جان دوباره گرفت و حضور سربازان انگلیسی باقی مانده از جنگ مزید علت گردید و جهشی قابل توجه در کیفیت و کمیت فوتبال ایران پدید آمد. مؤسسات انگلیسی همچون سالهای گذاشته تیمهایی تشکیل دادند و زیر نظر شخصی به نام هوارد که در کنسولگری انگلیس در تهران مشغول به کار بود،‌به فعالیت پرداختند و چون تعداد انگلیسی‌های مقیم تهران برای تشکیل یک تیم کامل برای هر موسسه - تلگرافخانه، کنسولگری و بانک شاهی - کافی نبود بار دیگر از بازیکنان ایرانی در تیم‌های خود استفاده کردند. با افزایش تعداد بازیکنان ایرانی در این موسسه‌ها، عده‌ای از این بازیکنان به فکر ایجاد تیمی متشکل از بازیکنان ایرانی افتادند.

اوایل سال ۱۲۹۹ این تیم با عنوان «کلوپ ایران» تشکیل شد. اعضای این تیم عبارت بودند از: برادران خان سردار، برادران امیر اصلانی، کریم زندی، محمدعلی شکوه، عزیزالله افخمی، رضا کلانتر، شیبانی، حسن مفتاح، هراند، گالوستیان، خواجه نوری، رضا ربیع‌زاده، هامبارسون، اشرفی و... کلوپ ایران در مسابقات سال ۱۲۹۹ میدان مشق که انگلیسی‌های مقیم تهران در آن شرکت داشتند، حضور یافت. بچه‌های این تیم با بازی‌های درخشان خود به فینال رسیدند و با این که در مقابل انگلیسی‌های مقیم مرکز شکست خوردند اما امیدواری فراوانی به آینده به وجود آوردند. بچه‌های کلوپ ایران سرانجام در سال ۱۳۰۲ موفق به کسب مقام قهرمانی شدند و پس از آن دسته جمعی به تیم تازه تأسیس کلوپ تهران رفتند. از دیگر تیم‌های آن زمان باید به تیم اسپرت ارامنه و تیم طوفان اشاره کرد که در آن ایام تشکیل شدند و رقابت‌های این سه تیم فوق‌العاده دیدنی بود.

در سال ۱۳۰۴ در مسابقات سالانه که توسط مؤسسات انگلیسی برگزارمی شد، تیم کلوپ تهران موفق شد با نتیجه ۲ بر یک بر انگلیسی‌های مقیم مرکز غلبه کند و بر آرزویی دیرینه جامه عمل پوشاند. پس از این موفقیت سفیر ورزشی شهر بادکوبه شوروی یک تیم را از ایران به این شهر دعوت کرد و بازیکنان گلچین شده از ۳ باشگاه کلوب تهران، ارامنه و طوفان به عنوان منتخب تهران به سوی بادکوبه روانه شدند. اینها اولین سفیران فوتبال ایران در خارج از کشور بودند، به همین دلیل وقتی وارد بادکوبه شدند، چند هزار نفر به استقبال آنها آمدند. در اولین مسابقه تیم ایران در برابر منتخب بادکوبه (۲-۰) شکست خورد. دومین حریف، تیم دانشکده نفت بادکوبه بود که آن بازی با تساوی بدون گل خاتمه یافت. در آخرین بازی هم تیم منتخب تهران با نتیجه ۴-۱ در برابر کلنی بادکوبه شکست را پذیرا شد. اولین سازمان و تشکیلات فوتبال در ایران، «انجمن ترقی و ترویج فوتبال» بود که توسط افرادی چون ابوالفضل صدری، میرباقر عظیمی و سیدمحمد تدین که از نخستین معلمین ورزش کشور محسوب می شدند در سال ۱۳۰۰ شمسی تشکیل شد. از این سال به بعد انجمن هر ساله در کنار ثبت نام باشگاهها و تیم‌های جدید، برگزاری مسابقه‌های فوتبال را برعهده گرفت و با تدوین و ترجمه «قوانین فوتبال» در جهت ایجاد نظم و قانونمند کردن فوتبال در ایران گام برداشت.

انجمن ترقی و ترویج فوتبال موفق شد اولین دوره‌ مسابقه‌های فوتبال پایتخت را بین تیم های حاضر در تهران در سال ۱۳۰۲ برگزار کند، مسابقاتی که تقریباً بدون وقفه هر ساله انجام شد و با توسعه فوتبال در سراسر کشور و ظهور تیم‌های قدرتمند در شهرستانها به مسابقه‌های سراسری (لیگ) تبدیل گردید. این انجمن تا سال ۱۳۱۳ که با تشکیل «انجمن تربیت بدنی و پیشاهنگی» از سوی دولت وقت، جای خود را به آن داد، اعزام اولین تیم منتخب ایران به بادکوبه شوروی، برگزاری دوازده دوره مسابقات فوتبال باشگاههای تهران، انتشار اولین رسالهٔ قوانین فوتبال در ایران و ثبت نزدیک به ۵۰ باشگاه فوتبال در سراسر کشور را در کارنامه خود داشت.نخستین تشکیلات ورزش ایران در سال ۱۳۱۲ با تشکیل «انجمن تربیت بدنی و پیشاهنگی» زیرنظر وزارت معارف (فرهنگ) به وجود آمد و از این تاریخ تمامی برنامه‌ها و مسابقه‌های ورزشی مدارس و آموزشگاهها را زیر نظر گرفت.

انجمن ترقی و ترویج فوتبال نیز کم‌کم در انجمن تربیت بدنی ادغام شد و فعالیت‌های آن به مدارس محدود گردید. سازمان یافتن ورزش ایران به رشد آن در کشور کمک شایانی نمود. در سال ۱۳۱۹ به منظور شرکت ورزشکاران ایرانی در بازیهای المپیک، نخستین گامها برای تشکیل فدراسیونهای ورزشی از جمله فدراسیون فوتبال برداشته شد و از این سال فوتبال کشور عملاً زیر نظر این فدراسیون که مجمع فوتبال خوانده می‌شد، قرار گرفت. این مجمع در سالهای اشغال ایران، اداره فوتبال را در سخت‌ترین شرایط به عهده داشت و توانست از حضور ارتش متفقین در ایران بهره گرفته و با برگزاری یک سری مسابقه‌های فوتبال بین تیم‌های این ارتش و تیم‌های داخلی تنور فوتبال ایران را همچنان داغ نگه دارد.

همچنین مجمع فوتبال موفق شد در سال ۱۳۲۰ امکان اولین سفر رسمی تیم ملی ایران را به خارج از کشور فراهم آورد و این تیم را به افغانستان گسیل دارد. پس از پایان جنگ جهانی دوم، مجمع فوتبال ایران در سال ۱۳۲۵ به فدراسیون فوتبال ایران تغییر نام داد و در اوایل سال ۱۳۲۶ تقاضای خود را جهت عضویت به فیفا ارائه داد. این درخواست در جلسه ۲۰ ژانویه ۱۹۴۸ برابر با ۳۰ دی ‌ ۱۳۲۶مورد پذیرش فیفا قرار گرفت. تیم ملی ایران تاکنون در سه دوره جام جهانی به سالهای ۱۹۷۸، ۱۹۹۸ و ۲۰۰۶ حضور داشته است