مرور ۲۷ دوره جشنواره فیلم فجر

در این مطلب به نقل از سایت جشنواره فیلم فجر قصد داریم خلاصه ای از کارنامه این ماراتن سینمایی را مرور کنیم و به نکات برجسته و خاص هر دوره و فیلم های مهم و بحث انگیز اکران شده در طول دوره های مختلف جشنواره بپردازیم

ضیغمی اکنون در آستانه برگزاری بیست و هشتمین جشنواره بین المللی فیلم فجر هستیم، جشنواره ای که برای خیلی از سینماروها، سرشار از خاطرات شیرین و تلخ بوده است.

در این مطلب به نقل از سایت جشنواره فیلم فجر قصد داریم خلاصه ای از کارنامه این ماراتن سینمایی را مرور کنیم و به نکات برجسته و خاص هر دوره و فیلم های مهم و بحث انگیز اکران شده در طول دوره های مختلف جشنواره بپردازیم.

● دوره اول

در بهمن ماه ۱۳۶۱ نخستین دوره جشنواره فیلم فجر در حالی برگزار شد که کشور در اوج التهاب دوران جنگ قرار داشت. نخستین دوره جشنواره تنها ۵ فیلم در بخش مسابقه خود داشت که ۳ فیلم از این آثار متعلق به کارگردانان موج نو سینمای ایران بود، مرگ یزدگرد (بهرام بیضایی)، خط قرمز (مسعود کیمیایی) و حاجی واشنگتن (مرحوم علی حاتمی) که ۲ فیلم اول برای همیشه در توقیف ماند و فیلم حاتمی نیز پس از ۱۶ سال زمانی اجازه اکران گرفت که کارگردانش رخت از این جهان بربسته بود. از نکات قابل اشاره نخستین جشنواره فیلم فجر برگزار نشدن مراسم اهدای جایزه به برگزیدگان فیلم های بخش مسابقه بود.

● دوره دوم

در این دوره شاهد حضور نخستین فیلم های کارگردانانی بودیم که بعدها به عنوان فیلم سازان مطرح و پر کار پس از انقلاب شناخته شدند. خسرو سینایی، محمد علی سجادی، رسول صدرعاملی، حسن هدایت، محمد رضا اعلامی و محسن مخملباف از جمله این کارگردانان بودند. در این دوره خسرو سینایی برای فیلم «هیولای درون» لوح زرین بهترین کارگردانی را کسب کرد و فیلم دیار عاشقان (حسن کاربخش) موفق شد جایزه ویژه هیئت داوران را دریافت کند. از نکات جالب توجه این دوره برگزیده نشدن بهترین بازیگر زن و نیز حضور محسن مخملباف با سه فیلم (توبه نصوح، استعاذه و دو چشم بی سو) و علیرضا داوودنژاد با دو فیلم (خانه عنکبوت و جایزه) بود.

● دوره سوم

در دوره سوم برای نخستین بار طیف وسیعی از گونه های مختلف در بخش مسابقه به نمایش در آمد؛ از فیلم های حادثه ای و جنگی نظیر سناتور و پایگاه جهنمی تا فیلم های ملودرام و سوزناک مثل گل های داوودی و مترسک. فیلم های شاخص این دوره مردی که زیاد می دانست (یدا... صمدی)، تاتوره (کیومرث پوراحمد) و کمال الملک (مرحوم علی حاتمی) بود اما در کمال حیرت فیلم گل های داوودی (رسول صدرعاملی) و مترسک (حسن زاهدی) لوح های زرین را درو کردند!

● دوره چهارم

در بخش مسابقه سینمای ایران ۳ فیلم دونده (امیر نادری)، جاده های سرد (مسعود جعفری جوزانی) و مادیان (علی ژکان) پدیده های جشنواره محسوب شدند و پس از آن جوایز متعددی از جشنواره های معتبر جهانی دریافت کردند. در این دوره فیلم های اتوبوس (یدا... صمدی) و تنوره دیو (کیانوش عیاری) برندگان اصلی لوح زرین جشنواره بودند.

● دوره پنجم

در این سال «عباس کیارستمی» با ساخت فیلم ماندگار «خانه دوست کجاست؟» همه نگاه ها را به سمت خود جلب کرد. «ناصر تقوایی» با فیلم «ناخدا خورشید» نظر مخاطبان و منتقدان را به خود جلب کرد. «مسعود جعفری جوزانی» هم با «شیر سنگی» نشان داد فیلم سازکار بلدی است. «داریوش ارجمند» و «سعید پورصمیمی» برای فیلم «ناخدا خورشید» لوح زرین بهترین بازیگر نقش اول و مکمل مرد را دریافت کردند. «خانه دوست کجاست؟» جایزه بهترین کارگردانی را کسب کرد. «شیر سنگی» موفق به کسب لوح زرین بهترین فیلم نامه شد. جایزه بهترین فیلم به «پرواز در شب» ملاقلی پور رسید.

● دوره ششم

در این سال برخلاف گذشته فیلم ها افت کیفی داشتند. «کیانوش عیاری» با فیلم «آن سوی آتش» توجه ها را به سوی خود معطوف کرد. «بهرام بیضایی» نیز با «شاید وقتی دیگر» رونق خاصی به جشنواره بخشید. «رخشان بنی اعتماد» با نخستین ساخته اش «خارج از محدوده» پا به عرصه رقابت گذاشت. اما پوران درخشنده دیگر فیلم ساز زن حاضر در جشنواره با ملودرام سوزناک «پرنده کوچک خوشبختی» توانست دل داوران جشنواره را به دست آورد. هیئت داوران در این دوره از جشنواره هیچ فیلمی را به عنوان بهترین فیلم به مفهوم مطلق انتخاب نکردند.

● دوره هفتم

در این دوره فیلم «نارونی» سعید ابراهیمی فر جایزه ویژه هیئت داوران را از آن خود کرد. «مسعود کیمیایی» با فیلم «سرب» توانست سیمرغ بلورین بهترین فیلم برداری (محمد کلاری) و دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش اول زن (فریماه فرجامی) را به دست آورد. «محسن مخملباف» با دو فیلم «عروسی خوبان» و «بای سیکل ران» سر و صدای بسیاری به پا کرد. «ابراهیم حاتمی کیا» با فیلم «دیده بان» در جشنواره شرکت کرد. در این دوره سیمرغ بلورین بهترین فیلم به «در مسیر تندباد» مسعود جعفری جوزانی اعطا شد.

● دوره هشتم

این جشنواره با فیلم های خوبی رو به رو شد. هامون «داریوش مهرجویی»، دندان مار «مسعود کیمیایی»، مادر «زنده یاد علی حاتمی»، ای ایران «ناصر تقوایی»، کلوزآپ «عباس کیارستمی» و مهاجر «ابراهیم حاتمی کیا» از جمله این آثار بود که در کنار جست وجوگر «محمد متوسلانی» و عبور از غبار «پوران درخشنده»، بچه های طلاق «تهمینه میلانی» و آخرین پرواز «احمد رضا درویش» یکی از بهترین دوره های جشنواره در طول این سال ها را رقم زدند. زنده یاد «خسرو شکیبایی» با بازی در نقش «حمید هامون» موفق به کسب سیمرغ بلورین شد. عنوان بهترین فیلم از آن «مهاجر» شد و «کلوزآپ» و «هامون» به طور مشترک جایزه ویژه هیئت داوران را کسب کردند.

● دوره نهم

برای نخستین بار در این دوره بخش رقابتی بین الملل با عنوان مسابقه بین المللی فیلم های اول و دوم راه اندازی شد. فیلم «پرده آخر» واروژ کریم مسیحی ۸ سیمرغ بلورین جشنواره را از آن خود کرد.

زنده یاد «رسول ملاقلی پور» با فیلم «مجنون» در جشنواره شرکت کرد. «بهروز افخمی» نیز با فیلم «عروس» دو ستاره «نیکی کریمی» و «ابوالفضل پورعرب» را به سینمای ایران معرفی کرد.

«یدا... صمدی» با فیلم «آپارتمان شماره ۱۳» بهترین فیلم کمدی پس از انقلاب را به جشنواره عرضه و سیمرغ بلورین بهترین فیلم را کسب کرد. «سایه خیال» حسین دلیر توانست سیمرغ بلورین بهترین فیلم های اول و دوم را به دست آورد.

● دوره دهم

در این دوره، رقابت در بخش سینمای ایران بسیار داغ بود. بهرام بیضایی با فیلم «مسافران» نظر همه را به خود جلب کرد. رخشان بنی اعتماد با «نرگس» حضور پیدا کرد و سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی را به دست آورد. مخملباف با «ناصرالدین شاه آکتور سینما» به شدت مورد تشویق تماشاگران قرار گرفت.زنده یاد علی حاتمی با فیلم «دلشدگان» نشان داد که به راستی شاعر سینمای ایران است. مهدی صباغ زاده با «خانه خلوت» بهترین فیلم کارنامه فیلم سازی اش را ارائه کرد که برای استاد عزت ا... انتظامی سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد را به همراه داشت. علیرضا داوودنژاد با فیلم «نیاز» سیمرغ بلورین بهترین فیلم را از آن خود کرد.

● دوره یازدهم

در این دوره داریوش مهرجویی با «سارا» و «بانو»، مسعود کیمیایی با «رد پای گرگ»، سیروس الوند با «یک بار برای همیشه»، محمدرضا اعلامی با «افعی»، مخملباف با «هنرپیشه» و ابراهیم حاتمی با «از کرخه تا راین» شرکت کردند. کیومرث پوراحمد نیز با فیلم «صبح روز بعد» و «شرم» حضور یافت که توانست جایزه ویژه هیئت داوران را کسب کند. سیمرغ بلورین بهترین فیلم به «از کرخه تا راین» و به سیروس الوند و داریوش مهرجویی به ترتیب سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی و فیلم نامه اهدا شد.

● دوره دوازدهم

این دوره از سال های بی رونق جشنواره محسوب می شود. در این دوره بزرگان حضور نداشتند و فیلم های حادثه ای و کم مایه و ضعیف ارائه شد. محمد بزرگ نیا برای «جنگ نفت کش ها» جایزه بهترین کارگردانی را دریافت کرد و «حماسه مجنون» جمال شورجه مورد تقدیر هیئت داوران قرار گرفت.

● دوره سیزدهم

دوره سیزدهم فیلم های قابل ملاحظه ای هم چون پری (داریوش مهرجویی)، روز واقعه (شهرام اسدی)، سلام سینما (محسن مخملباف)، کیمیا (احمدرضا درویش) و روسری آبی (رخشان بنی اعتماد) ارائه شد.سیمرغ بلورین بهترین فیلم به «روز واقعه» رسید و داریوش مهرجویی جایزه بهترین کارگردانی را از آن خود کرد. حضور ایرج قادری با فیلم «می خواهم زنده بمانم» از نکات جالب توجه و بحث انگیز جشنواره بود.

● دوره چهاردهم

در این دوره فیلم «لیلی با من است» کمال تبریزی نگاه ها را معطوف به خود کرد. ضیافت (مسعود کیمیایی)، خواهران غریب (کیومرث پوراحمد) و پدر (مجید مجیدی) هم در جشنواره حضور داشت. بوی پیراهن یوسف و برج مینو نتوانست جایزه ای را برای حاتمی کیا به ارمغان آورد. اما زنده یاد سیف ا... داد با فیلم «بازمانده» و زنده یاد رسول ملاقلی پور با دو فیلم «نجات یافتگان» و «سفر به چزابه» کیفیت جشنواره را رونق بخشیدند. هیئت داوران سیمرغ بلورین بهترین فیلم را به فیلم «پدر» اعطا کرد و کیومرث پوراحمد را به عنوان بهترین کارگردان برگزید. جایزه ویژه هیئت داوران به فیلم «بازمانده» رسید.

● دوره پانزدهم

احمدرضا درویش با فیلم «سرزمین خورشید» در این دوره موفقیت «کیمیا» را تکرار نکرد. داریوش مهرجویی با فیلم «لیلا» یکی از بهترین آثار ملودرام تاریخ سینمای ایران را به نمایش گذاشت. در این دوره فیلم «بچه های آسمان» مجید مجیدی عنوان بهترین فیلم و سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی جشنواره را به دست آورد.

● دوره شانزدهم

در این دوره بخش مسابقه بین الملل به جشنواره اضافه شد و فیلم های «آژانس شیشه ای» ابراهیم حاتمی کیا، «بانوی اردیبهشت» رخشان بنی اعتماد و «درخت گلابی» داریوش مهرجویی، در جشنواره شرکت کرد و سیمرغ بلورین بهترین کارگردان نصیب حاتمی کیا شد و آژانس شیشه ای سیمرغ بلورین بهترین فیلم را کسب کرد.

● دوره هفدهم

در بخش سینمای ایران دو فیلم «قرمز» فریدون جیرانی و «دو زن» تهمینه میلانی حضور پررنگی داشتند و محمدرضا فروتن و هدیه تهرانی زوج فیلم «قرمز» سیمرغ ها را از آن خود کردند. در کنار این دو فیلم، مصائب شیرین (علیرضا داوودنژاد»، رنگ خدا (مجید مجیدی) و روبان قرمز (ابراهیم حاتمی کیا) از دیگر آثار مطرح بود که عمده جوایز بخش بین الملل را به خود اختصاص دادند.اما در بخش سینمای ایران فیلم «هیوا» زنده یاد رسول ملاقلی پور سیمرغ بلورین بهترین فیلم و کارگردانی را از آن خود کرد.

● دوره هجدهم

در این سال بوی کافور عطر یاس «بهمن فرمان آرا»، بلوغ «مسعود جعفری جوزانی»، اعتراض «مسعود کیمیایی»، متولد ماه مهر «احمدرضا درویش» و مرد بارانی «ابوالحسن داوودی» در جشنواره حضور داشت و فیلم فرمان آرا سیمرغ بلورین بهترین فیلم و کارگردانی را از آن خود کرد.

● دوره نوزدهم

در این دوره فیلم هایی هم چون پارتی «سامان مقدم»، نیمه پنهان «تهمینه میلانی»، آبی «حمید لبخنده» و دختری به نام تندر «حمیدرضا آشتیانی پور» حضور داشت که سگ کشی «بهرام بیضایی» پر سر و صداترین فیلم جشنواره بود و جایزه ویژه مخاطبان را به دست آورد. اما زیر نور ماه «سیدرضا میرکریمی» جایزه ویژه هیئت داوران را از آن خود کرد و باران «مجید مجیدی» جایزه بهترین فیلم و کارگردانی را به دست آورد. بهرام بیضایی در بخش فیلم نامه گوی رقابت را از مجیدی ربود و مژده شمسایی توانست جایزه بهترین بازیگر را برای فیلم «سگ کشی» به ارمغان آورد.

● دوره بیستم

حال دیگر سیمرغ ما جوانی برومند شده بود و دو دهه از زندگی خود را پشت سر می گذاشت. در این دوره ناصر تقوایی با فیلم «کاغذ بی خط» پا به عرصه رقابت گذاشت. ابراهیم حاتمی کیا با فیلم «ارتفاع پست» عنوان بهترین فیلم از نگاه تماشاگران جشنواره را به دست آورد.مرحوم ملاقلی پور با «قارچ سمی» فیلمی متفاوت را ارائه داد. داریوش مهرجویی نیز با «بمانی» در جشنواره شرکت کرد. بهمن فرمان آرا با فیلم «خانه ای روی آب» جنجالی به پا کرد و سیمرغ بلورین بهترین فیلم را به دست آورد اما رسول صدرعاملی با فیلم «من ترانه پانزده سال دارم» توانست «ترانه علیدوستی» بازیگر پرانرژی و آینده دار را به سینمای ایران معرفی کند.

● دوره بیست و یکم

در این دوره چند فیلم خوب از کارگردانان تازه کار به نمایش گذاشته شد. نفس عمیق «پرویز شهبازی» پدیده جشنواره بود. مهدی نوربخش با فیلم متفاوت «رای بازی» توجه همگان را جلب کرد. اصغر فرهادی فیلم «رقص در غبار» را عرضه کرد و فرزاد موتمن فیلم «شب های روشن» را ارائه داد. کمال تبریزی با دو فیلم «فرش باد» و «این جا چراغی روشن است» شرکت کرد که فرش باد سیمرغ بلورین بهترین فیلم تماشاگران را نصیب خود کرد. سیمرغ بلورین بهترین فیلم به فیلم «دیوانه ای از قفس پرید» احمدرضا معتمدی رسید. جایزه بهترین کارگردانی نیز به رضا میرکریمی برای فیلم «این جا چراغی روشن است» اهدا شد.

● دوره بیست و دوم

این دوره جشنواره به سبب فیلم جنجالی «مارمولک» کمال تبریزی و استقبال تماشاگران، صف های طویل جشنواره را در دهه شصت به یاد آورد. مسعود کیمیایی با فیلم «سربازهای جمعه» خیلی ها را ناامید کرد اما داریوش مهرجویی با فیلم «مهمان مامان» توانست سیمرغ بلورین بهترین فیلم را برباید.کمال تبریزی با فیلم «مارمولک» غوغایی به پا کرد. بهروز افخمی با «گاو خونی»، رخشان بنی اعتماد با فیلم «گیلانه» و اصغر فرهادی هم با «شهر زیبا» در این دوره شرکت کردند. احمدرضا درویش با «دوئل» سیمرغ بلورین بهترین فیلم را به دست آورد و حمید نعمت ا... با فیلم «بوتیک» مورد توجه قرار گرفت.

● دوره بیست و سوم

در این دوره فیلم هایی هم چون «یک تکه نان» کمال تبریزی، «خیلی دور خیلی نزدیک» سیدرضا میرکریمی، «بید مجنون» مجید مجیدی شرکت کرد و میرکریمی توانست سیمرغ بلورین بهترین فیلم را برای خود به ارمغان آورد. سیمرغ بهترین کارگردانی به مجید مجیدی رسید و جایزه ویژه هیئت داوران به فیلم «جایی برای زندگی» محمد بزرگ نیا اختصاص یافت.

● دوره بیست و چهارم

فیلم مهم این سال اثر درخشان اصغر فرهادی «چهارشنبه سوری» بود. سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی به فرهادی رسید و هدیه تهرانی به عنوان بهترین بازیگر زن جشنواره انتخاب شد. ابراهیم حاتمی کیا با فیلم «به نام پدر» عنوان بهترین فیلم جشنواره را به دست آورد. جعفر پناهی با «آفساید» در جشنواره شرکت کرد. «کافه ستاره» سامان مقدم و «تقاطع» ابوالحسن داوودی از دیگر فیلم های مهم جشنواره بود.

● دوره بیست و پنجم

سیمرغ بلورین بهترین فیلم و کارگردانی به فیلم «روز سوم» محمدحسین لطیفی رسید. بهرام رادان برای بازی در فیلم سنتوری داریوش مهرجویی سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد را گرفت. باران کوثری با فیلم «خون بازی» رخشان بنی اعتماد نیز سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن را تصاحب کرد. جنجالی ترین فیلم جشنواره هم اخراجی های مسعود ده نمکی بود.

● دوره بیست و ششم

در این دوره سیمرغ بلورین ویژه تماشاگران را کمال تبریزی با فیلم «همیشه پای یک زن در میان است» تصاحب کرد. سیدرضا میرکریمی نیز سیمرغ بلورین بهترین فیلم را برای «به همین سادگی» از آن خود کرد و «آواز گنجشک ها»ی مجید مجیدی هم سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی را گرفت. امین حیایی برای بازی در «شب» و هنگامه قاضیانی برای فیلم «به همین سادگی» عنوان بهترین بازیگران، مرد و زن را به دست آوردند.

● دوره بیستم و هفتم

در این دوره فیلم های شاخص بزرگانی هم چون بهرام بیضایی «وقتی همه خوابیم»، اصغر فرهادی «درباره الی» واروژکریم مسیحی «تردید» و حمید نعمت ا... «بی پولی» حضور داشت. سیمرغ بهترین فیلم به «تردید» رسید. اصغر فرهادی سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی را به دست آورد و شهاب حسینی برای بازی در فیلم «سوپراستار» سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول مرد را از آن خود کرد و لیلا حاتمی نیز برای بازی در فیلم «بی پولی» سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول زن را تصاحب کرد.