مزایا و معایب گیاهخواری

توصیه ها و هشدارهای سبز دکتر نسرین امیدوار متخصص تغذیه و رژیم درمانی

حرف‌های ضد و نقیض زیادی در مورد رژیم گیاهخواری می‌شنویم. برخی می‌گویند این رژیم کامل نیست و می‌تواند سلامت فرد به‌خصوص کودکان را در معرض خطر قرار دهد. برخی دیگر به شدت طرفدار این رژیم هستند و می‌گویند گیاهخواری از بسیاری سرطان‌ها پیشگیری و از بروز چاقی و اضافه وزن جلوگیری می‌کند...

بنا بر درخواست خوانندگان محترم و پیامک‌های متعدد آنها در خصوص اینکه در مورد این رژیم غذایی بیشتر توضیح دهیم با دکتر نسرین امیدوار، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و استاد انستیتو تحقیقات تغذیه و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در مورد این رژیم و باور‌های درست و غلطی که وجود دارد، گفت‌وگو کردیم.

▪ گیاهخواری چه نوع رژیمی است و چه ویژگی‌هایی دارد؟

گیاهخواری یک مدل ثابت غذاخوردن نیست که فقط در آن منابع حیوانی حذف شود. انواع مختلفی از گیاهخواری با درجه?های مختلف حذف منابع حیوانی وجود دارد که از ماهی گیاهخواری، ماکیان گیاهخواری، شیر-تخم‌مرغ گیاهخواری تا انواعی که نه‌تنها صرفا گیاهخوارند بلکه گیاهان را خام می‌خورند (خام گیاهخواران) متفاوت هستند اما یکی از متعادل‌ترین رژیم‌های گیاهخواری شیر- تخم‌مرغ گیاهخواری است که در آن فرد لبنیات و تخم مرغ را به عنوان منبع پروتئینی دریافت می‌کند.

▪ آیا رژیم گیاهخواری در ایران هم رایج است؟

۴۰ سال پیش، در کشور ما انجمنی برای خام‌گیاهخواران تاسیس شد. گیاهخواران از قدیمی‌ترین گروه‌ها در کشور ما محسوب می‌شوند. هم اکنون علاوه بر آنها، انجمن گیاهخواران نیز در کشور وجود دارد.

سلامت: با توجه به نیازهایی که بدن ما دارد، احتمالا رژیم گیاهخواری باید ناقص و‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍ ناکافی باشد. همینطور است؟

اگر برای رژیم گیاهخواری درست برنامه‌ریزی شود، می‌تواند رژیم کاملی باشد اما اگر در آن زیاده‌روی‌هایی شود، فرد را در معرض خطر کم‌وزنی، کم خونی فقر آهن و برخی کمبودهای دیگر قرار می‌دهد.

▪ در طول رژیم، گیاهخواران باید به چه نکته‌هایی توجه کنند؟

در طول روز منابع گیاهی مختلف به‌خصوص آنهایی که انرژی بالایی دارند، مصرف کنند، تعداد وعده‌های بیشتری داشته باشند و در میان‌وعده‌هایشان مغزدانه‌ها و میوه‌های خشک بگنجانند تا کمبود انرژی‌شان جبران شود. یکی از مواردی که در رژیم غذایی سنتی ما وجود دارد و در رژیم گیاهخواری هم باید به آن توجه شود، مکمل کردن دوطرفه غذایی است. مثلا گروه حبوبات یعنی عدس را با غلاتی مثل برنج مخلوط می‌کنیم و عدس‌پلو با کشمش می‌پزیم. این کار باعث می‌شود کمبود اسیدهای آمینه در پروتئین برنج با اسیدهای آمینه موجود در حبوبات جبران شود و بالعکس.

▪ پس رژیم گیاهخواری اگر درست اجرا شود، می‌تواند فواید بسیاری داشته باشد؟

بله، امروزه ثابت شده مصرف بیشتر میوه‌ها، سبزی‌ها، غلات و حبوبات با پوسته آنها و مصرف کمتر گوشت‌های فراوری‌شده باعث کاهش خطر ابتلا به سرطان‌ها، دریافت کالری کمتر و اضافه وزن می‌شود. اینها از ویژگی‌های مثبت گیاهخواری است اما وقتی رژیم گیاهخواری به‌خصوص گیاهخواری صرف را انتخاب می‌کنیم، برنامه‌ریزی در آن بسیار مهم است. نتایج تحقیق‌ها نشان داده، میوه و سبزی‌ها در برنامه غذایی اهمیت زیادی دارند ولی در جامعه صنعتی به‌خصوص جوامع فقیرتر، مصرف آنها بسیار کم شده است. کسانی که به مصرف سبزی‌ها، میوه‌ها و غلات به‌خصوص غلات سبوس‌دار رو می‌آورند، افراد سالم‌تری هستند.

▪ آیا با پیروی از رژیم گیاهخواری از تمام فوایدی که گفتید، بهره‌مند خواهیم شد؟

نه کاملا. گیاهخواران علاوه بر رژیم غذایی خاص، اعتقادها و باورهایی دارند که آنها نیز در سلامتشان تاثیرگذار است مثلا معمولا غذاهای فراوری‌شده و صنعتی مصرف نمی‌کنند و فعالیت بدنی بیشتری دارند. این افراد معمولا از مصرف الکل و دخانیات اجتناب می‌کنند و این باورها باعث کاهش ابتلای آنها به انواع سرطان‌ها، اضافه وزن و فشارخون بالا می‌شود.

▪ اینکه می‌گویند با کمک گیاهخواری می‌توان وزن را کاهش داد یا هر از چند گاهی به این روش دفع سموم کرد، از نظر علمی صحت دارد؟

بله، رژیم گیاهخواری اگر درست برنامه‌ریزی شود، به‌خصوص در افرادی که گوشت و چربی زیادی استفاده می‌کنند، می‌تواند باعث کاهش وزن شود. این رژیم اوره، کلسترول و چربی خون را هم پایین می‌آورد و باعث پاکسازی بدن از مواد زائد می‌شود. حذف غذاهای فراوری‌شده نیز باعث بازسازی و ضدسم‌سازی عمومی در بدن می‌شود. بسیاری از رژیم‌های سنتی و آیینی، روزهای آبخواری و روزه‌داری یا روزهای صرفا گیاهخواری دارند. منابع حیوانی، به این دلیل که حیوان در زمان ذبح تحت‌‌استرس است و در بدنش هورمون‌های نامناسب تولید می‌شود یا ممکن است دامپروری‌ها به او هورمون‌ داده شده باشد، دارای هورمون‌هایی است که وارد بدن مصرف‌کننده می‌شود و بدیهی است داشتن رژیم گیاهخواری بدن را از این سموم پاک خواهد کرد.

▪ آیا مهم است که میوه و سبزی‌های مورد استفاده در رژیم ارگانیک باشند؟

در برخی کشورها افراد برای فاصله گرفتن از غذاهای صنعتی و روش‌های پرورش صنعتی موادغذایی از جمله استفاده از سموم و کودهای شیمیایی، به رژیم گیاهخواری روی می‌آورند و معمولا برایشان مهم است که از گیاهان ارگانیک، یعنی گیاهانی که در پرورش آنها از هیچ‌گونه سم شیمیایی یا کودشیمیایی استفاده نشده باشد، مصرف کنند اما در مورد اینکه محصولات مزیتی غیر از نداشتن سم و از نظر ارزش غذایی داشته باشند، شواهد کافی وجود ندارد.

▪ پیروی از رژیم گیاهخواری ممنوعیت سنی هم دارد یا هر فرد در هر سنی می‌تواند آن را انتخاب کند؟

انتخاب رژیم گیاهخواری محدودیت سنی ندارد اما در سنین رشد و در شرایط بارداری و شیردهی چندان توصیه نمی‌شود. بهتر است در سنین رشد از رژیم گیاهخواری صرف کمی فاصله گرفت و ترکیبی از گیاهخواری با منابع حیوانی داشت اما اگر اصرار بر ادامه رژیم گیاهخواری داریم، باید حتما برخی مکمل‌ها را مصرف کنیم.

▪ آیا بعد از یک سن مشخص توصیه اکید می‌شود که افراد رژیم گیاهخواری داشته باشند؟

بر داشتن رژیم گیاهخواری هرگز تاکید نمی‌شود اما با افزایش سن، به‌خصوص بعد از ۳۵-۳۰ سالگی، بهتر است مصرف منابع چربی و گوشت قرمز کاهش یابد. این یعنی داشتن رژیمی نزدیک به گیاهخواری، به‌خصوص رژیم‌های ترکیبی گیاهخواری مناسب است.

سمیه مقصودعلی