اهمیت تنوع در منابع انرژی

امنیت ركن اساسی تمام كشورها از جنبه های نظامی و غیرنظامی است جنبه های غیرنظامی امنیت را می توان به گروه های مختلف بخش كرد كه مهمترین آنها ابعاد اقتصادی و زیست محیطی را در برمی گیرد كشورهایی كه به منابع انرژی محدودی متكی هستند و غالباً آنرا وارد می كنند بیشتر درمعرض تهدید قرار خواهدگرفت امنیت را می توان بطور نسبی بدین شرح تعریف نمود خلاصی از تهدیدها, حفظ بقا, وتوانایی محافظت از ارزشهای پایه

در دهمین كنفرانس نفت و گاز آسیا (AOGC) كه از دوازدهم تا چهاردهم ژوئن ۲۰۰۵ (۲۲ تا ۲۴ خرداد) در كوالالامپور (مالزی) با حضور دو هزار نفر از متخصصین انرژی و بیش از ده نفر از وزرای انرژی و نفت كشورهای مختلف توسط نخست وزیر مالزی افتتاح گردید، دكتر امرالهی قائم مقام وزیر نیرو به عنوان دومین سخنران این كنفرانس به ایراد سخنرانی در زمینه " اهمیت تنوع در منابع انرژی و نیاز مبرم ایران به تنوع انرژی" پرداخت. در این سخنرانی به بررسی تأثیر تنوع در منابع انرژی ملی و رابطه با تولید آن می‌پردازیم. ضمن مقایسه با آمارسایر كشورهای پیشرفته یا در حال توسعه وضعیت تولید انرژی در ایران را مورد مطالعه قرار خواهیم داد. نشان داده خواهد شد كه نیاز به ایجاد تنوع و گوناگونی در منابع و روشهای تأمین انرژی كشور لازمه دستیابی به توسعه یافتگی و رشد پایدار است. نیز ثابت می كنیم كه راه حل اساسی در این مورد استفاده از فن آوری هسته‌ای است كه از ضریب ریسك پایین تری برخوردار است.

۱ – مقدمه :

امنیت ركن اساسی تمام كشورها از جنبه های نظامی و غیرنظامی است[۱]. جنبه‌های غیرنظامی امنیت را می توان به گروه های مختلف بخش كرد كه مهمترین آنها ابعاد اقتصادی و زیست محیطی را در برمی‌گیرد[۲]. كشورهایی كه به منابع انرژی محدودی متكی هستند و غالباً آنرا وارد می‌كنند بیشتر درمعرض تهدید قرار خواهدگرفت. امنیت را می‌توان بطور نسبی بدین‌شرح تعریف نمود: خلاصی از تهدیدها، حفظ بقا، وتوانایی محافظت از ارزشهای پایه[۳].

امنیت تولید انرژی همانند امنیت یك مفهوم بسیار عام و گسترده را در بر می‌گیرد. بطور كلی كشورهایی كه برای واردات انرژی به میزان قابل توجهی به یك نوع یا منبع واردات انرژی وابسته اند دسترسی به انرژی را در معرض مخاطرات گوناگون قرار داده اند. در صورت بروز عدم تعادل در عرضه و تقاضا هریك از محدودیت های جغرافیایی یا فن آوری می‌توانند به گسیختگی در بازار منجر شوند. گسیختگی ها می توانند در اثر عوامل سیاسی، بازار، یا حوادث و یا مخلوطی از آنها به وقوع بپیوندند. گسیختگی های ناشی از عوامل سیاسی می‌تواند به دلیل عدم توانایی كشور صادر كننده بدلیل مشكلات سیاسی داخلی (آشفتگی داخلی، مسایل بعد از جنگ و غیره) یا مشكلات خارجی و تصمیمات گروهی از كشورهای مشترك المنافع، باشند. به طریق متشابه گسیختگی‌های ناشی از بازار انرژی عمدتاً به تحریم ها مربوط می‌شوند. حوادث آن گروهی از گسیختگی‌ها را به‌وجود می‌آورند كه تصمیم بشر در آن نقش نداشته است، مانند بلایای‌طبیعی.

كشورهای وارد كننده انرژی معمولاً با بحرانهای سیاسی مواجه نیستند بلكه گسیختگی های ناشی از بازار آنها را تهدید می‌كند. كشورهای صنعتی معمولاً جزء این دسته هستند. اتكاء آنها به واردات سنگین انرژی (به فرم نفت و و فرآورده‌های آن) كه بخشی از آن از اتحادیه اپك (OPEC) انجام می‌پذیرد ریسك قابل‌توجهی را بدین‌طریق به تولید انرژی آن كشورها اعمال می‌كند. در مقابل كشورهای در حال توسعه معمولاً با هر سه صورت عوامل دخیل در گسیختگی مواجه هستند. ایران با وجود برخورداری از منابع غنی نفت و گاز، تقریباً تمامی فرآورده های مورد نیاز خود را وارد می‌كند و در مقابل نفت خام و گاز طبیعی را كه به شكل مستقیم قابل استفاده است عمدتاً صادر می‌نماید. این وارونگی در هرم تولید و مصرف ریسك فوق‌العاده‌ای را در بازار ملی انرژی بوجود آورده است كه كشور را در معرض بحران عظیمی قرار داده است.

۲ – انواع ریسك‌های مؤثر در تولید انرژی

نه تنها این ریسك از نظر محدودیت و عدم تنوع در واردات انرژی قابل بررسی است بلكه عدم تنوع و گوناگونی كافی در سبد تولید انرژی كشور نیز به نوبه خود ریسك مضاعفی را بر این مجموعه می‌افزاید. با مطالعه عوامل دخیل در بی ثباتی هرم اقتصادی انرژی كشورها می‌توان آنها را به چندین دسته كلی تقسیم كرد كه در شكل ۲ دیده‌ می‌شوند. ریسك ها به دو دسته تنوع‌ناپذیرو تنوع‌پذیر قابل‌تقسیم هستند. ریسكهای تنوع‌ناپذیر درحقیقت به افت‌وخیزهای بازار جهانی بر می‌گردند و گروه گسترده‌ای از تولیدكنندگان و مصرف‌كنندگان در كشورها را تحت الشعاع قرار می‌دهند. به عنوان مثال چنانچه كل ظرفیت تولید جهانی هماهنگ با بازار مصرف رشد نكنند قیمت جهانی منابع انرژی افزایش خواهد یافت. در مقابل ریسك‌های تنوع پذیر آن دسته ریسك ها را در بر می‌گیرند كه یك كشور به خصوص با اتخاذ سیاست و تدبیر مناسب بتوانند ضریب ایمنی در برابر آنها را افزایش دهد. ریسك‌های تنوع‌پذیر یا خاص را می‌توان به دو گروه تجاری و فن‌آوری تقسیم كرد.ریسك‌های تنوع پذیر تجاری در گروه ثبات بازارهای منطقه‌ای هستند. در حقیقت افزودن تعداد شركاء تجاری در تبادل منابع انرژی می توانند تا حد زیادی از این مخاطره بكاهد. از این نظر موقعیت جغرافیایی كشورهای تأمین كننده نباید متمركز باشد و معمولاً كشورهای پیشرفته به خصوص از بحران نفتی دهه ۱۹۷۰ نفت مورد نیاز خود را از نقاط مختلف جهان تأمین می‌كنند، گرچه هنوز خاورمیانه بیشترین سهم را در صادرات انرژی داراست ولی ریسك تأمین انرژی به دلایل مختلف سیاسی و نظامی به مراتب كمتر از میزان مشابه در دهه ۱۹۷۰ است.محدودیت جغرافیایی هنگامی به عنوان یك عامل تهدید تولید انرژی ظاهر می‌شود كه یك كشور یا گروهی از كشورها به یك یا تعدادی كشورهای محدود در منطقه‌ای خاص مانند خاورمیانه برای واردات انرژی متكی باشند. به عنوان مثال همزمان با كاهش حجم منابع قابل استحصال از نفت و گاز دریای شمال و بسته شدن معادن ذغال سنگ و نیروگاههای هسته‌ای در آلمان و سوئد، تنها راه جایگزین تأمین انرژی وارد كردن نفت خام و گاز طبیعی است. به دلایل واضح اولین كشور مورد نظر برای صادرات گاز به اروپای غربی روسیه می‌باشد. تنها در سال ۲۰۰۳ مصرف گاز طبیعی اروپای غربی حدود ۴۸۵ میلیون مترمكعب بوده كه حدود ۱۸% آن به تنهایی از روسیه تأمین شده است[۴] . الجزایر با ۱۲% و خود اروپای غربی با ۶۷% نیز البته در شمار منابع تأمین بوده اند و ۳% باقیمانده را از سایر نقاط دنیا تأمین كرده‌اند . ولی در مورد آلمان بطور خاص این وضعیت بسیار متفاوت است. آلمان تا بیش از ۳۲% گاز طبیعی مورد نیاز خود را از روسیه تأمین می‌كند و در آینده این رقم به ناچار افزایش خواهد یافت. فرانسه و انگلستان به شدت نگران این وضعیت اتكا به یك منبع تأمین كننده، به خصوص روسیه، هستند. و ادامه این شرایط از دید آنان می‌تواند تمامی قاره اروپا را در معرض مخاطرات و تنش‌های اقتصادی و سیاسی قرار دهد.

---