انتشار شماره جدید مجله اطلاعات حکمت و معرفت:«الهیات و فیزیک معاصر»

روابط عمومی

شماره 122مجله اطلاعات حکمت و معرفت با موضوع «الهیات و فیزیک معاصر» منتشر شد. این مجموعه با هفت نوشتار به بررسی رابطۀ بین الهیات و فیزیک معاصر می­پردازد. تاریخ علم نشان می­دهد كه هر دستاورد نوین علمی به ویژه در حیطه علم فیزیک، پیامدهای الهیاتی و فلسفی بسیاری به همراه دارد. مریم سعدی دبیر دفتر ماه در یادداشتش بر این مجموعه نوشته است: «در اینجا سخن از نسبت رابطۀ دو منبع معرفتی؛ یعنی علم و دین است که هر دو نقشی ناگزیر و اجتناب ناپذیر در هستی شناسی ایفاء می­نمایند و لذا فیزیک مدرن با تبیین های نوینی که از عالم ارائه می نماید، بی­شک زمینه ساز ترسیم چشم اندازی نوین در رابطه میان علم و دین گردیده است.»

در شمارۀ 122 نشریه اطلاعات حکمت و معرفت در هفت نوشتار رابطۀ بین علم و دین در پارادایم فیزیک مدرن بررسی شده است. نخستین نوشتار گفت و گویی با جان پوکینگ هورن، یکی از شناخته شده ترین نظریه پردازان مبحث علم و دین در دوران معاصر است. او در این گفت و گو به پرسش­های مختلفی پاسخ می­دهد. از آن میان می­توان به تفاوت میان ایدۀ او و الهیات پویشی، تبیین نگرۀ مختار هورن یعنی وحدت گرایی دو وجهی، بررسی جوانبِ گذار از جهان شناسی نیوتنی به جهان شناسی انیشتینی و تبیین نگرۀ خاص وی نسبت به عینیّت با تعریف واقعیت در قالب سطوح مختلف و توصیف حقیقت چند لایه اشاره کرد. 

دومین نوشتار با عنوان «علم و دین از منظر جان پو کینگ هورن» به بررسی رابطۀ علم و دین از منظر این اندیشمند با تکیه بر شواهدی از فیزیک مدرن، به بررسی توصیفی ایدۀ هورن اختصاص دارد. « در این نوشتار با طرح انواع مدل‌های ارتباط علم و دین، دیدگاه جان پوکینگ‌هورن نسبت به هر یک بیان شده و در نهایت مدل مطلوب ارتباط علم و دین نزد وی معرفی می‌گردد. پس از تبیین مدل مطلوب، این نگره  مختار را می‌توان مدلی میان گفتگو و یکپارچگی، و به عبارت دیگر ترکیب نامید. در مقام تمثیل و در پارادایم نظریات فیزیک نوین، مسئله ارتباط خدا با عالم به عنوان نمونه‌ای از تلاش پوکینگ‌هورن برای وحدت‌بخشی میان علم و دین در تبیین عالم و کشف حقیقت آن به طور اجمال بیان می‌شود.» سومین نوشتار با عنوان «خاستگاه فیزیکی و کارآمدی مدل مکملیت» به توضیح نحوه رابطه خداوند با عالم از دریچه نگاه علمی مدرن از منظر هورن است. این مقاله به بررسی مدل مکملیت پرداخته که همواره در بین مدل های چهارگانه­ای که مشهورترین رویکردها به رابطۀ میان علم و دین به شمار می­روند، از جایگاه خاصی برخوردار بوده است. لذا تبیین خاستگاه فیزیکی و کارآمدی این مدل و جایگاه آن در نگرۀ دنیس الکسندر و حکمای نوصدرایی برگ دیگری است که به بررسی و توصیف گذارده شد . مهدی قائد شریف در مقدمه­اش بر این مقاله نوشته است: « در این مقاله پس از اشاره به نظریات و مدل‌های گوناگونی که درباره رابطه علم و دین مطرح شده، به نظریه دنیس الکساندر خواهیم پرداخت. از نظر الکساندر، در میان مدل‌های چهارگانه، تنها مدل مکملیت است که می‌تواند به عنوان جامع‌ترین مدل در رابطه با علم و دین مطرح شود هرچند نقدهایی نیز به آن می‌شود. مهم‌ترین ویژگی این مدل، توجه به چندلایه بودن واقعیت است. در ادامه، ضمن بررسی جایگاه این مدل در اندیشه حکمای نوصدرایی، به بررسی خاستگاه فیزیکی مدل مکملیت خواهیم پرداخت. »

چهارمین نوشتار «علم دینی در چشم­انداز مدل پیشنهادی» نام دارد  فرضیه علم دینی و الحادی، نقطۀ عطفی است که دانشمندان را به چالشی دیگر مبنی بر اینکه پیش فرض اعتقادی یک دانشمند اعم از ایمان یا الحاد، نقشی ناگزیر و ایجاب کننده در برداشت و نظریه پردازی دارد، فرا می خواند. بررسی مدل پیشنهادی علم دینی با تکیه بر ظرفیت های فیزیک مدرن، نوشتاری است که به تفصیل بدین مقوله پرداخته و نحوۀ تاثّرِ نتیجه گیری ِعلمی از پیش فرضِ اعتقادی را به شکلی مستدلّ تبیین نموده است.

«فیزیک مدرن و بازگشت سنت ایدئالیسم فلسفی» عنوان پنجمین مقاله از این دفتر است. دستاوردهای فیزیک مدرن و چشم انداز نظریه کوانتم و نسبیّت انیشتین، با پررنگ نمودن نقش ذهن به تصوّرِ بازگشتِ سنّتِ ایدآلیسمی، قوّت بخشیدند. بررسی این امکان مقالۀ دیگری از این دفتر را تشکیل می­دهد. بی تردید برداشت متداول از دین مشعر به نگاه رئالیستی می باشد، لذا قوّت گرفتن سنّت ایدآلیسم فلسفی امکان سیطرۀ تفسیرهای ناواقع­گرایانه از دین را قوت می بخشد. در این نوشتار جوانب مختلف این مقوله، طرح و تبیین گردیده است. در مقدمۀ مقاله چنین آمده است: « بی­گمان یکی از پارامترهایی که نقشی تأثیرگذار بر چشم­انداز هستی­شناسیِ جهان معاصر به همراه داشت، فیزیک مدرن و آثار و پی­آمدهای فلسفی و الهیاتی آن می باشد. کشفیات نوین علم فیزیک، با راز و رمزآلود نمودن جهان ِپیرامون و زیر سؤال بردن قطعیّت نیوتنی و اندیشه­های لاپلاسی، تأثیری شگرف در نوع جهان­بینی و هستی­شناسی متداول، برجای گذارد که از مهم­ترین آنها می توان به قوت گرفتن "نقش ذهن" در نحوۀ معرفت به جهان پیرامون اشاره نمود. این اتّفاق بی­شک مهم­ترین نتیجه­ای را که با خود می تواند به همراه داشته باشد، این حقیقت است که "با فیزیک مدرن یک سنّت طولانی و قدیمی از ایدئالیسم فلسفی همراه است؛ یعنی اعتقاد به اینکه واقعیت ذاتا و در سرشت خود ذهنی است.» «خلقت، مشیّت و تصادف کوانتمی» ترجمه مقاله­ای از توماس اف تریسی است. در این مقاله، مکانیزم هایِ ممکنِ تاثیرِ فعل الهی در عالم آنهم در چهارچوب فیزیک مدرن و با چشم انداز نظریه کوانتم به بحث و بررسی گذارده شده است. آخرین مقاله «آنتروپی  واثبات مادی نبودن واجب الوجود» نام دارد. قانون دوم ترمودینامیک تبیین کننده علّت این مقوله شده که همواره یک تحوّل برگشت ناپذیر از نظم به سمت بی نظمی در پدیده­هایی که در بین تعداد زیادی از ذرّات بوقوع می­پیوندد، وجود دارد. لذا در این مقاله، به شبهه ردّ برهان نظم و متاثّر از آن وجود ناظم با تکیه بر اصل افزایش آنتروپی(بی نظمی) در عالم پاسخ داده شد و نیز به اثبات مادی نبودنِ واجب متعال با مقدّمات علمی پرداخته گردید. علی اصغر احمدی درباره مقاله­اش نوشته است: « در سیر فلسفی اثبات باری تعالی، می‌توان با استفاده از براهینی مانند برهان صدیقین، برهان علیت و... اثبات نمود که درعالم، ناچار واجب‌الوجودی هست. اما این براهین نمی‌توانند حرفی در مورد مادی یا غیر مادی بودن واجب‌الوجود بزنند. به عبارت دیگر، مخاطب می‌تواند واجب‌الوجود را قبول بنماید، ولی در عین حال آن را ماده بداند. قدم بعدی در اثبات باری تعالی، نفی مادیت از واجب متعال است. براهینی که در این مرحله ارائه می‌شوند عموماً فلسفی هستند، اما در این مقاله می‌خواهیم برهانی با مقدمات علمی به براهین قبلی اضافه کنیم. بنابراین با استفاده از مفهوم آنتروپی[i] در ترمودینامیک، به اثبات نقص ماده و نفیِ امکانِ مادی بودنِ واجب متعال خواهیم پرداخت. در نهایت استفاده‌ای که مادیون از آنتروپی برای نفی وجود ناظم در جهان می‌کنند را بررسی می‌نماییم.»

بخش دوم نشریه با عنوان «ادب و هنر» مشتمل بر دو مقاله است که عبارتند از: «ابد و یک روز از دیدگاه زیبایی شناسی اگزیستانسیالیستی» به قلم نیما افراسیابی و «جلوه های رحمت خدا در سخن خدا و پیامبرش» به قلم ناصر بن محمد الاحمد و با ترجمه شایسته شریعتمداری. بخش سوم نشریه «اندیشه و نظر» نام دارد و مشتمل بر سه نوشتار دیگر است که به ترتیب عبارتند از: «ایران شناسی از سبک فکری شرق‌شناسانه عاری بوده است» گفت و گو با اشک دالن، منوچهر دین پرست، «به سوی نقشه عالم مثال» به قلم هانری کربن با ترجمه انشاءالله رحمتی، «نظریه‌های تعصب» گوردون ویلارد آلپورت، ترجمه علیرضا رضایت. دو بخش پایانی نشریه عبارت از «کتاب» و «گزارش» هستند. در بخش کتاب نخست مقاله ای با عنوان «شاعران انجمن‌های ادبی» به قلم سید مسعود رضوی آمده است، سپس منیره پنج تنی به مناسبت انتشار ترجمۀ جدید از کتاب «نقد عقل محض» از سوی انتشارات ققنوس به سراغ مترجم این اثر بهروز نظری و  ویراستارش محمد مهدی اردبیلی رفته و درباره این اثر با آن ها گفت و گو کرده است. بخش پایانی به گزارش مهم ترین وقایع حوزه اندیشه در یک ماه اخیر اختصاص دارد. شماره 122 مجله اطلاعات حکمت و معرفت با موضوع «الهیات و فیزیک معاصر» مدیر مسئولی و سردبیری انشاءالله رحمتی با قیمت 2000 تومان در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.

[i] Entropy