چگونگی آزمون های الهی

▪ موارد و مصادیقی که انسان مورد ابتلا و آزمون الهی قرار می گیرد چگونه است و آیا می توان تمامی حالات مختلف و فراز و فرودهای زندگی را در زمره آزمون های الهی قرار داد؟
ـ به طور کلی …

موارد و مصادیقی که انسان مورد ابتلا و آزمون الهی قرار می گیرد چگونه است و آیا می توان تمامی حالات مختلف و فراز و فرودهای زندگی را در زمره آزمون های الهی قرار داد؟

ـ به طور کلی حقیقت امتحان، انجام کاری است تا در پرتو آن نهاد و نهان انسان آشکار شود. آزمون های الهی برای پیشبرد امور و تکامل امتحان شوندگان، آشکار شدن درون و نیز ظهور شایستگی های آنان برای دیگران است. بنابراین با توجه چنین رویکردی، انسان مومن در این دنیا، همواره در حال آزمون است، زیرا امتحان خداوند، مشروط به زمان و حالتی خاص نیست. فتح و هزیمت، فرج و شدت، ضراء و سراء، بیماری و تندرستی و... همه برای مومن بستر آزمون است. در جهان طبیعت همه چیز، حتی آثار و نتایج دنیایی اعمال انسان که در این جهان به او می رسد، می تواند بستر آزمون الهی باشد، نه به عنوان پاداش محض، زیرا دار جزای صرف فقط قیامت است؛ پس چنین نیست که خدای سبحان همواره برای آزمودن انسان، او را در کوره ناملایمات امتحان نماید، بلکه گاه برای این منظور او را در بستر پرنیان و خوشی ها می نوازد و می پروراند و مورد آزمون الهی خود قرار می دهد. امتحان به سراء و خوشی از امتحان به ضراء و ناخوشی، دشوارتر است؛ زیرا آنکه گرفتار فقر و بیماری و مانند آن است غالبا به سبب آگاهی از ابتلای خود، ذاکر و صابر است. اما کسی که در گشایش و آسایش است چون غالبا نمی داند که به دارایی و سلامتی و مانند آن مبتلاست روزگار را به غفلت می گذراند و در حال سرمستی و سرخوشی، سرکشی می کند.

خدای سبحان هر یک از خیر و شر را وسیله آزمون انسان اعلام کرده است:

«ونبلوکم بالشر و الخیر فتنه » (انبیاء-۵۳) شاهد بر اینکه مراد از «شر» در این آیه شریفه بیماری و مانند آن است. و گفته اند علی(ع) به هنگام بیماری، در پاسخ عیادت کنندگانی که حال آن حضرت را جویا شدند فرمود: «اصبحت بشر» و آنگاه که آن گروه را از این سخن شگفت زده دید، در پاسخ برای رفع تعجب آنان به آیه شریفه مذکور استشهاد فرمود. بنابراین بیماری و مانند آن، شر نسبی و سلامتی و مانند آن، خیر نسبی است و هر دو جهت می تواند محور آزمون الهی قرار گیرد.

خدای سبحان در آیه ۱۶۸ سوره اعراف شبیه بیان مزبور را فرموده اند: ما آنان را به حسنات و رفاه، و سیئات و رنج آزمودیم.

گاه آنان را نعمت دادیم، شاید شکرگزاری کنند و گاه نعمت را از آنان ستاندیم، شاید از صابران باشند «وبلونا هم بالحسنات و السیئات لعلهم یرجعون». این دو امتحان، در آیات دیگر این گونه بیان شده است که بهره مندی و رفاه، نشان تکریم و گرامی داشت نبوده، تنگی معیشت و ناداری نیز دلیل بر تحقیر کسی نیست، بلکه آزمون الهی است تا در سایه آن صابران از ناشکیبایان و نیز شاکران از ناسپاسان بازشناخته شوند. بنابراین اولیای الهی نه فقدان و فقر و نداری آنان را اندوهگین می کند و نه ثروت و دارایی آنان را فرحناک می سازد زیرا هر دو عرصه و شرایط را بستر آزمون الهی می دانند. «لکیلا تاسوا علی مافاتکم ولا تفرحوا بما اتاکم» (حدید-۳۲). اما جاهلان، انعام و اطعام ظاهری خداوند را اکرام و سربلندی و عدم آن را تحقیر و اهانت می پندارند. «فاما الانسان اذا ما ابتلیه ر به فاکرمه و نعمه فیقول ربی اکرمن، و اما اذا ما ابتلیه فقدر علیه رزقه فیقول ربی اهانن. کلا» (فجر-۵۱تا ۷۱) در حالی که طبع روزگار که تحت تدبیر حکیمانه خداوند است هیچگاه بر یک چهره نبوده، این گونه امور بر اثر تغییر و تحول ایام، تبادل می یابد «و تلک الایام نداولها بین الناس» (آل عمران-۱۴۰)