بررسی شاخص جهانی شکاف جنسی در ایران

لادن رهبری

شاخص جهانی جنسی یک شاخص مقایسه ای میان دو جنس است که برای اولین بار در سال 2006 توسط انجمن جهانی اقتصاد معرفی شده است. این شاخص تفاوت های میان دو جنس را در چهار بعد سیاسی، اقتصادی، آموزش و بهداشت بررسی می کند. اهمیت این شاخص در کنار دقت عمل بالا و اعتباری که در میان شاخص های جهانی دارد، به دلیل کیفیت اندازه گیری آن است، یعنی اندازه گرفتن فاصله ی میان زنان و مردان در ابعاد یاد شده است.

سه نقطه قوت این شاخص این هستند که یکم، به جای گزارش کردن سطح ها و اندازه های مربوط به ابعاد، شکاف میان سطح زنان و مردان را بررسی می کند. گزارش کردن شکاف میان زنان و مردان به جای گزارش سطح توسعه به این دلیل اهمیت دارد که اثر میزان پیشرفته بودن جوامع مورد بررسی را خنثی می کند زیرا ممکن است در برخی کشورهای توسعه یافته شاخص های بالایی مثلا برای بهداشت زنان نسبت به کشورهای کم تر توسعه یافته مشاهده شود ولی در همین کشور شکاف بین شاخص های بهداشتی زنان و مردان بسیار بالا باشد. بنابراین محاسبه ی شکاف قدمی است بسیار مفید برای ایجاد یک دید کامل از برابری جنسی در عرصه های چهارگانه.

دوم، انجمن جهانی اقتصاد از طریق نتایج واقعی اجتماعی و با ابزارهای عینی به بررسی جامعه می پردازد. یعنی به جای استفاده از دروندادهایی که مبتنی بر قوانین رسمی، سندهای امضا شده و قول و قرارهای دولتی است، از دروندادهای عینی و واقعی استفاده می کند. به این معنا که مثلا ممکن است کشوری یک سند جهانی را برای مبارزه با خشونت جسمی علیه زنان امضا کرده باشد، ولی در عمل هرگز به تعهدات عملی آن پایبند نبوده باشد. شاخص انجمن جهانی اقتصاد کاری به چنین رفتارهای دولت ها ندارد و با بررسی میزان واقعی خشونت جسمی به ارزیابی جامعه می پردازد.

سوم، انجن اقتصاد جهانی بررسی میزان برابری میان زنان را به بررسی میزان توانمندسازی زنان ترجیح داده است. بدین معنا که به جای تمرکز بر زنان و رویکرد تک جنسی و مقایسه زنان در سراسر جهان با هم، رویکرد دو جنسی اتخاذ کرده و با در نظر گرفتن فاصله ی زنان و مردان، جنسیت را در مرکز کار خود قرار داده است، نه زنان را.

این شاخص جهانی از چهار ستون اصلی تشکیل شده است: 1. مشارکت و فرصت های اقتصادی: مولفه هایی مانند مشارکت زنان و مردان در نیروی کار، میزان درآمدهای متوسط هر یک، درصد هریک در مشاغل رده بالا و رده پایین و ... 2. دستاوردهای آموزشی: بررسی سواد و موقعیت آموزشی زنان در سطوح اولیه، ثانویه و سطح دانشگاهی و ... 3. بهداشت و بقا: بررسی وضعیت بهداشت زنان و مردان، طول عمر و بیماری ها و ... 4. توانمندسازی سیاسی: تعداد زنان موجود در جایگاه های سیاسی رده بالا و زمان واقعی قرار گرفتن ان ها در این پست ها و ...؛ که در هر یک از ستون های اصلی مولفه های متعددی سنجیده شده و از برآورد چهار ستون اصلی در کنار هم شاخص جهانی شکاف جنسی ساخته می شود.

شاخص جهانی شکاف جنسی عددی بین 0 و ا است. هر اندازه عدد نهایی به 0 نزدیک شود به نابرابری مطلق و هر اندازه عدد به 1 نزدیک شود به برابری مطلق نزدیک می شویم. برابری نمونه 0.5 بیان کننده شکاف عمیق بین زن و مرد است طوری که مردان از مزایایی دو برابر زنان در ابعاد چهارگانه بهره مندند و مثلا 0.85 شاخص خوبی است چون نشان دهنده ی نزدیک شدن زنان و مردان در ابعاد مورد بررسی است.

آخرین گزارش شاخص جهانی شکاف جنسی در سال 2013 ارائه شده است. این گزارش حاصل نتایج پژوهش های گسترده در میان 136 کشور جهان است که علاوه بر ارائه ی شاخص نهایی در مورد کشورهای جهان، به رتبه بندی آن ها نیز پرداخته است. در این گزارش شاخص ایران در سال 2013 عدد 0.58 را نشان می دهد که نشان دهنده ی وجود نابرابری جنسی گسترده در ابعاد چهارگانه است. ضمن این که ایران در سال 2013 در میان 136 کشور، از لحاظ نابرابری جنسیتی 130 ام شده است. یعنی جزو پایین ترین رده های نابرابری جنسیتی قرار گرفته است. ضمن این که نابرابری جنسیتی در ایران در سال 2013 نسبت به سال 2012 به میزان کمی افزایش یافته است ولی به نظر می رسد از سال 2009 تا سال 2013 تفاوت معناداری در افزایش و کاهش های این شاخص ها مشاهده نمی شود. یعنی وضعیت کشورمان در برایند چهار بعد یاد شده ثابت و نابرابرانه است.

ضمن این که به نظر می رسد در این شکاف بیشترین تاثیر منفی ناشی از مولفه های اقتصادی و سیاسی بوده است زیرا میزان مشارکت زنان در چنین عرصه های به دلایل ساختاری و گاه فرهنگی به مراتب کمتر از مردان است؛ در حالی که شکاف در مولفه های بهداشتی و آموزشی بسیار کمتر است.

کشورهایی که در شاخص جهانی شکاف جنسی سال 2013 وضعیتی بدتر از ایران دارند عبارتند از موریتانی، ساحل آج، پاکستان، یمن و چاد. برخی از کشورهایی که شاخص شکاف جنسی بهتری نسبت به ایران دارند عبارتند از عربستان سعودی، کمبوجیه، آنگولا، بوتسوانا و ...

 

 

نویسنده: لادن رهبری
 

contact ladan rahbari at:
 

[e-mail]
 

http://anthropology.ir/node/20283

 

لینک های مرتبط از همین نویسنده:

سرمایه اجتماعی و فعالیت های مدنی

http://anthropology.ir/node/22937

خشونت خانگی: حکایت عالمان بی عمل
http://anthropology.ir/node/22830

زشتی یا زیبایی: مساله این است
http://anthropology.ir/node/22567

جنسیت و تعلق فضایی
http://anthropology.ir/node/21972

نظریه های جامعه شناختی خشونت خانگی (5)
http://anthropology.ir/node/22090

نظریه های جامعه شناختی خشونت خانگی (4)
http://anthropology.ir/node/21843

نظریه های جامعه شناختی خشونت خانگی (3)
http://anthropology.ir/node/21640

نظریه های جامعه شناختی خشونت خانگی (2)
http://anthropology.ir/node/21423

نظریه های جامعه شناختی خشونت خانگی (1)
http://anthropology.ir/node/21290

خشونت جنسی شریک زندگی، تهدیدی برای سلامتی زنان
http://www.anthropology.ir/node/20807

جامعه پذیری زنان و استرس ناشی از خشونت جسمی
http://anthropology.ir/node/16879

جنسیت جرم و بزهکاری
http://anthropology.ir/node/21199

 

ویژه نامه ی نوروز 1393 
http://www.anthropology.ir/node/22280

ویژه نامه ی «هشتمین سالگرد انسان شناسی و فرهنگ»
http://www.anthropology.ir/node/21139