ابرنهر

محمد داندامایف برگردان مهدی خلیلی

ابرنهر (آرام. ابرنهر, آنسوی رودخانه), نامی اکدی است که در اسناد آشوری و بابلی قرن 8  تا 5 پیش از میلاد برای سرزمین‌های غرب فرات نظیر فینیقیه، سوریه و فلسطین به کار برده می­شد (Parpola, p. 116; Zadok, p. 129; see ASSYRIA ii). ظاهراً این مناطق در سال 539 پ.م یعنی هنگام تصرف بین­النهرین توسط کوروش بزرگ از  کنترل حکومت بابل خارج و  به دست پارسها افتاد.

 در سال 535 پ.م کوروش، بابل و ابرنهر را تبدیل به یک ساتراپی واحد نمود که تقریباً تمام قلمرو پپیشین پادشاهی بابل نو را شامل می­شد.

 

بر اساس اسناد بابلی ساتراپهای ذیل که ظاهراً همگی از پارسها بوده­اند و در بابل اقامت داشته­ اند عبارتند از: گئوبروه Gubāru  (535-525 B.C.E.), اوشتانو Uštānu  (521-516 B.C.E.) , هوتا  , Ḫuta [...] پسر  پاگاکانا  Pagakanna  (486 B.C.E.). حاکم ابرنهر نیز خود تابع ساتراپ این ایالت واحد بود. تاتانو Tattannu  در حدود 02-518 پ.م عهده­دار این سمت بود (Dandamayev, pp. 3-4, 73-79, 84, 139-41; Ephʿal, p. 154; Stolper, p. 290).

در فاصله سال­های 486 و 450 پ.م ساتراپی بابل و ابرنهر  به دو واحد اداری یکسان تقسیم شد (Stern, p. 78). احتمالاً این جدایی کمی پس از سال 482 پ.م یعنی زمانی اتفاق افتاد که خشایارشا شورش دوباره بابلیان علیه پارسها را سرکوب کرد. بزودی ساتراپی مورد بحث که اینک قبرس را نیز در بر می­گرفت، نقش رهبری بخش غربی امپراتوری هخامنشی را برعهده گرفت. اسناد قانونی بابلی از 1-407 پ.م به نام  بل شونو Bēlšunu , پسر اوسروشو Bēl-uṣuršu,    , (Belesys) به عنوان فرماندار ابرنهر اشاره می­کنند(Stolper, p. 290; Xenophon, Anabasis 1.4.10, 7.8.25). دیودوروس Diodorus (16.42.1) نیز از شخص دیگری به­نام Belesys بعنوان فرماندار سوریه در زمان اردشیر سوم (35-358 پ.م) یاد کرده که احتمالاً در دمشق یا صیدا می­زیسته است. در 349 پ.م شهرهای فینقی علیه پارسیان شورش کردند، پس از آن در حدود 344 پ.م ابرنهر به کیلیکیه که ساتراپ آن مازه (مازئوس) رهبری لشگرکشی علیه فینیقه را بر عهده داشت ملحق شد. بر سکه او به خط آرامی نوشته شده: "مازئوس حاکم ابرنهر و کیلیکیه است" (Cooke, p. 346). این ساتراپی در سال 332 پ.م توسط اسکندر فتح شد.

ابرنهر شامل 3 ناحیه با سه شیوه متمایز اداری بود: فینیقیه، یهودا و سامرا و قبایل عرب. شهرهای فینیقی صور، صیدا، بیبلوس، و آرادوس ایالات خراجگذار تحت حکومت پادشاهان موروثی محلی بودند که خود سکه نقره ضرب می­کردند و قدرت آنها توسط ساتراپ ایرانی و در مجامع عمومی محلی محدود می­شد. اقتصاد این شهرها عمدتاً بر تجارت دریایی استوار بود. در زمان عملیات­های نظامی فینیقی­ها موظف بودند ناوگان خود را در اختیار شاهان پارس قرار دهند (Elayi, pp. 13ff.; Ephʿal, pp. 156f.). یهودا و سامرا از استقلال داخلی قابل توجهی برخوردار بودند. در نوشته­های روی کالانشان­ها و نقش مهرها که مربوط به اواخر قرن 6 و اوایل قرن 5 است به نام ایالت یهودا اشاره شده است (Ephʿal, pp. 160f.). فرمانداران آن عبارت بودند از ششبازار(Sheshbazzar)  و زروبابل  (Zerubbabel) در زمان کوروش و داریوش اول؛ نحمیاء (Nehemiah)  (حوالی 32-445) و بگوهی (Bagohi) که پس از  نحمیاء (Nehemiah)  آمد و تعیین قومیت او مشکل است؛ همچنین “فرمانروایی بنام Yehizkiyah   “و “یک روحانی بنام “Yohanan  نیز از سکه­هایی که در قرن 4 پ.م در یهودا ضرب شده­اند شناسایی شده­اند. از نیمه دوم قرن 5 ایالت سامریه توسط سنبالات (Sanballat) و جانشینان او اداره می­شد (Ephʿal, pp. 151-52). سرانجام قبایل عربِ ناحیه بین مصر و فرات تحت هدایت رؤسای قبیله‌ای خود کنترل ناحیه مورد بحث را به‌دست گرفتند (Ephʿal, p. 162). 

کتاب­شناسی

برای استناد در کار جزئیات داده نشده است، نگاه کنید به "منابع کوتاه."

G. A. Cooke, A Text-Book of North Semitic Inscriptions, Oxford, 1903.

M. Dandamayev, Iranians in Achaemenid Babylonia, Columbia Lectures on Iranian Studies 6, Costa Mesa, Calif., 1992.

J. Elayi, “The Phoenician Cities in the Persian Period,” The Journal of the Ancient Near Eastern Society of Columbia University 12, 1980, pp. 13-28.

I. Ephʿal, “Syria-Palestine under Achaemenid Rule,” CAH2 IV, 1988, pp. 139-64.

S. Parpola, Neo-Assyrian Toponyms, Alter Orient und Altes Testament. Veröffentlichungen zur Kultur und Geschichte des Alten Orients und des Alten Testaments 6, Neukirchen-Vluyn, 1970.

Th. Petit, Satrapes et satrapies dans l’empire achéménide de Cyrus le Grand à Xerxès 1er, Bibliothèque de la Faculté de Philosophie et Lettres de l’Université de Liège, fasc. 254, Paris, 1990, pp. 189-92, 197-99.

E. Stern, “The Persian Empire and the Political and Social History of Palestine in the Persian Period,” The Cambridge History of Judaism I, Cambridge etc., 1984, pp. 70-87.

M. W. Stolper, “The Governor of Babylon and Across-the-River in 486 B.C.,” JNES 48, 1989, pp. 283-305.

R. Zadok, Geographical Names According to New and Late-Babylonian Texts, Beihefte zum Tübinger Atlas des Vorderen Orients, Répertoire Géographique des Textes Cunéiformes 8, Wiesbaden, 1985.

(Muhammad A. Dandamayev)

Originally Published: December 15, 1996

Last Updated: December 15, 1996