آلتمن، اکنون بيشتر از هميشه: تضاد اجتماعي در فيلم‌هاي رابرت آلتمن

واکِر هيکن برگردان مهدي جمشيدي

مقدمه‌ي مترجم: متني که پيش رو داريد خلاصه‌ي مقاله‌اي است از واکر هيکن درباره‌ي سينماي رابرت آلتمن که در نشريه‌ي «اسکولِر کُمونز»ِ دانشگاه فلوريداي جنوبي منتشر شد. هيکن در ادامه‌ي اين مقاله علاوه بر تبيين چالش سينماي آلتمن با انديشه‌ي روياي امريکايي، به بررسي متفاوتي از چند فيلم تاثيرگذار او همچون «نشويل»، «برش‌هاي کوتاه» و «گاسفورد پارک» و شيوه‌هاي داستانگويي فرمالِ آلتمن مي‌پردازد. *** رابرت آلتمن براي گفتمان سنتي روياي آمريکايي جايگزيني پيشنهاد مي‌دهد. آلتمن در فيلم‌هايش به مسأله‌ي آمريکا مي‌پردازد؛ امريکايي که موفقيت در آن از طريق کار سخت، استعداد، پشتکار و تعالي اخلاقي به دست مي‌آيد. اين ساز و کار از جامعه‌ي امريکايي نمونه‌اي از ايده‌ي اخلاق حرفه‌اي به شمار مي‌رود. اين اخلاق حرفه‌اي مفهومي است که از طريق آن کنش کارکردن مستقيماً به شخصيتِ فرد گره مي‌خورد. اگر فردي سخت‌کوش باشد جامعه به ‌واسطه‌ي شخصيت خوبش در ايالات متحده در رفاه زندگي خواهد کرد.

آلتمن امريکاي خويش را در حکم جامعه‌اي بر اساسِ مفهوم وضعيت بنا مي‌کند. «وضعيت سالاري» آلتمن ترکيبي از سه عامل مهم است. اولين عامل تبليغ است (به خصوص، تبليغ خود). تبليغ در فيلم‌هاي آلتمن به معني فروش يک تصوير از خود شخص است. نمايش يک تصوير مي‌تواند به شيوه‌هاي مختلفي صورت پذيرد. گاهي اوقات اين تبليغ خودش را در قالب لفظي بيان مي‌کند نظير مصاحبه‌ي يک خبرنگار منتخب با يک خواننده سبک کانتري يا تبليغ تجاري فيلم. در مواردي ديگر، يک شخص خودش و ديگري را تبليغ نمي‌کند بلکه وضعيت خود شخص را نشان مي‌دهد. تبليغ، صرف نظر از اينکه چگونه انجام مي‌شود عملي است از تبليغات طراحي شده تا در عين حال موقعيت اجتماعي فرد را ارتقا دهد.

دومين عامل داستانگويي است. داستانگويي در بافت آثار آلتمن چندين شکل دارد. بعضي اوقات بسته به بافت آثارش به معني تکنيک‌هاي فرمالي بود که آلتمن توسط آن داستان‌هاي فيلم‌هايش را روايت مي‌کند. اين فرآيند وقتي به شخصيت‌ها اعمال مي‌شود بدون در نظر گرفتن هر چيز ديگري به شكلي از تبليغ بدل مي‌شود. اين افراد با هدف اشاعه‌ي يک تصوير خاص داستان‌هاي خودشان را مي‌گويند.

آخرين عامل مرکزي ارتباط ميان‌ِ افراد و گروهي از افراد در طبقه‌ي اجتماعي بالا و گروهي از افراد در طبقه‌ي متوسط است. در حالي ‌که دو مولفه‌ي اول براي استقرار وضعيت فردي مهم است، اين چالش‌هايي که بين رقابت وضعيت گروه‌هاي ياد شده وجود دارد، براي استقرار (و حفظ) وضعيت گروهي حياتي است.

خود وضعيت در فيلم‌هاي آلتمن بسيار مهم است اما ارتباط بين سطوح مختلف وضعيت به خصوص طي دوران کاري‌ او مهم‌تر مي‌شود. آلتمن مجموعه‌اي از سلسله‌ مراتب فرهنگي را درون فيلم‌هايش مي‌سازد و اغلب در آثارش تضادهاي بين دو طبقه‌ي متوسط و طبقه‌ي بالاي جامعه خودشان را به منزله‌ي تضادهاي سلسه مراتب فرهنگي نشان مي‌دهند. وقتي صحبت از چنين سلسله‌ مراتب فرهنگي به ميان مي‌آيد اصطلاح طبقه (کلاس) در بافت فيلم‌هاي آلتمن کافي نيست. به طور خاص طبقه مفهومي ضمني مارکسيستي است که مشخصاً با يک شخص (يا گروهي از اشخاص) سر و کار دارد که در يک سلسله مراتب اقتصادي يا اقتصاد اجتماعي قرار مي‌گيرد.

[...] آلتمن در «گاسفورد پارک» درونمايه‌ي طول عمر را در برابر تازگي که او در فيلم‌هاي قبلي خودش به عنوان مفهومي فرعي به کار مي‌برد، قرار مي‌دهد. اين درونمايه تا حدي در «نشويل» (در برخورد بين گروه هاون هميلتون  و تام، مري و بيل) و «برش‌هاي کوتاه» (در مقاومت در برابر برخي اشکال هنري) ظاهر مي‌شود. مفهوم وضعيت در «گاسفورد پارک» در مقايسه با فيلم‌هاي قبلي او بسيار متفاوت  است. به خاطر اينکه فيلم در انگلستان بعد از جنگ جهاني اول روي‌ مي‌دهد و در اينجا وضعيت بسيار مشابه آنچه که وبر از آن به عنوان طبقه (کلاس) نام مي‌برد، است. [...] او در فيلم‌هاي خود جهاني از ارتباط بين استعداد ذاتي، داستانگويي و وضعيت مي‌سازد که رفته‌رفته پيچيده مي‌شود.

با تلخيص

* Altman...now, more than ever: Social conflict in the films of Robert Altman

By Walker Hicken /2006/ University of South Florida

این مطلب در همکاری مشترک انسان شناسی و فرهنگ با مجله سینما و ادبیات بازنشر شده است.

فروش ديجيتالي مجله سينما و ادبيات در سايت ماناكتاب: www.manaketab.com