ارزش چیست؟ (3)

شایسته مدنی

بخش سوم و نهایی
در بخش پایانی به تفکیک ارزشهای فردی و اجتماعی پرداخته و ملاکهای ارزشهای اجتماعی را مطرح می کنیم: ارزشهای فردی عبارت است از، اشیاء یا عقایدی که به طور فردی مورد توجه باشد و در سطح کلی ارزش ندارند، در مقابل ارزشهای فردی، ارزشهای اجتماعی می باشند که از اندیشه ها، هنجارها و اشیاء مادی که  متعاقب با اعمال متقابل اجتماعی، عقاید وارزشهای روانی مساعدی در پیرامون آنها جمع می شود و متکی بر تجربیات مثبت هستند، شناخته می شوند.
جامعه شناسان با ارزشهای اجتماعی سروکار دارند، در حالیکه بیشترین توجه روان شناسان با ارزشهای فردی و تعیین حد و مرز آن چه از نظر روانی یا اجتماعی و جسمانی معطوف است. بوخ (Bugh) نظامهای ارزشی را به دو نوع تقسیم می کند: 1- نظامهای ارزشهای اولیه که به نیازهای زیستی فرد مربوط است. 2- نظام ارزشهای ثانویه که در برگیرنده ارزشهای اجتماعی و اخلاقی است. وی معتقد است که نظام کلی ارزشها از هر دو نوع متاثر است (محمد خلیفه، 1378: 76). لازم است که در اینجا به شاخصهای ارزشهای اجتماعی اشاره کنیم تا موضوع بحث روشن شود. مقصود از ارزشها، انواع گوناگون واقعیات و اموری هستند که احتیاجات انسان را برآورده می کنند. به عبارت دیگر ارزشها "واقعیات مرجح" هستند. ارزشها از نظر مکدوگال و لاسول به هشت طبقه تقسیم بندی می شوند: 1- قدرت، 2- دانش، 3- ثروت، 4- احترام، 5- سلامت، 6- مهارت، 7- محبت، 8- تقوی. همچنین در شاخصهای ارزشهای اجتماعی می توان موارد ذیل را بیان نمود که عبارتند از: آینده گرایی وگذشته گرایی، کار و تلاش جمعی و فردی، تقسیم کار، دنیاگرایی، قدرت مداری، خوشبختی و سعادت، حرمت و احترام، قانون گرایی (رسولی، 1382: 45).
ویژگی ها و خصیصه های ارزشهای اجتماعی:
• ارزشهای اجتماعی، مقصود و معنای زندگی را برای اعضای جامعه تدارک می بیند.
• ارزشهای اجتماعی جوهره و شیرازه هر فرهنگی است.
• هرگونه تغییر در نظامهای سیاسی، مذهبی یا اقتصادی با تغییر در ارزشهای اجتماعی همراه است.
• ارزشهای اجتماعی، هنجارهای گوناگون را مشروعیت می بخشد. هنجارهای اجتماعی از آن جا که بر ارزشهای اجتماعی اساسی، مورد توافق مردم، استوارند در جامعه پذیرفته می شوند.
• پاداشها و مجازات جامعه برای هر یک از افراد، بر ارزشهای آن جامعه استوار است. بدین خاطر به کشتن یک آدم فاسد پاداش داده می شود در حالیکه کشتن یک بی گناه موجب اعدام یا حبس ابد است.
• ارزشها در نظام آرمانی و نه در مسائل عینی و یا حوادث قرار دارند.
• ارزشها نسبی هستند. در جامعه شناسی ارزشهای واقعی، ارزشهای یک جامعه خاص هستند و اینها آرمان هایی هستند که جمع برای خود قائل می شود و بدان اعتقاد دارد. این اصل در تمام ارزشها صادق نیست. به عنوان مثال حسن عدل و قبح ظلم از اموری نیستند که اختلاف در مورد ارزشی بودن آنها بین جوامع وجود داشته باشد. فقط می توان گفت مصادیق این ارزشها در جوامع مختلف ممکن است گوناگون باشد.
• ارزشها بار عاطفی دارند به این معنا که گرایش به یک ارزش ضرورتا ناشی از حرکتی صرفا منطقی و عقلانی نیست بلکه فلسفه ای از استدلال و شهود خودبه خودی و بی واسطه است که عواطف در آن نقش مهمی دارند.
• ماهیت ارزشهای اجتماعی تابع عوامل فرهنگی و تاریخی است و قابل اقتباس و تقلید از سایر ملتها نمی باشد. برای نمونه نمی توانیم طریقه ادب و احترام رایج در یک کشور اروپایی یا آفریقایی را تقلید کرده بگوییم در کشور ما نیز باید همان طریقه رواج یابد. یا برعکس باید کوشید که توسعه ارزشها با مفهومی که در فرهنگ خودی دارند، صورت گیرد.
• ارزشهای اجتماعی حالتی مبهم و چند پهلو دارند، چرا که واژه های مرتبط با آنها (خوب و بد- خشنود یا ناخشنود) بسیار مبهم هستند.
• ارزشهای اجتماعی حالت متحدالشکل ندارند و از زمانی تا زمان دیگر و از مکانی تا مکان دیگر متفاوتند.
• کسانی که ارزشهای اجتماعی مشابهی دارند، میان یکدیگر گونه ای انسجام و پیوند بوجود می آورند، احساس یگانگی می کنند و در آنها احساس "ما" بوجود می آید.
• ارزشهای اجتماعی و فرهنگی از هم جدانشدنی هستند، چرا که هر دو جامعه ریشه دارند.
• از آنجا که افراد دارای ارزشهای اجتماعی مشترک با یکدیگر پیوستگی اجتماعی بیشتری احساس می کنند، کارکرد جامعه حالت روان تری پیدا می کند.
• ارزشهای اجتماعی سبب می شوند که زندگی پر مفهوم و هدفمند باشد و به ساخت یک نگرش سازنده در زندگی کمک می کنند.
• میان ارزشهای عمل گرایانه و ایدئالیستی اختلاف وجود دارد، اولی از بطن ضوابط اخلاقی موجود در جامعه نشات می گیرد حال آنکه دومی ایدئالهایی را تشکیل می دهد که باید به آنها رسید.
• تمامی ارزشهایی که مردم می خواهند داشته باشند الزاما با آنها پیوستگی ندارند، چرا که همیشه تفاوتی میان خواسته ها و رفتارها وجود دارد (محسنی، 1379: 21).
منابع
1. پانتم، هیلری، 1385، دوگانگی واقعیت/ ارزش، ترجمه فریدون فاطمی، تهران، نشر مرکز
2. ساروخانی، باقر، 1375، درآمدی بر دایره المعارف علوم اجتماعی، انتشارات کیهان
3. آگ برن و نیم کف، 1380، زمینه جامعه شناسی، ترجمه ا. ح. آریان پور، نشر گستره- انتشارات نگاه
4. رفیع پور، فرامرز، 1387، توسعه و تضاد، شرکت سهامی انتشار
5. ژان ون دث، اسکار برگ الینور،1378، چیستی ارزش، ترجمه اصغر افتخاری، نشریه قبسات، سال چهارم، شماره 13
6. محمد خلیفه، عبدالطیف، 1378، بررسی روان شناختی تحول ارزشها، ترجمه سید حسن سعیدی، مشهد، آستان قدس رضوی
7. رسولی، محمد رضا، 1382، بررسی مولفه های سبک زندگی در تبلیغات تجاری تلویزیون، فصلنامه علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی، شماره 23
8. محسنی، منوچهر، 1379، بررسی آگاهی ها، نگرشها و رفتارهای اجتماعی و فرهنگی در تهران، مرکز پژوهش های بنیادی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی