سه شنبه, ۱۶ بهمن, ۱۴۰۳ / 4 February, 2025
معرفی مجموعه ده جلدی "ایرانیان در زمانه پادشاهی"
معرفی مجموعه ده جلدی "ایرانیان در زمانه پادشاهی: خلقیات ایرانیان در نگاه بیگانگان به جامعه ایران از اولین نوشته ها تا 1357" به همت دکتر محمد رضا جوادی یگانه و خانم سعیده زادقناد منتشر شده است به وسیله پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شده است. یکی از مهمترین منابع تاریخ اجتماعی و فرهنگی،سفرنامه هستند. در جامعه ایران،بهدلیل شرایط تمدنی ایران و دروه های متمادی وجود امپراطوریها و حکومتهای بزرگ،همیشه مناسبات و روابط مختلفی با جوامع دور و نزدیک داشته است. در بستر این روابط بود که گاهی مردان و زنان کنجکاو و جسوری بودند که انگیزه ای قوی برای دیدن زوایای پنهان و آشکار جامعه ایرانی و ثبت آن و گزارش آن برای هموطنان خودشان داشتند. از دل این کنجکاوی های فردی بود که متونی به نامه سفرنامه شکل گرفتند. و همین نگاه بیرونی سبب شده که بخش هایی مهمی از تاریخ اجتماعی ایران ثبت و ضبط شود، بخش هایی که عموما در سنت تاریخ نویسی کلاسیک و تمرکز آن بر دربار،معمولا نادیده انگاشته میشد.
از این منظر دو وجه مهم سفرنامه ها،یکی نگاه بیرونی آنهاست و دیگری توجه آنها به ابعاد ناپیدا برای چشم ساکنان محلی این سرزمین است. البته باید پذیرفت روایت یک سفرنامه نویس از جامعه ایرانی عمیقا متاثر از عوامل انسانی و اجتماعی ای است که بر فرم و محتوای این روایت تاثیرگذار است. البته این به معنای خدشه بر اعتبار آنها نیست،بلکه به معنای آنست که در فهم و ارزیابی این سفرنامه ها باید توجه جدی ای بر این مولفه های "رخداد فهم" در آنها داشته باشیم. عواملی مانند جنسیت،شغل،دوره زمانی اقامت در ایران، مهارت زبانی، موقعیت شغلی و... در سفرنامه نویس،نقشی کلیدی در صورت بندی روایت او از جامعه ایران داشته است.
علی رغم همه این دشواری ها، ما شاهد منابع عظیمی از سفرنامه ها در باب ایران هستیم که از عصر باستان تا همین امروز ادامه داشته است. و در دوره های پیشا مدرن، این سفرنامه ها نقشی کلیدی در فهم و تصویر غرب و سایر کشورها از ایران داشته است.
در ایران تا کنون بسیاری از این سفرنامه ها به فارسی ترجمه شده اند،و البته ترجمه این سفرنامه ها خودش ماجرای بسیار جالبی است،ترجمه ای که نه تنها متاثر از شرایط فرهنگی جامعه ایران بلکه عمیقا هم متاثر از شرایط سیاسی و سانسور های ناشی از آن هم بوده است. در کنار این ترجمه ها،پژوهش هایی هم شکل گرفته اند که تلاش کرده اند تا از خلال این سفرنامه ها موضوعاتی را در باب جامعه ایران بررسی کنند و منبع اصلی داده های این پژوهش ها،توسفات و گزارش های سفرنامه نویسان بوده اتس. عموم این مطالعات بر تعداد محدودی از سفرنامه ها تاکید داشته اند،و مهمتر از همه اینکه این مطالعات معمولا رویکرد علمی مدون و منسجمی نداشته اند، و بیشتر ناشی از دغدغه ها و تلاشهای فردی محققی بوده اند که موضوعای را به شیوه ای معمولا غیر روش مند،در سفرنامه ها جستجو کرده اند.
به تازگی اثر بزرگی در راستای سفرنامه پژوهی بصورت یک مجموعه ده جلدی "ایرانیان در زمانه پادشاهی: خلقیات ایرانیان در نگاه بیگانگان به جامعه ایران از اولین نوشته ها تا 1357" به همت شورای اجتماعی کشور و پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی منتشر شده است که تفاوت قابل ملاحظه ای با کارهای قبلی در این زمینه دارد. این کار از چند وجه اهمیت کلیدی در سنت سفرنامه پژوهی ایرانیان دارد:
1- از لحاظ جامعیت منابع مورد بررسی، در این مجموعه عظیم نه تنها سفرنامه های خارجی ها در مورد ایران،بلکه هرگونه گزارش و متن منتشر شده ای که روایتی از مشاهدات یک فرد بیگانه از جامعه ایرانی داشته باشد، مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. به همین دلیل از لحاظ کمی هم جامعترین اثری است که در زبان فارسی در این زمینه منتشر شده است. در حد امکان هرگونه منبع سفرنامه و گزارش و ... که در زبان فارسی در دسترس بوده مورد مطالعه قرار گرفته است. حتی اگر ترجمه های مختلفی از یک اثر هم بوده، ترجمه ها مشاهده و تا حد امکان بررسی شده اند.
2- برخلاف آثار قبلی که معمولا فاقد رویکرد پژوهشی منسجمی هستند، این اثر مبتنی بر مدل نظری مشخصی است. این پژوهش بر مبنای مدل نظری شوارتز در باب ارزشهای انسانی انجام شده است. این مدل نظری سبب شده نه تنها معیار و منبع انتخاب داده های مضمر در سفرنامه ها مشخص باشد، بلکه در نهایت داده های بدست آمده در یک نظم دقیق و مشخصی طبقه بندی و ارائه شوند. لذا محققی که به این اثر مراجعه میکند دقیقا می داند با چه منطقی و چگونه می تواند داده ها را جستجو کند.
3- تمرکز موضوعی و مساله ای مشخص در این اثر ده جلدی وجود دارد. به عبارت دیگر پروبلماتیک مشخص و دقیقی دارد:یعنی خلقیات ایرانیان. لذا این اثر همانطور که مولفان محترم در مقدمه اظهار کرده اند قرار نیست همه ابعاد سفرنامه ها را بررسی کند، بلکه تلاش کرده به کمک نگاه بیرونی سفرنامه ها،تصویری از خلقیات ایرانیان ارائه دهد. به همین دلیل خلقیات ایرانیان را در جامع ترین صورت ممکن بررسی کرده است. طبق مدل نظری کتاب، براساس نظریه شوارتز در مورد ارزشهای انسانی،57 ارزش طبقه بندی شده است که همه این موارد در سفرنامه ها و منابع خارجی بررسی شده است.
4- وجه انتقادی و کاربردی اثر. هرچند به ظاهر این اثر یک پژوهش دانشگاهی است. اما در عمل دغدغه های فرهنگی و توسعه فرهنگی در مولفان نقش مهمی در انجام این کار داشته است. به عبارت دیگر از دل این پژوهش نوعی آسیب شناسی خلقیات ایرانیان و دغدغه تصحیح آن وجود دارد. زیرا این نگاه بیرونی و نقدهای آن به جامعه ایرانی "میتواند راهشگای مسیر تعالی باشد" (جلد اول،74).
البته مهمترین محدودیت این مجموعه ده جلدی آنست که صرفا بر آثار ترجمه شده به فارسی تاکید کرده است،این سبب دو مشکل می شود: یکی بحث امانتداری ترجمه هاست، که خود محققان نمونه های متعددی از دستکاری در ترجمه ها را ذکر کرده اند،و نکته مهمتر و اساسی تر،عدم استفاده از زبان اصلی سفرنامه هاست،لذا از یکسو بسیاری از آثاری که ترجمه نشده اند از دایره مطالعه بیرون مانده اند و از سوی دیگر روایت سفرنامه نویسان حتی در مواردی که ترجمه ها دستکاری شده اند،با متن اصلی مقایسه نشده است. به همین دلیل این محدودیت را باید محققان در نظر داشته باشند.
این مجموعه ده جلدی عملا به شیوه ای دایره المعارفی تمام توصیفات بیگانگان در مورد خلقیات ایرانیان را جمع آوری کرده است و لذا می تواند سهم مهمی در ارتقا و توسعه پژوهشهای فرهنگی بویژه تاریخ فرهنگی و اجتماعی در جامعه ایرانی داشته باشد. فهرست جزیی مطالب مجلدات این کتاب میتواند به خوبی محتوای این مجموعه دایره المعارفی را نشان دهد.
فهرست جلد اول
فهرست عناوین کتابهای ده گانه
سفرنامه‌‌ها، منابع مکمل تحقیق در بررسی خلقیات در ایران 9
میزان اعتبار سفرنامه‌‌ها در سنجش خلقیات ایرانیان 43
خلقیات مثبت ایرانیان در سفرنامه‌‌های فرنگیان 62
روش گردآوری و ارائة اطلاعات 74
ساختار مدور ارزشهای شوارتز 87
فهرست ارزش‌‌ها و خُرده‌ارزش‌‌ها 98
فهرست جلد دوم
ارزش اول: حفاظت از محیط زیست 3
آگاهی و شناخت سیاسی و اجتماعی 80
ارزش سیزدهم: امنیت خانواده 131
ارزش چهاردهم: جبران لطف دیگران 133
ارزش شانزدهم: احساس تعلق داشتن 143
ارزش نوزدهم: زندگی هیجان‌انگیز 175
ارزش بیستم: سپردن خویش به دست خدا (دینداری) 179
توکل به خدا و پذیرش تقدیر الهی 179
ارزش بیست و یکم: پذیرفتن سهم خویش از زندگی 197
ساده‌زیستی و رضایت به شرایط زندگی 197
ارزش بیست و دوم: متواضع بودن 207
ارزش بیست و سوم: میانه‌روی 211
ارزش بیست و چهارم: احترام به سنت 217
احترام به بزرگان دین و ادب 229
ارزش اساسی پنجم: لذّت‌طلبی 233
ارزش بیست و ششم: لذّت‌بردن (کیف کردن) از زندگی 237
ارزش بیست و هفتم: صرفاً به خود پرداختن 239
ارزش بیست و نهم: گرامی داشتن والدین و کهنسالان 279
ارزش سی‌ام: مطیع قانون بودن 281
ارزش سی و یکم: انضباط درونی 285
ارزش اساسی هفتم: دستیابی به اهداف 291
شایسته‌سالاری در انتصاب مقامات حکومتی 295
ارزش سی و پنجم: بانفوذ بودن 343
ارزش سی و هفتم: احترام به خویشتن 361
ارزش اساسی هشتم: نیک‌خواهی 367
ارزش چهل و دوم: مسئولیت‌پذیری 399
مسئولیت‌پذیری و قابل اعتماد بودن 399
ارزش چهل و سوم: دوستی حقیقی 407
ارزش چهل و چهارم: حیات معنوی 409
ارزش چهل و پنجم: عشق متعالی 411
ارزش چهل و ششم: معناداری زندگی 463
ارزش چهل و هفتم: قدرت اجتماعی 467
ارزش پنجاهم: حفظ وجهة اجتماعی خویش 497
ارزش پنجاه و یکم: تشخص اجتماعی 499
ارزش اساسی دهم: خودهدایت‌گری 500
ارزش پنجاه و پنجم: انتخاب اهداف خویش 511
ارزش پنجاه و هفتم: حریم خصوصی 515
فهرست جلد سوم
ارزش اول: حفاظت از محیط زیست 3
رفتار نامناسب با اقلیت‌های مذهبی 51
رفتارهای عداوت‌آمیز با بیگانگان 391
خودخواهی، خودمداری و خودرایی 537
عدم تحمل نقد و اصلاح پذیری 563
فهرست جلد چهارم
ارزش اساسی اول: عام‌گرایی(ادامه) 1
خرافهپرستی، خیالبافی و افسانهپردازی 33
با دیگران یکسان رفتار نکردن 351
انحصارطلبی برخی روحانیون ادیان 361
ارزش هشتم: تمنای صلح جهانی 523
فهرست جلد پنجم
فقدان وطن‌پرستی و مقاومت در برابر دشمن 81
فهرست جلد ششم
ارزش اساسی دوم: امنیت(ادامه) 1
ارزش دوازدهم: نظم اجتماعي (ادامه) 3
بی‌توجهی به معماری بناها، شهرها و راه‌ها 257
ارزش سیزدهم: امنيت خانواده 343
کورکردن و معدوم ساختن شاهزادگان 351
ارزش چهاردهم: جبران لطف ديگران 365
بی‌توجهی به سلامت و بهداشت فردی 389
ارزش شانزدهم: احساس تعلق داشتن 433
بی‌تفاوتی و بی‌اعتنایی به دیگران 435
فهرست جلد هفتم
ارزش نوزدهم: زندگی هیجان‌انگیز 111
ارزش بیستم: سپردن خویش به دست خدا (دینداری) 117
عدم شناخت و پای‌بندی به دیانت 119
ارزش بیست و یکم: پذيرفتن سهم خويش از زندگي 193
ارزش بیست و دوم: متواضع بودن 297
ارزش بیست و سوم: ميانه‌روی 347
ارزش بیست و چهارم: احترام به سنت 521
بی‌احترامی به میراث گذشتگان 523
ارزش اساسی پنجم: لذت‌‌طلبی 565
ارزش بیست و ششم: لذت بردن (کیف کردن) از زندگی 571
ارزش بیست و هفتم: صرفا به خود پرداختن 575
افراط در استعمال شراب و مواد مخدر 577
فهرست جلد هشتم
ارزش بیست و نهم: گرامی‌داشتن والدین و کهنسالان 79
ارزش سی‌ام: مطیع قانون بودن 93
مسئولیت ناپذیری و قانون ناپذیری 95
ارزش سی و یکم: انضباط درونی 159
بی‌بند‌و‌باری و فساد اخلاقی 175
ارزش اساسی هفتم: دستیابی به اهداف 241
ناشایستگی ولیعهد و شاهزادگان 307
ناکارآمدی کارگزاران حکومتی 317
اعطای لقب و مقام بدون شایستگی 557
ارزش سی و پنجم: بانفوذ بودن 671
سادگی، زودباوری و سطحی‌نگری 677
ارزش سی و هفتم: احترام به خويشتن 705
بی‌توجهی به هنرمندان داخلی 753
فهرست جلد نهم
سوءظن، توهم توطئه و بدبینی، بی‌اعتمادی 389
ارزش چهل و دوم: مسئولیت‌پذیری 423
ارزش چهل و سوم: دوستی حقیقی 505
ارزش چهل و چهارم: حیات معنوی 509
توجیه مذهبی و کلاه شرعی تراشیدن 511
ارزش چهل و پنجم: عشق متعالی 527
ارزش چهل و ششم: معناداری زندگی 715
فهرست جلد دهم
ارزش چهل و هفتم: قدرت اجتماعي 3
ارزش پنجاهم: حفظ اجتماعی وجهه خویش 421
نوکرمابی و برکشیدن فرومایگان 423
ارزش پنجاه و یکم: تشخص اجتماعي 493
ارزش اساسی دهم: خودهدایت‌گری 507
ارزش پنجاه و پنجم: انتخاب اهداف خویش 565
وابستگی سیاسی ـ اقتصادی به کشورهای خارجی 623
ارزش پنجاه و هفتم: حریم خصوصی 767
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست