بازنمود وطن در ورقه‌های کوچک پستی

مهرداد اسکویی

کارت‌پستالی حقارت‌بار، با ته‌مایه‌ای قهوه‌ای رنگ از هم‌وطنان بلوچم، کنار یک چپر بیابانی در گوشه‌ای از وطنم...
در جهانی که میزبان پریشانی هاست ،نوروز هم بهانه ای است برای خودش!بهانه ای برای تغییر زاویه ی کلیشه  ای نگا ه هایمان، بهانه ای برای تجربه نگاهی نو به خود و جهان اطرافمان، برای تجربه روایت های جدید و حتی متفاوتی از واقعیت....کسی چه می داند؟ شاید روایت های تازه، روایت های کمتر دردمندانه و پرامیدتری از جهان انسانی را به تصویر کشیدند....

این تصویر تمام آن چیزی بود که از ایران، مابین سیصدوشصت پنج کارت‌پستال از دیگر کشورهای جهان در کتابی تاریخی- توصیفی در اروپا به چاپ رسیده بود . پس از دیدن تصویر نخستین چیزی که به ذهنم خطور کرد این بود: آیا تمام ایران این است؟ آیا این تمام چیزی است که از ایران یک‌صد سال پیش در کارت‌پستال‌های تصویری به ما رسیده و آیا ایرانی این‌گونه می‌بایست به گوشه گوشه‌ی جهان ارسال می‌شد؟

این سوال‌ها آرام و قرار ذهنم را گرفت. انگار می‌بایست ایران همانی باشد که می‌خواستند باشد. نه این که این‌گونه نبود. اما تمامش این نبود. این شد که کنجکاوی پیرامون تماشای بازنمود ایران و حتی خاورمیانه در تاریخ‌تصویری، هزاران کارت‌پستال را از جای جای جهان به خانه‌ام ایران آورد. مردم، شهرها، ساختمان‌ها، شاهان و رجال، مناظر طبیعی، آئین‌ها، جشن‌ها و سوگواری‌ها و...

همگی پیش رویم آمدند. رنگارنگ، دلنشین، تاثیرگذار. بسیار دور از آن‌چیزی که تک کارت‌پستال آن کتاب نشانم داده بود. اما جمع‌آوریِ تنها، هدفم نبود و این تنها، دغدغه‌ی من نبود. پژوهش‌گرانی جوان گرد آمدند تا بازخوانی تازه‌ای داشته باشیم بر این کارت‌های کوچک تاریخی. نگاه شرقی به شرقی. به تهران، گیلان، تبریز، مشروطه، خلیج فارس و مردم ایران... اما مجموعه‌ی پیش‌رو هم‌چون مقدمه‌ای برای نخستین بار مختصری از تاریخ کارت‌پستال‌ها در ایران و جهان را روایت می‌کند. نخستین فردی که سی سال پیش، اولین مجموعه‌ی کارت‌پستال‌های ایرانی را در قالب کتابی گردآورده، به گفت وگویی دعوت می‌شود. برای اولین بار اسنادی را پیرامون نخستین کارت‌پستال‌های تصویری ایران به نمایش ‌گذاشته و به عنوان نمونه‌ی ویژه‌ی تحلیلِ محتوا، پژوهشی تطبیقی از بازنمایی خشونت در یک کارت‌پستال متفاوت تاریخ ایران را عرضه می‌کند. در این میان، هم‌چون استراحت‌گاه‌هایی کوتاه، قطعه نوشتارهایی خاص و شخصی به مجموعه افزوده شد تا کارکرد اصلی کارت‌پستال، یعنی رساندن پیامی پیوسته با یک تصویر از یادمان نرود.‌ امید که این خلاصه، پله‌ی نخست برای مکتوب کردن بخشی از این تاریخ تصویری باشد. 

این مطلب نخست در مجله حرفه هنرمند ویژه نوروز 1392 منتشر شده است.