بررسی ضرورت و کاربرد دروس کتابداری از دیدگاه کتابداران شاغل و دانشجویان کارشناسی کتابداری دانشگاه علوم پزشکی کرمان

یک نظام آموزشی درصورتی مؤثروکارآمد واقع میگردد که از جنبه نظری وعملی و شرایط اجرای کار مورد بازبینی مداوم قرار بگیرد,تااینکه پاسخگوی نیازهای فعلی وآینده جامعه گردد

یک نظام آموزشی درصورتی مؤثروکارآمد واقع میگردد که از جنبه نظری وعملی و شرایط اجرای کار مورد بازبینی مداوم قرار بگیرد،تااینکه پاسخگوی نیازهای فعلی وآینده جامعه گردد.

در راستای ارتقای کیفیت آموزش عالی، پژوهش حاضر با هدف ارزشیابی ضرورت و کاربرد دروس کتابداری از دیدگاه دانشجویان این رشته و کتابداران شاغل طراحی گردید تا نتایج آن در تدارک برنامه آموزشی مطلوب فراهم گردد.روش بررسی دراین پژوهش پیمایشی و جامعه مورد مطالعه دانشجویان ترم آخر کتابداری پزشکی(۳۱نفر)و کتابداران شاغل(۲۰نفر) میباشند .

این مطالعه توصیفی-تحلیلی بوده و روش جمع آوری اطلاعات پرسشنامه ، که سوالات سنجش واحد های مورد مطالعه در میزان ضرورت و کاربرد هر یک از دروس گنجانده شده در برنامه درسی که مصوب شورای عالی برنامه ریزی است،میباشد. اعتماد و اعتبار علمی پرسشنامه باروش اعتبار محتوی وآزمون مجدد تأیید شدوهمچنین متخصصان آن راتایید نمودند.

ضرورت و کاربرد بکارگیری هریک از دروس اختصاصی ،پایه ،اختصاصی اختیاری سنجیده شده وتجزیه و تحلیل داده ها بانرم افزار spssانجام شد.

یافته ها نشان داد که در بین دروس کارآموزی در عرصه (۱)و(۲) با ارزش (۱۰۰%از دیدگاه کتابداران و۹۰.۳%از دیدگاه دانشجویان)، زبان انگلیسی ومتون اختصاصی (۱)(۲)(۳)(۴)با ارزش (۹۵%از دیدگاه کتابداران و۸۷.۱%ازدیدگاه دانشجویان) و آشنایی با بانکهای اطلاعاتی با ارزش (۷۰%از دیدگاه کتابداران و۶۱.۳%ازدیدگاه دانشجویان) بیشترین ضرورت وکاربرد رادارند وکمترین ضرورت وکاربرددروس از دیدگاه کتابداران شاغل درس اقتصاد اطلاعات با ارزش (۳۱.۶%خیلی کم و۲۶.۳%کم ) واز دیدگاه دانشجویان تاریخ علوم پزشکی با ارزش (۲۲.۶%خیلی کم و۴۵.۲%کم ) میباشد.

ارزیابی نظرات دانشجویان کتابدارای پزشکی وکتابداران شاغل میتواند باعث عملکرد بهتر آنها درکتابخانه ها گردد .

● مقدمه:

نقش کتابخانه های دانشگاهی به عنوان بخشی از نظام آموزش عالی ومرکز گردآوری وانتقال اطلاعات علمی ونیز به عنوان کانونی به منظور تأمین امکانات تحقیق برای پژوهشگران محرز است یک نظام آموزشی درصورتی مؤثر وکارا واقع میگرددکه ازجنبه نظری وعملی وشرایط اجرای کار مورد بازبینی مداوم قرار گیرد .مهمترین سرمایه هرسازمان ،نیروی انسانی شاغل د ر آن است .کتابداران واطلاع رسانان به عنوان نیروی انسانی شاغل در کتابخانه ها و مراکزاطلاع رسانی از این امر مستثنی نیستند.

باتوجه به تغییر وتحول هایی که درجامعه صورت میگیرد پرورش نیروی انسانی کتابخانه ها باید درسرمایه برنامه های آموزشی صحیح ومتناسب بااین تغییروتحول هاصورت گیرد.شورای عالی برنامه ریزی هدف ازتدریس دروس کتابداری درسطح کارشناسی راآشنا ساختن دانشجویان با اهمیت نقش کتابخانه ها در گسترش فرهنگ وعلوم و فنون در جامعه وآماده ساختن آنها جهت کار در انواع مختلف کتابخانه ها وایجادمهارت های لازم درانجام امورتعریف کرده است .(وزارت فرهنگ و آموزش عالی ،شورای برنامه ریزی ،۱۳۷۵)بنابراین آموزش نظری در صورتی پاسخگوی نیازهای جامعه میگرددکه تلفیق با کار عملی گردد.عقیده برآن است که "تلفیق میان علم و عمل عمده ترین بخش سرمایه نیروی انسانی است ."(مهدوی ،۱۳۷۴).

ازجمله راه حلهایی که تصور می رود درحل مشکلات تا حدودی موثر باشد وبه پیشرفت اهداف کتابخانه ها کمک کند، ارزیابی مداوم برنامه های آموزشی میباشد.

باتوجه به تغییر سرفصل دروس ،ما را بران داشت تا به ارزیابی ضرورت وکاربرد دروس جدید پرداخته تابراین اساس بتوان با برنامه ریزی دقیق گام های مؤثرتری برای رسیدن به وضعیت مطلوب برداشت.

هدف اصلی دراین پژوهش بررسی ضرورت وکاربرد دروس ازدیدگاه کتابداران شاغل درکتابخانه ها ودانشجویان ترم آخر رشته کتابداری واطلاع رسانی دانشگاه علوم پزشکی کرمان میباشد تاازاین رهگذربتوان با پی بردن به کاستی هاونواقص احتمالی به رهنمودهای مطمئن جهت رفع مشکل و فراهم اوری نیازهای مهارتی برای کتابداران بابرنامه ریزی هدفدار دست پیداکرد .

▪ جامعه وروش پژوهش وروش گردآوری وتجزیه وتحلیل داده ها :

جامعه دراین مطالعه ۳۱نفر ازدانشجویان کارورز ترم آخر کارشناسی رشته کتابداری واطلاع رسانی پزشکی و۲۰نفر ازکتابداران شاغل واساتیدکتابداری دانشگاه علوم پزشکی کرمان درسال ۱۳۸۶میباشد.روش پژوهش پیمایشی وروش گرداوری اطلاعات، پرسشنامه میباشد که شامل سؤالات سنجش واحدهای مربوطه در ضرورت وکاربردهریک ازدروس گنجانده شده دربرنامه درسی که مصوب شورای عالی برنامه ریزی است که هریک از دروس بامقیاس اصلا،خیلی کم، کم، زیاد ،خیلی زیاد مورد محاسبه قرارگرفت. اعتماد واعتبار علمی پرسشنامه باروش اعتبار محتوی وآزمون مجددتأیید گردیده است وهمچنین متخصصان این رشته ،این ابزار رامورد تایید قراردادند. دراین پژوهش برای آنالیز داده ها از برنامه spssبهره برده ایم .

▪ پیشینه پژوهش :

با توجه به اینکه رشته کتابداری و اطلاع رسانی ،یکی از رشته هایی است که شاهد تحولات سریع در تولید ،دسترسی ،جست وجو،اشاعه وبازیابی وانتقال اطلاعات میباشد. با نوآوری های این حوزه ،لازم است این گروه در دانشگاه به آموزش فنون ومعلومات جدید

بپردازند که کاربردی باشند.

▪ در این زمینه مقالات صاحبنظرانی بیان گردیده است :

جدول۱-درصد ضرورت وکاربرد دروس اختصاصی ازدیدگاه کتابداران شاغل ودانشجویان

کابورن (۱۹۸۰)درمقاله ای تلفیق کارکلاسی رابا کارمیدانی لازم میداند وی نقش کارآموزی رابه منزله بخشی ازکار عملی که باید درتمام برنامه های دوره کارشناسی ارشد آمریکا گنجانده شود ،مورد بررسی قرارداده است .فصل های این مقاله شامل کارآموزی در کتابخانه؛یک نگاه تاریخی ؛وضعیت کار عملی در مدارس کتابداری معتبر ؛فرایند ارزیابی وسرپرستی کارآموزی ؛کارآموزی در کوئینز کالج ونتیجه گیری و پیشنهادات است.

مک دونالد (۱۹۸۷-۱۹۸۵)درتحقیقی تحت عنوان "کارهای عملی درآموزش حرفه ای کتابداری ..." نیاز کاراموزی وطرحی برای کاراموزی استاندارد رابررسی کرده است . هدف ازاین تحقیق عبارت است از نیاز به کارعملی درآموزش حرفه ای کتابداری ،تعیین وظایف ورویه هایی که در هر برنامه کارآموزی منظورمی شوند،طرح برنامه ای نمونه ،واجرای کارآموزی دریک کتاخانه .داده ها بااستفاده ازپرسشنامه ای که میان دانشجویان فعلی کتابداری وفارغ التحصیلان ومدیران مدارس کتابداری ومدیران کتابخانه های کانادا انجام گرفته ،جمع آوری گردیده است .

▪ نتایج:

جامعه آماری شامل: کتابداران شاغل( ۳۵%مردو۶۵%زن )و دانشجویان(۹.۷%مردو۹۰.۳%زن ) می باشند که این نظرات رادارند:

باتوجه به نتایج این جدول مشخص گردید که ازدیدگاه هردو گروه بیشترین ضرورت وکاربرد را درس کارآموزی در عرصه با مقدار۱۰۰%ازنظر کتابداران و ۹۰.۳%ازنظر دانشجویان دارد.

ازدیدگاه کتابداران بیشترین ضرورت وکاربردرا دروس :آشنایی بابانکهای اطلاعاتی علوم پزشکی (۷۰%)،سازماندهی دانش با (۶۵%)،مرجع شناسی عمومی فارسی (۶۵%)،مجموعه سازی (۶۹%)،مبانی رایانه (۵۵%)وکمترین ضرورت وکاربردرا دروس :اقتصاداطلاعات (۳۱.۶%خیلی کم و ۲۶.۳%کم)،تاریخ علوم پزشکی (۱۵%خیلی کم و ۳۵%کم و ۱۰%اصلا) دارند .

ازدیدگاه دانشجویان بیشترین ضرورت وکاربرد را دروس:مبانی رایانه (۶۷.۷%)،آشنا با بانکهای اطلاعاتی (۶۱.۳%)،مرجع شناسی تخصصی پزشکی (۵۴.۸%)،واژه پردازی (۵۱.۶%)و کمترین ضرورت وکاربرد تاریخ علوم پزشکی ۲۲.۶%خیلی کم و۴۵.۲%کم )،آمار(۲۲.۶%خیلی کم و ۲۹%کم )،و اقتصاد طلاعات (۱۲.۹%خیلی کم و ۳۲.۳%کم) دارند .

جدول ۲- این نتایج را نشان میدهد که درس زبان انگلیسی ازدیدگاه دو گروه با مقدار (۹۵% ازنظر کتابداران و۸۷.۱%از نظر دانشجویان ) بیشترین ضرورت وکاربرد رادارد.

جدول [۲]-درصدضرورت وکاربرد دروس پایه ازدیدگاه کتابداران ودانشجویان

● نشریات ادواری

جدول ۳ این نتایج را نشان میدهد که از دیدگاه کتابداران بیشترین ضرورت وکاربرد را درس نشریات ادواری (۵۷.۹% )و کمترین مقدمات آرشیو (۱۰%خیلی کم و ۴۰%کم)وازدیدگاه دانشجویان بیشترین ضرورت وکاربرد را درس مقدمات آرشیو (۱۶.۷%خیلی زیاد و۲۳.۳%زیاد )،کمترین ضرورت وکاربرد رادرس ساختمان وتجهیزات پزشکی ۶.۵%اصلاو ۱۲.۹%خیلی کم و ۴۱.۹%کم) را دارند.

داده ها ( ۲۵/.= p-value)نشان میدهد بین نظرات کتابداران و دانشجویان اختلاف معنی داری نیست یعنی دروس از نظردوگروه دارای اهمیت میباشد .به نظرمیرسد که تقریبا ۶۰%دروس درمحیط کار اهمیت دارند و۴۰%دروسی که اهمیت کمتری دارند ممکن است به دلیل اینکه بیشترجنبه نظری دارند، باشد .پیشنهاد می شود واحدهای درسی مانند کارآموزی وزبان انگلیسی افزایش یابند وجایگزین واحدهایی که اهمیت کمتری دارند وبه طور کلی واحدهای دروس کامپیوتر واینترنت بیشتر گردند. همچنین پیشنهادمیشود ارزیابی این دروس در جامعه ای وسیعتر انجام شود تاامکان ارتقای کیفیت آموزش در تهیه برنامه مطلوب آموزش درعرصه فراهم گردد.

سیده سمیه قیامی

دانشجوی کارشناسی کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی (دانشگاه علوم پزشکی کرمان ،دانشکده مدیریت واطلاع رسانی )

منابع:

۱)وزارت فرهنگ وآموزش عالی ،شورای عالی برنامه ریزی ،مشخصات کلی وسرفصل دروس کارشناسی کتابداری ،۱۳۶۶.

۲) بنی اقبال ،ناهید ،ارزیابی برنامه های درسی رشته ی کتابداری ،پیام کتابخانه ،۱۱:زمستان ۱۳۷۲.

۳) علیمحمدی ،داریوش ،جایگاه اقتصاد اطلاعات در برنامه آموزشی علوم کتابداری واطلاع رسانی ،فصلنامه سال چهارم ،شماره ۳-۴(پیاپی ۱۶).

۴) دیانی ،م.ح .(۱۳۷۲).«ارزیابی برنامه های درسی رشته کتابداری درسطح کارشناسی ...»پیام کتابخانه :۳(۴)،ص ۳۸-۳۳.

۵) دیانی، محمد حسین «برنامه های آموزشی دوره کارشناسی کتابداری واطلاع رسانی :پیشنهادهایی برای تحول »کتابداری واطلاع رسانی ،دوره سوم ،۱(بهار ۱۳۷۹):۲۰-۱.

۶) ذاکری فرد،فاطمه «نظر سنجی از دانشجویان رشته کتابداری واطلاع رسانی پیرامون جایگاه زبان انگلیسی دراین رشته »کتابداری واطلاع رسانی ،دوره پنجم ،۴(تابستان ۱۳۸۱):۲۵-۹.

۷) کوکبی ،مرتضی:«نگاهی به سازماندهی مواد» ،فصلنامه کتابداری ،دوره ششم ،۳پاییز (۱۳۷۶):۶۹-۵۷.

۸) ترابی ،محمد،بررسی نظرات دانشجویان دوره کارشناسی کتابداری درمورد زبان اختصاصی انگلیسی ۱و۲ پایان نامه ،کارشناسی ارشد .استاد راهنما :نوش آفرین انصاری (محقق):استاد مشاور عباس حری- دانشگاه تهران ،دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی ،۱۳۷۶.

۹) نتیجه تصمیمات بازنگری برنامه های آموزشی کتابداری واطلاع رسانی (مقطع کارشناسی )دروس تخصصی ،پایه وموضوعی .خبرنامه انجمن علمی کتابداری واطلاع رسانی ایران،دوره سوم ۳،(خردادوتیر ۱۳۸۳).

۱۰) فتاحی،رحمت الله،"الگویی برای بازنگری وتجدید ساختار آموزش های کتابداری واطلاع رسانی در ایران با توجه به تحولات جدید در محیط اطلاعاتی "کتابداری واطلاع رسانی،دوره سوم ،۱بهار(۱۳۷۹):۲۱-۴۴

Begum, R.Bahri, C.N. (۲۰۰۰).The ۲۰۲۰ academic librarian: meeting the challenge of change .Available at http://www.iiu.edu.my/ic/ise/files./session۴/pres/۲.htm