جنسیت و توسعه با نگاهی به اهداف توسعه پایدار سازمان ملل

مهدیه امیری دشتی

واژه توسعه پایدار نخستین بار در سال 1980 در گزارش انجمن بین المللی حفاظت از منابع طبیعی تحت عنوان "استراتژی حفاظت از منابع طبیعی" استفاده و از طریق گزارش موسوم به "آینده مشترک ما" توسط کمیسیون محیط زیست و توسعه سازمان ملل تهیه شد. این واژه در طی سال های اخیر بسیار گسترش یافته و برحسب استفاده دارای تعاریف زیادی هست. اما به طور کلی توسعه پایدار؛ توسعه ای است که نیازهای نسل کنونی را بدون خدشه وارد کردن به منابع جهت تامین نیازهای نسل آینده، برآورده کند. برای دستیابی به توسعه پایدار، تمامی افراد جامعه جهانی اعم از زن و مرد به دور از نگاه های جنسیتی و در یک برابری مطلق باید با یکدیگر همکاری داشته باشند. به گونه ای که سازمان ملل برای اهداف توسعه پایدار سال های 2016 تا 2030 این طرح را دنبال می کند و در پی دستیابی به توسعه پایدار با مشارکت و همکاری تمامی افراد جامعه به خصوص زنان می باشد و با این دیدگاه برای این 15سال برنامه ریزی های زیادی جهت دستیابی زنان به برابری جنستی، حقوق بشر و توانمندسازی آنان انجام داده است. سازمان ملل با ورود به بحث جنسیت برای رسیدن به توسعه پایدار این دو واژه را هم از لحاظ لغوی و هم از لحاظ استراتژیکی در کنار یکدیگر قرار داده و تمامی کشورها را دعوت به تامل در خصوص دو واژه "جنسیت" و "توسعه" کرده است. دو واژه ای که دو جنس زن و مرد را در کنار هم قرار می دهد و تنها توانایی ها و قابلیت های آنان را در نظر می گیرد. توانایی هایی که دو جنس در کنار هم، می تواند یک جامعه را به توسعه برساند. در حال حاظر زنان برای کشورهای در حال توسعه به یک عنصر کلیدی جهت دستیابی به توسعه پایدار در آمده اند و انتظار می رود در آینده به عنوان برنامه ریزان و مدیران توسعه به کار گرفته شوند. اما با دیدی دیگر نیز می شود به این موضوع نگاه کرد که محوریت قرار دادن زنان برای رسیدن به توسعه پایدار می تواند استفاده ابزاری از زنان برای بیشتر شدن قدرت مردان به عنوان برنامه ریزان توسعه باشد و شکست خورده این بازی، متاسفانه به مانند همیشه زنان باشند.

اهداف توسعه هزاره (2000میلادی)

اهداف توسعه هزاره در سپتامبر سال 2000 در مقر سازمان ملل در نیویورک، به تصویب سران دولت ها از جمله ایران رسید. این اهداف 8 هدف کلی، 18 هدف خرد و 48 شاخص داشت که مقرر شده بود تمامی کشورهای امضاکننده این هدف تا سال 2015 به اهداف 8گانه که شامل: 1.مبارزه با فقر، 2.گرسنگی فراگیر، 3.نابرابری جنسیتی، 4.تخریب محیط زیست، 5.ارتقای آموزش و باسوادی، 6.تامین مراقبتهای بهداشتی، 7.آب سالم و 8.بهداشتی متمرکز بود، دست یابند. البته شاخص های اهداف هزاره در سال 2008 دچار تغییراتی شد و 8 هدف کلان ثابت ماند و اهداف خرد به 21هدف و شاخص ها به 60مورد افزایش یافت. بیشترین افزایش تعداد شاخص ها نیز بر روی مساله ریشه کنی فقر و گرسنگی و بهبود سلامت مادران تمرکز داشت. اما این تغییرات نیز راه به جایی نبرد و اهداف توسعه پایدار جایگزین اهداف توسعه هزاره شد. از جمله مهمترین دلایل عدم تمدید اهداف هزاره "عدم دخالت همه ذینفعان به خصوص کشورهای در حال توسعه در تدوین اهداف هزاره و نبود تعهد جمعی، چشم پوشی از اهداف توسعه ای که قبلن توافق شده بود، ناسازگار با نیازهای ملی و تاکید ناچیز بر روی مسایل زیست محیطی به خصوص تغییرات آب و هوایی" بود.

اهداف توسعه پایدار(2015 میلادی)

ایده ی تدوین اهداف توسعه پایدار از دو اجلاس سازمان ملل آغاز شد. اجلاس سطح بالای سازمان ملل در سال 2010 که با هدف بررسی اهداف توسعه هزاره برگزار شده بود، دولت ها به طرح هزاره اعتراضاتی کردند و خواستار تسریع در روند توسعه پس از سال  2015 شدند. در اجلاس توسعه پایدار سازمان ملل در سال 2012 نیز شعاری تحت عنوان "آینده ای که می خواهیم" با تاکید بر توسعه پایدار شکل گرفت و برای پس از سال 2015 به تصویب سران کشورها رسید. گزارش نهایی هدف توسعه پایدار در سال 2014 به مجمع عمومی سازمان ملل ارایه شد که این گزارش دارای 17هدف کلی و 169هدف خرد می باشد. دبیرکل سازمان ملل نیز شاخصهای اهداف توسعه پایدار را به 6مفهوم 1.کرامت، 2.رفاه، 3.عدالت، 4.مشارکت، 5.زمین و 6.مردم طبقه بندی کرد. نکته برجسته ای که در این طرح قابل تامل هست، نگاه به زنان در تمامی اهداف می باشد، به گونه ای که سازمان ملل روز جهانی زن  در سال جاری که در 8مارس2016 برگزار شد را در جهت تسریع در اهداف توسعه پایدار تا سال 2030 قرار داده و از زنان به عنوان عاملی جهت دستیابی کشورها به توسعه پایدار یاد کرده است. تا از این طریق تمامی زنان در جهان مورد حمایت قرار گیرند و ایده برابری جنسیت نیز تحقق یابد و اهداف توسعه پایدار با حضور و مشارکت زنان جهت فقر زدایی، برابری جنسیتی و بحثهای محیط زیستی به سرانجامی رسد.  اهداف توسعه پایدار برای سال 2016 تا 2030 شامل 17مورد زیر می باشد:

1.پایان دادن به فقر در تمام حالات و اشکال آن در همه جا،   2.پایان دادن به گرسنگی، دستیابی به امنیت غذایی و تغذیه بهبود یافته و ترویج کشاورزی پایدار،   3.ایجاد زندگی سالم و ارتقای سلامت برای همه و در همه سنین،   4.فراهم کردن اموزش با کیفیت منصفانه و فراگیر و پیشبرد فرصت های یادگیری در طول زندگی برای همه،   5.دستیابی به برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان و دختران،   6.تامین دسترسی و مدیریت پایدار آب و سیستم فاظلاب برای همه،   7.تامین دسترسی به انرژی مقرون به صرفه، قابل اتکا، پایدار و مدرن برای همه،    8.ارتقای رشد اقتصادی فراگیر، اشتغال کامل و مولد کار شایسته برای همه،  9.ایجاد زیرساخت های تاب اور، ارتقای صنعتی فراگیر و پایدار و پرورش نوآوری،  10.کاهش نابرابری در داخل و در میان کشورها،   11.ساختن شهرها و سکونت گاه های انسانی به صورت فراگیر، ایمن، تاب آور و پایدار،   12.فراهم کردن الگوی تولید و مصرف پایدار،   13.انجام اقدامات فوری برای مبارزه با تغییرات اقلیم و اثرات آن،   14.حفاظت و استفاده پایدار از اقیانوس ها، دریاها و منابع دریایی برای توسعه پایدار،   15.حفاظت، بازسازی و ارتقای استفاده پایدار از اکوسیستم های زمینی، مدیریت پایدار جنگل هاف مبارزه با بیابان زایی، متوقف و معکوس ساختن تخریب زمین و توقف از بین رفتن تنوع زیستی،   16.ترویج جوامع صلح آمیز و فراگیر برای توسعه پایدار، فراهم کردن دسترسی به عدالت همگانی و ایجاد نهادهای اثربخش، پاسخگو و فراگیردر تمام سطوح،   17.تقویت ابزار پیاده سازی و احیای مجدد مشارکت جهانی برای توسعه پایدار.

زنان و توسعه پایدار استان بوشهر

در استان بوشهر مانند بسیاری از مناطق دیگر، به "زنان" مانند یک مقوله"جنسی" نگاه می شود و تا زمانی که همچنان تنها "زنان" همچون یک جنس در نظر گرفته شوند و نگاه ها نسبت به توانایی زنان تغییری نکند، تحولات اندکی به وجود می آید. امروزه در اغلب کشورهای جهان، حضور زنان در تمامی عرصه ها در خصوص توسعه فراهم شده و زنان با توجه به توانمندیها و موقعیتهای متنوع و متفاوتی که دارند، به نقش آفرینی در عرصه توسعه می پردازند. بر این اساس مفهوم جنسیت که مفهومی اجتماعی هست؛ تنها شامل زنان نمی شود و مردان را نیز شامل می گردد. استان بوشهر نیز مانند برخی دیگر از مناطق ایران، جدای از نگاه های جنسی، همچنان به نقش زنان در توسعه توجه چندانی نکرده و تنها حرکت های کم دامنه ای در این زمینه انجام شده است. این در حالی است که موقعیت خاص و استراتژیک استان بوشهر، تنوع و تکثر منابع طبیعی و توان های محیطی و اکولوژیک این استان نسبت به برخی مناطق ایران قابل توجه است و می طلبد نگاه های ویژه ای به توانایی زنان و حضور و مشارکت آنان در خصوص توسعه استان با باور داشتن به توانمندی ها و قابلیت های زنان صورت گیرد. همچنین در استان بوشهر؛ یک سری باید ها و باورهای لازم رفتاری و عملکردی از سوی خود زنان مانند بهبود ارتباطات اجتماعی و اعتماد متقابل با جامعه، مشارکت و کنش بیشتر با جامعه در فعالیت های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در راستای ایجاد سرمایه اجتماعی تقویت نشده و به همین دلیل مدیران و کارکنان عالی رتبه، متخصصان و حتا اشغال کرسی های مجلس توسط زنان در این استان بسیار کمرنگ هست. با توجه به اهداف توسعه پایدار سازمان ملل؛ می طلبد که در استان بوشهر، برنامه ای 15ساله طراحی شود تا اهداف توسعه پایدار مبنی بر حضور بیشتر زنان و شناخت توانمندی های آنان، مشخص و تعریف شود و گروهی از متخصصان آگاه به مطالعات جنسیت (Study of Gender) وارد عمل شوند و با آسیب شناسی این مقولات در استان بوشهر، راهکارهایی برای حضور و فعالیت بیشتر زنان ارایه دهند و فعالیت هایی منظم و برنامه ریزی شده برای آموزش در زمینه "جنسیت و توسعه" به جامعه استان بوشهر داده شود.

منبع: سایت معاونت امور زنان و خانواده، روند تدوین اهداف توسعه پایدار