ادبیات معاصر آمریکای لاتین – بخش چهارم: ادبیات شاهد

کلر تایلور برگردان رضا اسکندری

«شهادت» (Testimonio) ادبی، ژانر رو به گسترشی در ادبیات آمریکای لاتین محسوب می‌شود که می‌کوشد روایتی اول-شخص و عموما شفاهی را در قالب واژگانی مکتوب ارائه کند. ادبیات شاهد که معمولا برآمده از میان توده‌های مردم است، به کسانی فرصت شنیده‌شدن می‌دهد که به طور معمول از جهان مکتوبات و نقاط تمرکز ادبی به دور بوده‌اند.

ادبیات شاهد در مقام شکلی از نوشتن، حایز چند ویژگی اصلی است. نخست آن‌که این شکل از ادبیات، روایتی است که توسط راوی اول-شخصی روایت می‌شود که یا شاهد عینی رویدادهای توصیف‌شده بوده و یا قهرمان حقیقی آن رویدادها. بدین ترتیب، ادبیات شاهد مسیر خود را از ادبیات داستانی مبتنی بر رویدادهای واقعی جدا می‌کند و تاثیرگذاری خود را از پدیده‌ای می‌گیرد که آن را «اثر واقعیت» می‌نامند. ادبیات شاهد به عنوان یک اثر ادبی، از سایر حوزه‌ها منتزع نمی‌شود و به صورتی جدایی‌ناپذیر به شرایط اجتماعی تولید خود و نیز به خود «عمل اجتماعی» پیوسته است.

دومین ویژگی آن است که صدای راوی، صدای آن یک نفر، در عین حال نماینده‌ی تمامیت طبقه‌ی اجتماعی، و عموما طبقات محروم و سرکوب‌شد‌ه‌ی اجتماع نیز هست. بر این اساس، مشهورترین داستان‌های «ادبیات شاهد» (Testimonios)، آثاری که توسط نویسنده‌ی گواتمالایی ریگوبرتا منچو (Rigoberta Menchu) نوشته شده است، با تجربیات خود منچو از خشونت و سرکوب سروکار دارد، اما به گونه‌ای جمعی بیان شده است. بند آغازین و به یاد ماندنی کتاب منچو چنین است: «این فقط زندگی من نیست، شهادتی از مردم من نیز هست... داستان من داستان تمام تنگدستان گواتمالا است». این آغاز نشان‌گر آن است که کتاب او چیزی به مراتب بیشتر از داستانی شخصی یا یک زندگی‌نامه است.

مساله‌ی سومی که موجب برانگیخته‌شدن مباحث فراوانی پیرامون ادبیات شاهد شده است، مسایل عرفی و قراردادی مربوط به نویسندگان این حوزه است. از آنجا که ادبیات شاهد تلاشی برای ترجمان روایتی شفاهی و اول-شخص از یک راوی عموما بی‌سواد است، آنچه که شفاها روایت می‌شود باید توسط نویسنده‌ای بازنویسی و ویرایش شود. بدین‌ترتیب، به جای الگوی استاندارد یک نویسنده برای یک متن، این شکل از نگارش گونه‌ای همکاری در نویسندگی میان راوی و بازنویسی‌کننده است و عنوان «نویسنده» یا «مولف» جای خود را به «گردآوری‌کننده» می‌دهد. بدین‌ترتیب، ادبیات شاهد قراردادهای مرسوم در ادبیات بورژوایی و تاکیدات آن را بر حضور نویسنده‌ای «نخبه» در مقام مرجع و منبع متن به چالش می‌کشد؛ پدیده‌ای که اسکولودوفسکا (Skolodowsak) آن را شکلی از «پیمان هم‌بستگی» می‌داند «که میان روشنفکران و مردمان عادی عقد شده است». در عین حال، این رابطه میان راوی و گردآوری‌کننده، مباحث فراوانی را هم برانگیخته است که به دشواری‌های انتقال تجربیات یک فرد بی‌سواد و عموما بومی از خلال نوشتارهای یک گردآوری‌کننده‌ی تحصیل‌کرده و عموما شهرنشین می‌پردازند.

هرچند آغاز ادبیات شاهد به سال‌های دهه‌ی 1960 باز می‌گردد، اما این ژانر در سال‌های دهه‌ی 1980 و 1990 قدرتی مسلط در میدان ادبی قاره یافت و هنوز اعتبار آن رو به افزایش است. علاوه بر روایت اولیه‌ی منچو، چهره‌های جدیدی در حوزه‌ی ادبیات شاهد ظاهر شده‌اند که نویسنده و روشنفکر مکزیکی النا پونیاتوفسکا (Elena Poniatowska) که چندین کتاب بر اساس روایت‌های شفاهی منتشر کرده است، و روزنامه‌نگار کلمبیایی آلونسو خ. سالاسار (Alonso J. Salazar) که به دلیل انتشار راویت‌های اعضای گروه‌های خلاف‌کار در مدِژین (Medellin) شهرت یافته است، از آن جمله‌اند. بدین‌ترتیب، ادبیات شاهد جایگاه خود را به عنوان نیرویی قدرتمند در میدان ادبیات آمریکای لاتین به اثبات رسانده و فرصت شنیده‌شدن را برای بخش‌های عام جامعه فراهم آورده است.

 

 

ایمیل مترجم: [e-mail]

 

ادبیات معاصر آمریکای لاتین - بخش نخست: انفجار

ادبیات معاصر آمریکای لاتین - بخش دوم: پس از انفجار

ادبیات معاصر آمریکای لاتین - بخش سوم: ادبیات علمی - تخیلی

 

پرونده ی «رضا اسکندری» در انسان شناسی و فرهنگ

http://www.anthropology.ir/node/23141

 

دوست و همکار گرامی

چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی،  نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد.

کمک های مالی شما حتی در مبالغ بسیار اندک، می توانند کمک موثری برای ما باشند:

 

شماره حساب بانک ملی:

0108366716007

 شماره شبا:

 IR37 0170 0000 0010 8366 7160 07

 شماره کارت:

6037991442341222

به نام خانم زهرا غزنویان