معرفی کتاب«سیر تاریخی تعزیه در کازرون»

سید علیرضا هاشمی

مظلوم­زاده، محمد­مهدی(1382)، سیر تاریخی تعزیه در کازرون، واحد فرهنگ­مردم مرکز تحقیقات و سنجش برنامه­ای صدا­و­سیمای جمهوری اسلامی ایران، مصور، 318 ص، 22000 ریال. تعزیه یکی از مهم‌ترین و ناب‌ترین هنرهای سنتی ایرانی و شیعی است که در طول تاریخ و بر دوره‌های مختلف حیات اجتماعی و سیاسی ایرانیان تاثیر مهمی گذاشته است. ماندگاری برخی هنرهای خاص ایرانی مانند «موسیقی» از طریق تعزیه ممکن شده است. به‌باور برخی محققان پس از ورود اسلام به ایران و مسلمان شدن ایرانیان هنر موسیقی ایرانی و گوشه‌های آن ممکن بود به فراموشی سپرده شود اما پیدایش هنر تعزیه و نیاز آن به موسیقی، باعث حفظ و حیات دوباره موسیقی ایرانی شد. 

تعزیه امروز شکل تکامل‌یافته‌تر و پیچیده‌تر سوگواری‌های ساده شیعیان ایرانی برای شهیدان کربلا در سده‌های نخستین هجری است. درباره تاریخ پیدایش تعزیه نظریه‌های مختلفی از سوی محققان تاریخ هنر در ایران بیان شده است. برخی از محققان و نظریه‌پردازان خاستگاه نمایش تعزیه را آیین سوگ‌سیاوش می‌دانند که تاریخی سه‌هزار ساله دارد و برخی دیگر پیشینه این نمایش را نهایتا دوران صفویه ذکر کرده‌اند. 

تعزيه صورتي نمايشي است كه مردم اين سرزمين براي واگويه‌كردن سوز و گداز واقعه عاشورا، برگزيده‌اند و از آن طريق فرياد مظلوميت را در نجوا و بازنگري آن واقعه، سال در پي سال و قرن در پي قرن به گوش عالميان رسانده‌اند. از آنجا که هر پديده‌ اجتماعي، خاصيت مكاني و زماني خاص خود را دارد؛ اما تعزيه با وجود جايگاه موثر اجتماعي خود در گذشته، امروزه ديگر كاركرد پيشين خود را ندارد. امروزه تعزيه در بخشي از هنر نمايش، يعني"نمايش مذهبي" جاي گرفته و پژوهش و تفكر درباره آن به شكل تخصصي انجام مي‌گيرد. با این حال، گردآوري آداب و رسوم برگزاري تعزيه در ميان مردم شهرهاي مختلف، منجر به حفظ اسناد ارزشمندي درباره چگونگي انجام آن و مراحل مختلف آن شده است. از اين رهگذر، به خوبي مي‌توان اهميت امر گردآوري در اين زمينه  از جمله مطالب این کتاب را خاطر نشان كرد.

اين كتاب حاصل سال‌ها تحقيق، مشاهده و گردآوري مطلب درباره موضوع «تعزيه و سير تاريخي آن در كازرون» و نيز بيانگر عشق و ارادت مولف محترم به اهل بيت(ع)، خصوصا اباعبدالله‌الحسين(ع) و واقعه كربلاست.

 مؤلف در مقدمه كتاب سير تاريخي تعزيه در كازورن شيوة جمع آوري و نگارش كتاب را چنين بيان كرده است: از بهار 1346 كه گردآوري فرهنگ مردم كازرون در استان فارس را زير نظر  زنده ياد استاد ابوالقاسم اِنجوي شيرازي، مدير مركز فرهنگ مردم و برنامه راديويي فرهنگ مردم به طور جدي آغاز كردم، در زمينة عزاداري حسيني و تعزيه در ماه­هاي محرم و صفر نيز تحقيقات عميق، وسيع و گسترده­اي را انجام دادم و به مرور، از ميان انبوه يادداشت­هاي تحقيقاتي ميداني و نسخ خطي مجالس تعزيه كازرون، مقالاتي را هم  به چاپ رساندم. از ميان انبوه يادداشت­هاي تحقيقاتي خود و دفاتر ياد شده در زمينه عزاداري و  تعزيه، اين مجموعه را با عنوان « سير تاريخي تعزيه در كازرون» در دو جلد تأليف كردم كه جلد اول در زمينه عزاداري و تعزيه نگاشته شد و جلد دوم به مجالس تعزيه اختصاص دارد. جلد اول براي چاپ و به منظور نشر، در اختيار واحد فرهنگ مردم سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ا يران قرار گرفت... در اين كتاب، علاوه بر مشاهدات عيني و شركت در مجالس آييني و نمايش تعزيه در كازرون، از تعزيه­گردان­ها، تعزيه­خوان­هاي همشهري و نوحه­گرهايي كه به دعوت نگارنده لبيك گفتند، استفاده شده كه نام آنان در پانويس صفحات كتاب اشاره شده است.

اين اثر از همان ابتدا كه به چاپ رسيد مورد توجه بسياري از تعزيه­شناسان و صاحبنظران و همچنين مورد انتقاد تعدادی از نقادان و محققان قرار گرفت و دليل اصلي استقبال و انتقاد از اين اثر، شيوه­اي بود كه محمد مهدی مظلوم زاده با تأكيد بر روايات و شفاهيات و نه شيوه اسنادي و كتابخانه­اي در كتاب به كار برده بود.

مطالب کتاب در هفت فصل تنظیم شده است. ابتدا پیش­گفتار و مقدمه و سپس فصل اول کتاب با عنوان سیر تاریخی تعزیه­داری(از زمان دیلمیان تا زمان حاضر) آغاز می­شود. فصل دوم با عنوان بانیان خیر و تعزیه­گردان شامل بخش­های: سقاخانه­ها، بانیان تعزیه و عزاداری، تأمین مخارج تعزیه­داری، نذری­های ایام عزاداری، هیئت­های عزاداری در محلات شهر، تعزیه­گردانی و تعزیه­گردان­ها و تعزی­خوانهای محلات در شهر و روستا است. فصل سوم با عنوان تعزیه­سرایی و تعزیه­سرایان شامل بخش­های: تعزیه­سرایی و نسخه­نویسان، فهرست مجالس تعزیه، مجالس به دست آمده، سوگ­سرایی و انواع سوگ­نامه، تعزیه­سرایان کازرونی و نوحه­سرایان معاصر است.

فصل چهارم با عنوان مجالس روضه و تعزیه­خانه­ها شامل: روضه­خوانی و روضه­نویسی، روضه­خوان­ها، مجالس روضه، تکایا و حسینیه­ها و تعزیه­خوانهای روستایی است. فصل پنجم به وسایل عزاداری و تعزیه اختصاص دارد. فصل ششم با عنوان مراسم عزاداری و کتلی عاشورا شامل بخش­های: پیش از حلول ماه محرم، عزاداری پسر بچه­ها، خون­ریزان، عزاداری دهه اول محرم، رباعی و رباعی خوانی، روز تاسوعا، شب عاشورا، مجلس عزاداری زنانه، مراسم کتلی در روز عاشورا، قمه زنی، شام غریبان، تعزیه هفتاد و دو تن و عزاداری کازرونی­های مقیم شیراز است. فصل آخر نیز با عنوان تعزیه و تعزیه­خوانی شامل: چاووشی­خوانی در تعزیه، تعزیه وسیله آموزشی، تعزیه در روستا، تعزیه­های غریبه­ها و امدادهای غیبی در تعزیه است.  تکمله کتاب نیز شامل پیوست کتاب(11 مورد اسناد کهن و اشعار طوماری و 61 قطعه عکس­های مربوط به تعزیه) و فهرست اعلام می­باشد.

صفحه سید علیرضا هاشمی در انسان شناسی و فرهنگ

http://www.anthropology.ir/node/7462

ایمیل نویسنده:[e-mail]

وبلاگ نویسنده: http://400hashemi.blogfa.com