رویکردها, تحولات و زمینه های مناسب برای کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش کشاورزی

مقدمه آموزش کشاورزی را می توان به سه عامل عمده فراگیر, آموزشگر وتجهیزات آموزشی تقسیم کرد و اثرات فناوری اطلاعات را حول این سه عامل در نظر گرفت

● چکیده :

پیشرفت سریع در فناوری اطلاعات، روشهای جدید همکاری و مشارکت را بین مؤسسات آموزش کشاورزی را ممکن ساخته است. اگر مراکز آموزش کشاورزی بخواهند خود را تحولات وپیشرفتهای سریع علم و تکنولوژی همگام سازند، لازم است اساتید و آموزشگران بطور مستمر با بکارگیری فناوری اطلاعات دانش خود را روزآمد سازند. تحولات حوزه فناوری اطلاعات همواره نظامهای آموزشی را تحت تأثیر قرار داده است. باتحول سریع علوم وفنون جوامع معاصر بطور فزاینده ای در حال تنوع، پیچیده شدن و تحول اند. همگام با چنین تحولی، فرایند آماده سازی نسل جوان به عنوان متفکران مستقل، مولد ورهبران آینده باید متحول شود. اما، تحول در فرایند فعالیتهای آموزش کشاورزی نیازمند تحول در نگرش و بینش طراحان و مجریان برنامه های درسی، باز نگری وبازآزمایی سازه های برنامه های آموزشی است.

مهمترین قابلیتهای فناوری اطلاعات در آموزش کشاورزی کشور، کمک به کاهش هزینه ها و افزایش کارآمدی در استفاده از منابع موجود، آماده‌سازی فراگیران برای ورود به بازار کار، تسهیل و کارآمد سازی فعالیتهای تحقیقاتی و کمک به کاربردی کردن یافته های پژوهشی، ایجاد شرایط اجزای شیوه های مناسب آموزشی و افزایش علاقه دانشجویان است.

مقاله حاضر به ارائه درباره تحولات ناشی ازفناوری اطلاعات در توسعه آموزش کشاورزی، کاربردهای فناوری اطلاعات در آموزش کشاورزی، مزایای کاربرد اینترنت در آموزش کشاورزی، اهداف فناوری اطلاعات در آموزش کشاورزی، ضرورت تحول در آموزش کشاورزی با استفاده از فناوری اطلاعات،رویکردهای کاربردفناوری اطلاعات در برنامه های درسی و.... نتیجه گیری و پیشنهادات می پرداز د.

● مقدمه :

ایجاد تحولات سریع و روز افزون در جوامع باعث شده تا آموزش نقش متفاوت ودر عین حال پیچیده ای داشته باشد. آموزش،بویژه درکشاورزی با چالش هایی در راستای ایجاد کشاورزی پایداروتوسعه روستایی مواجه است. آموزش کشاورزی می تواند نقش مهمی در آماده سازی کشاورزان، محققان، فراگیران، آموزشگران، مروجان و اعضای مجتمع های کشت وصنعت، برای کمک به جمعیت در حال رشد و دستیابی بیشتر به خودکفایی داشته باشد. دستیابی گسترده به پایگاههای اطلاعات الکترونیکی و منابع اطلاعاتی، بکارگیری فناوری اطلاعات درآموزش کشاورزی وکاربرد عملی فنون آموزش نوجوانان وجوانان، راهکارهایی هستند که به دانش آموزان ودانشجویان یامی دهند که چگونه مسائل ومشکلات خود را حل نموده و راه حلهای مناسب را بیابند. استفاده از این راهکارها به تدریج باعث ایجاد روندی طولانی مدت در کسب حقایق و اطلاعات می گردد.

در سالهای اخیر، پیشرفت های روز افزون درفناوری اطلاعات ( از جمله اینترنت) زمینه همکاری و مشارکت بین مؤسسات و مراکزآموزش کشاورزی را بطور فزاینده ای هم دردرون کشورها وهم خارج از مرزها امکان پذیرساخته است. پیشرفتهای جدید جهانی در علم و فناوری اطلاعات، اثرات شگرفی بر مؤسسات ومراکز آموزش کشاورزی داشته است.

اگر مراکز آموزش کشاورزی می خواهند همگام با تغییر وتحولات سریع موجود در علم و فناوری پیش روند، این، امر نیازمند انجام آموزش های مداوم برای آموزشگران، دانش آموزان و دانشجویان و بهره برداران علوم کشاورزی، تبادل افکار درون سازمانی و برون سازمانی و برگزاری نشست های علمی با استفاده از کارگاههای آموزشی و بهره گیری خلاق و نوآور از نظامهای اطلاعات الکترونیکی و یادگیری از راه دوراست.

مقدمه آموزش کشاورزی را می توان به سه عامل عمده : فراگیر، آموزشگر وتجهیزات آموزشی تقسیم کرد و اثرات فناوری اطلاعات را حول این سه عامل در نظر گرفت. بایدتوجه داشت که منظور از تجهیزات آموزشی مواردی مانند کلاس، کتاب و ابزار آموزشی مانند رایانه، نرم افزار و وب است. با توسعه فناوری اطلاعات وگسترش کاربرد رایانه های شخصی، سیاری از موانع موجود بر سر راه کاربرد رایانه در آموزش از بین رفت.

رایانه ها به عنوان ابزارهای آموزشی وهمچنین ابزارهای بهبودمدیریت آموزش بکار گرفته شدند.شاهد افزایش كارآیی آموزشی، بوسیله برگزاری دوره های آموزشی پیوسته خواهیم بود. توانایی آموزشگران و فراگیران در دسترسی هرچه بیشتر به منابع وبه یکدیگر، سبب افزایش سرعت وعمق مطالعات می شود. این امر همچنین، هزینه آموزش را پایین می آورد وبه دانش آموزان و دانشجویان امکان می دهد، خود برنامه ریز، آموزش های خویش باشند.

در عصر اطلاعات، نظام آموزش کشاورزی علاوه بر گسترش کمی و تغییر شکل شیوه، کاهش هزینه های آموزشی از لحاظ محتوایی نیز دچار تحولات جدی خواهد شد. نظام آموزشی مذکور این امکان را فراهم می آورد که خلاقیت، استعداد و توانایی های بالقوه هر فراگیر، متناسب با علایقی که دارد بارور شود. در این نظام، آموزشگران وکتاب های درسی از زبده ترین وبهترین افراد و انواع در سطح کشور یا حتی جهان خواهند بود که همه فراگیران بطور یکسان می توانند از آنها استفاده کنند.

ازآنجا که تجهیزات و امکانات آزمایشگاهی ومنابع کتابهای درسی وکمک درسی با آخرین وپیشرفته ترین اطلاعات و فناوری در اختیار فراگیران قرار خواهد داشت، بطور طبیعی انتظار می رود که کیفیت آموزش و خروجیهای این نظام، نسبت به شرایط کنونی، بسیار مطلوبتر باشد. ادغام فناوری اطلاعات وارتباطات در نظام آموزشی کشور از جمله آموزش کشاورزی، علاوه بر ملاحظات فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، تکنولوژیکی و ارزشی، مستلزم بستر سازی و آماده سازی دقیق، عالمانه، آگاهانه و همه جانبه نگری است. از آنجایی که نهادینه کردن فناوری اطلاعات در نظام آموزشی کشور، گذر از مراحل انتقال ایده، ایجاد، جذب وبومی سازی است، اشاعه ومستند را طلب می کند و دسترسی به منابع، ذخاِیر دانست و تجربیات جهانی به سهولت از این گذر کمک می کند. ا ستفاده مؤثر از فناوری اطلاعات یکی از مهمترین وظایف مراکز آموزشی در سطح کشور است.

امروزه با تغییر وتحولات جهانی وبه منظور ایجاد تطابق و پاسخ به واقعیات بخش روستایی و کشاورزی در کشورهای مختلف جهان وبه خصوص در کشورهای در حال توسعه، ضرورت بازنگری در آموزش کشاورزی ایجاب می کند اهداف و وظایف خاصی بنا بر مقتضیات زمان برای آن تعریف شود.

پیشرفتهای سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان چالشی برای نظامهای آموزشی مطرح شده که در صورت استفاده صحیح از آنها می توان از فرصت هایی که توسط بکارگیری فناوری اطلاعات خلق می شود برای رفع کاستیهای موجود بهره برد ودر غیر این صورت مراکز آموزش کشاورزی قادر نخواهد بود کارکردهای مورد نظر خود را که شامل تولید دانش، انتقال دانش و ارائه و نشر آن است، انجام می دهند.

مراکز آموزشی بایستی بتوانند بطور فعال محیط خود را سازماندهی و از منابع موجود درآن استفاده کنند.

● تحولات ناشی از فناوری اطلاعات در توسعه آموزش کشاورزی

توسعه این فناوری از یک سو بسیاری از امور زندگی را باتحول مواجه ساخته واز سوی دیگر فرصتهای بیشماری را به همراه آورده است. نظام آموزش کشاورزی نیز متأثر از این فناوری شده است و با توجه به تحولاتی که در این زمینه ایجاد شده و پتانسیل هایی که این فناوری در زمینه آموزش دارد باعث شده است که فرصت هایی برای گسترش آموزش کشاورزی ایجاد شود.

شرکت هایALTVISTA, CINNET رشد اینترنت رااز سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۹، هزار درصد ذکر کرده اند. بدین ترتیب کاربران ایرانی نیز به شاهراههای اطلاعاتی راه یافته اند ومی توانند از طریق تار جهان گستر (World Wide Web) ار خدمات اینترنت به صورت متن، تصویر، صدا، فیلم به صورت چند رسانه ای استفاده نمایند. هم اکنون بسیاری دانشگاهها و مراکز آموزشی به پایگاههای داخلی وخارجی متصل هستند واز اشتراک منابع اطلاعاتی استفاده کنند. توجه به ابزارهای اطلاعاتی، از جمله شبکه هاوپایگاههای اطلاع رسانی که در مقیاس جهانی فعالیت دارند امری ضروری می باشد که برای دستیابی به این دانش واطلاعات در زمینه علوم مختلف کشاورزی می توان از طریق پایگاههای اطلاع رسانی به جستجوی اطلاعات پرداخت ودرتوسعه وتکمیل دانش کشاورزی از آن بهره گرفت. در حال حاضر دسترسی به چنین پایگاههایی در اکثر مراکز آموزشی کشورهای صنعتی به سادگی امکانپذیراست. با ارتباط مستقیم با گروههای متخصص موجود در سراسر دنیا از طریق پایگاههای اینترنتی، می توان از تجربیات سایر دانش پژوهان و آموزش گران علوم کشاورزی بهره برد و بخشی از امکانات این پایگاههای اطلاعاتی عبارتند از ؛

- انتقال پیام به شخصی یا گروه مورد نظر در نقطه ای دیگر از جهان در طی مدتی کوتاه

- دریافت مقالات از اکثر مراکز آموزشی، تحقیقاتی ودانشگاهی جهان

- دسترسی به بانکهای اطلاعاتی آموزشی وتحقیقاتی

- تهیه برخی کتب و مجلات از طریق شبکه

- جستجو در آرشیو کتابخانه های دانشگاهها ومراکز تحقیقاتی

محیط آموزشی مجازی دیگر یک محیط بسته با تشکیلات و وظایف ثابت، محدود ومحصور در ابعاد فیزیکی نیست بلکه مجموعه ای از کارکردهای متنوع آموزشی، پژوهشی وخدمات تخصصی و فناوری اطلاعات را شامل می شود که میدانی پیوسته ومتحول از دانش جهانی را پوشش می دهد.

چنین محیط آموزشی، پویایی، تحرک و قابلیت انعطاف بیشتری برای همراهی با تحولات پرشتاب کنونی وجامعه متلاطم اطلاعاتی و تناسب با جامعه ونیازهای متحول و دنیای کار و پیشه دارد و می تواند دانش آموختگانی در حال دانش افزایی مداوم و کارآفرینی و دارای مهارتهای کاربردی برای ورود به عرصه زندگی تربیت کرد. چالش های علمی، پیچیدگی مشاغل وسیستم های ارتباطی آن چنان در تحول هستند که دیگر نمی توان با طرز تلقی گذشته و رویکردهای سنتی به فرایند تربیت و آموزش نسل جوان اندیشید.

تحقیقات نشان می دهد که دانش آموزان و دانشجویان هنوز در فرایند تحصیل، مشغول یادگیری مهارتهای پایه و مقدماتی هستند. آنها علاوه بر اینکه مهارتهای سطح بالا را که نیاز عصر اطلاعات است، نمی آموزند بلکه در اکثر نظامهای آموزشی از تجربه مربوط به حیات ذهنی محروم هستند.

نتایج سومین مطالعه بین المللی ریاضی و علوم ( timss ) كه از طرف انجمن بین المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی طراحی وبه اجرا درآمده است نشان می دهد که درمحتوای دروس اکثر کشورها به مهارت، چندان توجهی نشده است.

● اهداف فناوری اطلاعات در آموزش کشاورزی

▪ آموزش فراگیران برای برطرف کردن نیازهای تخصصی آنها در زمینه استفاده از فناوری اطلاعات

▪ ارتقاء و افزایش توانایی آموزشگران در زمینه بکارگیری فناوری اطلاعات در مراکز آموزشی : توانایی و مهارت آموزشگران در به کارگیری فناوری اطلاعات یکی از مهمترین عوامل موفقیت آموزش کشاورزی در بهره گیری مناسب از فناوری اطلاعات است.قبل از هر چیز آنها باید قادر به کارکردن با رایانه و استفاده از اینترنت باشند و بتوانند به خوبی از نرم افزارهای آموزشی به منظور ارتقای سطح آموزش استفاده کنند و با استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات در فراگیران، انگیزه ایجاد کنند.اینترنت را به عنوان منبع اطلاعاتی مناسب به آنها معرفی کنند و طرز استفاده صحیح از آن را به آنها آموزشی دهند.

▪ تجهیز مراکز آموزش کشاورزی به امکانات و ابزارهای مورد نیاز جهت گسترش فناوری اطلاعات : پیش نیاز مهم بکارگیری و استفاده مؤثر از فناوری در آموزش کشاورزی، توسعه زیر ساخت فناوری اطلاعات در اینگونه مراکز می تواند به گونه های مختلف مورد استفاده قرارگیرد.

▪ بهره گیری بهینه از فناوری اطلاعات برای تغییرساختار آموزشی : فناوری اطلاعات فرصت هایی جدید برای نظام آموزش کشاورزی فراهم کرده است،که با بهره گیری مؤثر از این فرصت ها وهمچنین پتانسیل –های موجود، می توان ساختاری در خور هزاره جدید بنا نهاد.

▪ استفاده از فناوری اطلاعات برای ایجاد فرصت های فراگیری و تحصیل برای همه فراگیران آموزش کشاورزی، از طریق آموزش الکترونیکی و آموزش از راه دور، نمونه هایی جدید از روشهای آموزشی هستند که با گسترش فناوری اطلاعات شکل گرفته وتوسعه یافته اند. این دو نوع آموزش، بسیاری از محدودیتهای روشهای موجود را ندارند وافراد بسیاری می توانند با توجه به شرایط خاص خود از آنها استفاده کنند. مشخصه عمده این نوع آموزشها،گستردگی، تنوع و قابلیت تغییر بر اساس استعدادها و علایق افراد است.

▪ استفاده از فناوری اطلاعات به منظور ارتقای کیفیت آموزش و بهبود روشهای تدریس : در حال حاضر روشهای آموزشی که در بسیاری از کشورهای دنیا مورد استفاده قرار می گیرد، از كارآیی بالایی برخوردارنیستند ونمی توانند پاسخگوی بسیاری از نیازهای امروز جامعه باشند با بهره گیری مناسب ازفناوری اطلاعات می توان کیفیت آموزش را افزایش داد. روشهایی نوین ابداع کرد، و فرایند انتقال مطالب درسی به فراگیران رابهبود بخشید. تنظیم برنامه درسی با توجه به علایق و استعدادهای فراگیران، فراهم کردن منابع اطلاعاتی مفید برای فراگیران و استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات به عنوان وسایل کمک آموزشی از جمله این مواردند.

▪

رضا تاج آبادی

مسئول اطلاع رسانی و کتابخانه مرکز آموزش شهید بابایی اراک

صفرعلی رنجبر

کارشناس کتابداری و مسئول کتابخانه مرکز تحقیقات کشاورزی استان مرکزی

منابع و مآخذ :

۱. ارتقای آموزشهای نوین با بهره گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات. اطلاعات. ش ۲۶۲۴ ( ۱۵ آبان ۱۳۸۱. ص ۵

۲. اطرشی، مهرداد. اینترنت در خدمت ترویج و آموزش کشاورزی. » جهاد.ش ۱۸۴- ۱۸۵ ( فروردین و اردیبهشت ۱۳۷۵ ). ص ۳۱-۳۲.

۳. امام جمعه، طیبه. آموزش و پرورش در عصر اطلاعات. رشد تکنولوژی آموزشی. ش ۲، ( آبان ۱۳۸۲ ). ص ۲۳ – ۲۷.

۴. برنامه درسی درعصر فناوری اطلاعات و ارتباطات / انجمن برنامه ریزی درسی ایران. – تهران، آییز : انجمن برنامه ریزی درسی ایران، ۱۳۸۳.

۵. بلوم، ابراهام. آموزش و یادگیری درکشاورزی : راهنمایی برای آموزشگران کشاورزی ؛ ترجمه مهدی میر دامادی. – کرج : سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی، معاونت آموزش و تجهیز نیروی انسانی، نشر آموزش کشاورزی، ۱۳۷۱.

۶. بلوم، ابراهام. تدریس و یادگیری درآموزش کشاورزی ؛ ترجمه محمود حسینی، شهرام مقدس فریمانی. – کرج : سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی، معاونت آموزش و تجهیز نیروی انسانی، نشر آموزش کشاورزی، ۱۳۷۲.

۷. بلامپ، برامل هیوس. کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش. ترجمه اباصلت خراسانی. رشد تکنولوژی آموزشی. ش۱. ( مهر ۸۲- ۱۳۸۱ ). ص ۱۹- ۲۵.

۸. جاریانی، ابوالقاسم. ICT و تغییرات عمده آموزشی. رشد تکنولوژی آموزشی. ش ۲. ( مهر ۸۳ – ۱۳۸۲ ). ص ۲۰ – ۲۲

۹. جهانگرد، نصرالله. فناوری اطلاعات و ارتباطات. فرهنگ عمومی. ش ۳۲ ( پائیز ۱۳۸۱ ). ص ۱۸- ۲۲

۱۰. چهار سوقی امین، حامد، اینترنت در خدمت تحقیقات، آموزش و ترویج کشاوزی. جهاد. ش ۲۸۴ – ۲۴۹ ( فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۱ ) ص ۱۸ –۲۳

۱۱. حسینی نیا، غلام حسین، خلاصه ای از ترویج و آموزش کشاورزی. تهران : انتشارات آیش، ۱۳۷۸.

۱۲. خیری، شقایق، اینترنت و آموزش On - line در کشاورزی. جهاد. ش. ۲۶. ( آذر و دی ۱۳۸۲ ).ص ۳۲- ۳۸.

۱۳. دیلمقانی، میترا. فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش آمریکا. رشد وتکنولوژی آموزشی. ش ۲ ( آبان۱۳۸۲ ). ص ۲۸ – ۳۱.

۱۴. دیلمقانی، میترا. فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش آمریکا. رشد وتکنولوژی آموزشی. ش ۳ ( آذر۱۳۸۲ ). ص ۲۷ – ۳۱.

۱۵. دیلمقانی، میترا. فناوری اطلاعات در برنامه های آموزشی کشورها. رشد وتکنولوژی آموزشی. ش ۵ ( بهمن ۸۳- ۱۳۸۲). ص ۱۴ – ۱۷.

۱۶. ذوالفقاری زعفرانی، رشید. فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش عالی. توسعه مدیریت. ش ۶۴. ( اردیبهشت و خرداد ۱۳۸۴ ) ص ۴۰ –۴۵.

۱۷. راجرز، آلن. تدوین برنامه درسی مشارکتی در آموزش کشاورزی ترجمه مهدی میر دامادی. – تهران : سازمان تحقیقات، آموزش وترویج کشاورزی، معاونت آموزش و تجهیز نیروی انسانی، نشر آموزش

۱۸. کشاورزی، ۱۳۸۱.

۱۹. رئیس دانا، فرخ لقا. چالشهای پیش رو در زمینه فناوری آموزشی. رشد وتکنولوژی آموزشی. ش ۳. ( آذر ۱۳۸۲ ).ص ۲۱ – ۲۳.

۲۰. زمانی، ناصر و محمد عبدالملکی. قابلیتهای فناوری اطلاعات(it ) در رفع کاستیهای نظام آموزش کشاورزی کشور. جهاد ش ۲۵۶ ( فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۲ ). ص ۴ – ۱۱.

۲۱. سامعی پور، شرمین. اینترنت، شاهراه بزرگ اطلاع رسانی برای ترویج و آموزش کشاورزی. جهاد. ش ۲۵۲ ( مرداد و شهریور ۱۳۸۱ ). ص ۲۸ – ۳۴.

۲۲. سرانی، عاطفه و رضا موحدی. آموزش کشاورزی برای توسعه پایدار روستائی. جهاد. ش ۲۵۶ ( مهر

وآبان ۱۳۵۳ ). ص ۴۵ – ۵۰.

۲۳. علی احمدی، علیرضا و شراگیم شمس عراقی. فناوری اطلاعات و کاربرد های آن. تهران : دانشگاه علم وصنعت ایران، ۱۳۸۲.

۲۴. فرهادی، ربابه. نقش فناوری اطلاعات در آموزش. فصلنامه کتاب. ش ۵۶. زمستان ۱۳۸۲. ص ۱۴۱ – ۱۵۱.

۲۵. فناوری اطلاعات و نقش معلمان در فرایند یاددهی ویادگیری اطلاعات. ش۶۲۵ ۲۲

( ۱۶ آبان ۱۳۸۱ ) ص ۵.

۲۵. فهیمی، مهدی. فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش. فصلنامه پیام کتابخانه. ( ش ۳۸ ). پاییز ۱۳۷۹. ص ۱۶ – ۲۱.

۲۶. لیز، لول. فناوری اطلاعات و ارتباطات و ارتقای یادگیری دانش آموزان ترجمه توحید صیامی. رشد تکنولوژی آموزشی. ش ۶.( اسفند ۱۳۸۳ ) ص ۸-۹.

۲۷. مجموعه مقالات و همایش ارزیابی بخشهای کشاورزی وصنعت دربرنامه اول و دوم و سوم و چشم انداز آن دربرنامه چهارم ۲۵ مهرماه ۱۳۸۲. – فیروزکوه : دانشگاه آزاد اسلامی ( فیروزکوه )، معاونت پژوهشی ۱۳۸۲. ص ۴۵۰ – ۵۰۲.

۲۸. موحد محمدی، حمید. آموزش کشاورزی. تهران : مؤسسه توسعه روستایی ایران، ۱۳۸۲.

۲۹. مؤمنی، هوشنگ. مدیریت فناوری اطلاعات و ارتباطات. – تهران : مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۸۰.

۳۰. موحدی، رضا. آموزش کشاورزی : چالش ها و فرصتها. – همدان : انتشارات شوق دانش، ۱۳۸۳.

۳۱. مهدی زاده، حسین وحمید موحد محمدی. دیباچه ای بر آموزش کشاورزی. – ایلام : گویش، ۱۳۸۰.

۳۲. نظام آموزشی عالی و اشتغال ( چالش ها، رویکردها و دیدگاهها ). تهران: سازمان انتشارات جهاد و دانشگاهی، جهاد دانشگاهی، واحد تربیت بدنی، ۱۳۸۴ – ص ۱۴۸ – ۱۶۳.

۳۳. وحدت، محمدعلی. فناوری اطلاعات (it ) ونقش آن در تجدید ساختار آموزش عالی. علم وآینده. ش ۱. ( بهار ۱۳۸۱ ).ص ۵۶ – ۵۹.

۳۴. ولدان، رقیه. فناوری اطلاعات و ارتباطات. رشد تکنولوژی آموزش. ش ۴ ( دی ۸۰ – ۱۳۷۹ ). ص ۹ – ۱۲.

منابع انگلیسی:

۱. blustain , H. , Gold stein , P. ; G. Lozier information technology and the new competition in hiher education. sanfrancisco : jossey - Buss , ۱۹۹۹.

۲. Kine lev , v , kommers , pand kostik , B. information and communication technology in secondary education : Moscow , ۲۰۰۴.

۳.Kozma , Robort. B. ( ed ) , tecnology , Innovation and Education change : A Global perpective , a report of the second information technology in education study : ۲۰۰۳

۴. WWW.Ero.govt.nz/publication/ears۱۹۹۷/itsch.html

۵. www.uoregon.edu.moursandfiltersbook۱۹۹۷.index.HTML

---