«مسکن، حومه و شهر»؛ مروری بر یک کتاب و نویسنده‌اش

منیژه غزنویان

مسکن، حومه و شهر» عنوان کتابی از نوربرت شوئنوئر Norbert Schoenauer است که توسط دکتر شهرام پوردیهیمی ترجمه شده و در سال 1380 توسط انتشارات روزنه و در 214 صفحه، در اختیار علاقمندان فارسی‌زبان قرار گرفته است.پوردیهیمی، مترجم کتاب، خود دارای مدرک دکترای مهندسی معماری از انگلستان است و در دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی، دارای مرتبه استادی است. او علاوه بر این کتاب، کتاب‌های دیگری نیز در حوزه معماری و شهرسازی دارد که از آن جمله می‌توان به ترجمه کتاب «نور روز در معماری» اثر چارلز بنجامین‌ شفر اونز و نیز تالیف کتاب‌های «شهر، مسکن و مجموعه‌ها» و «زبان اقلیمی در طراحی محیطی پایدار: کاربرد اقلیم‌شناسی در برنامه‌ریزی و طراحی محیط» اشاره کرد.

کتاب «مسکن، حومه و شهر» اما دارای 12 فصل به شرح است:

• اول: شهرها بعد از جنگ جهانی دوم
• دوم: حومه بعد از جنگ جهانی دوم
• سوم: خانه‌های تک‌واحدی مستقل
• چهارم: خانه‌های حیاط مرکزی
• پنجم: خانه‌های شهری
• ششم: مجموعه مسکونی اشتراکی
• هفتم: آپارتمان‌های بلند
• هشتم: برج‌های مسکونی
• نهم: آپارتمان‌های با دسترسی مرکزی
• دهم: مجتمع‌های مسکونی با ارتفاع متوسط
• یازدهم: مجتمع‌های مسکونی جمعی
• دوازهم: ساختمان‌های چندعملکردی
• نتیجه‌گیری

کتاب با روایتی تاریخی از تاثیر جنگ جهانی دوم بر شهرها آغاز می‌شود و این‌که چه‌طور پدیده‌ای به نام حومه‌نشینی در شهرهای آمریکای شمالی ایجاد شد و چه پیامدهایی را به دنبال داشت، از جمله این‌که توسعه مناطق مسکونی به سمت حومه، به تدریج فضاهای تجاری، آموزشی و فرهنگی را نیز به سمت حومه کشاند و مرکز شهرها را از رونق انداخت. همچنین نسل زندگی کرده در حومه، انتظار داشت استانداردهای فضاهای شهری نیز متناسب با حومه‌ها گردد که خود این مسئله، مشکل‌زا بود. «هجوم تعداد قابل توجهی از ساکنان شهرها به حومه‌ها به دنبال رویای صاحب‌خانه شدن، تبدیل به کابوسی برای مادرشهرها گردیده است.» (ص 18) در همین زمین از دیترویت به عنوان نمونه‌ای از یک شهر شکست‌خورده نام برده می‌شود. همچنین بحران انرژی و اثراتی که می‌توانست بر حومه‌نشینی داشته باشد مورد بحث قرار گرفته و نشان داده می‌شود که چه‌طور و با چه ترفندهایی حومه‌نشینان حتی این معضل را پشت سر گذاشته و همچنان سبک زندگی خود را به عنوان یک شیوه زیست آرمانی در حاشیه طبیعت حفظ می‌کنند. نویسنده از دو فصل ابتدایی نتیجه می‌گیرد که «افزایش جمعیت حومه‌نشینان و قدرت سیاسی حومه نه تنها باعث بدتر شدن شرایط شهری می‌شود بلکه شانس نجات شهرها را به صفر می‌رساند.» (ص 34)

در تمام فصول بعدی کتاب، نویسنده با شرح و معرفی مزایا و معایب اشکال دیگر خانه‌سازی به دنبال معرفی شیوه‌های بهتری از ساخت خانه‌های شهری است. همچنین در هر مورد، به ذکر چندین پروژه اجرایی جدید در کشورهای مختلف دنیا و پیامدهای آن‌ها می‌پردازد. به عنوان مثال در فصل 4 نشان می‌دهد که چه‌طور خانه‌های درون‌گرای دارای حیاط مرکزی که در سنت یونانی و رومی نیز وجود داشتند ولی مشخصا به حوزه‌های فرهنگی بین‌النهرین، هند، مصر، چین و جهان اسلام اختصاص دارند چه‌طور پس از سال‌ها فراموشی در اروپای غربی، مجددا مورد الهام برخی از معماران معاصر قرار گرفته و به عنوان مثال در پروژه‌هایی از کشورهای آلمان، انگلیس و اسکاندیناوی به شکل خانه‌هایی ال شکل، بازسازی می‌شوند. کتاب درنهایت و پس از 12 فصل که ذیل هر کدام به معرفی یکی از اَشکال خانه‌های شهری می‌‎پردازد به دشواری رقابت شهر و حومه در بازار مسکن اشاره کرده و می‌گوید: «اگر برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری مسکن هوشمندانه انجام پذیرد و به عوض احداث ساختمان‌های بلندمرتبه مجزا، سیاستی اعمال شود که از آن طریق تامین مسکن اقشار مختلف جامعه به شکل مجموعه‌های مسکونی با ارتفاع متوسط، استوار بر اصول طراحی فضاهای باز توسط بدنه‌های ساختمانی امکان‌پذیر گردد کیفیت زندگی شهری به طرز چشمگیری افزایش خواهد یافت.» (ص 213) دغدغه او بازگرداندن تعادل بین شهر و حومه و اعاده حیثیت از زندگی شهری از طریق بهبود کیفیت معماری و نیز آوردن تنوع به خانه‌هاست.

شوئنوئر، نویسنده این کتاب را بیش از هر چیز باید یک معمار و اصلاح‌طلب مسکن دانست که در سال 1923 در رومانی متولد شد و در سال 2001 در مونترال درگذشت. تمام دغدغه او در کار حرفه‌ایش به درک و بهبود طراحی مسکن اختصاص داشت. او در سال 1945 لیسانس معماری خودش را از دانشگاه فنی سلطنتی بوداپست در مجارستان دریافت کرد و پس از آن به کپنهاک رفت و یک گواهی‌نامه معماری از آکادمی سلطنتی هنرهای زیبای آن‌جا نیز دریافت کرد. 1951 به کانادا رفت و نهایتا در منترال ساکن شد. کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه مک‌گیل McGill در 1959 گرفت و در همان‌جا به عنوان استاد گروه معماری، برای چهار دهه خدمت کرد.

نوع‌شناسی مسکن در سراسر جهان از جمله تخصص‌های او بود. شوئنوئر معتقد بود یک خانه نباید از ارتفاع یک درخت بلندتر باشد و در مقیاس‌هایش برای فاصله‌ای که یک مادر هنوز می‌توانست فرزندش را در حال بازی تماشا و کنترل کند ارزش قائل می‌شد و به دانشجویانش در این زمینه تاکید می‌کرد. مهم‌ترین کتاب او، سه جلدی «6000 سال مسکن» (6000 Years of Housing) است که در سال 1981 منتشر کرد که درباره تاریخ مسکن است. در سال 2000 ورژن دیگری از این کتاب منتشر و به زبان‌های ژاپنی و اسپانیایی ترجمه شد. در فاصله بین سال‌های 1962 که او اولین کتابش را با عنوان The Court-Garden House نوشت تا سال 1994 که آخرین کتابش با عنوان «مسکن، حومه و شهر در دوران بعد از جنگ» منتشر کرد او همواره به دنبال خانه‌های شهری انسانی‌تری بود و در این زمینه بر سوابق اروپای مدرن تاکید خاصی داشت. او در دهه 60 چند جایزه را در مسابقات ملی معماری از آن خود کرد. او سال‌های زیادی با همکارش موریس دِسنویر (Maurice Desnoyers) بر روی طرح جامع و مسکن پروژه Fermont در استان کبک کانادا کار کرد که مدلی از یک شهرک صنعتی است و بسیاری از آموزه‌های شوئنوئر در آن اعمال شده است. او همچنین مشاور ارشد در برنامه‌ریزی و طراحی مسکن برای دولت کانادا بود و چندین پروژه برای سازمان ملل متحد اجرا کرده بود. کتاب‌ها، مقالات و عکس‌های او در حال حاضر بخشی از آرشیو کتابخانه معماری دانشگاه مک‌گیل است.

منابع:

• http://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/norbert-schoenauer/

 

ایمیل نگارنده: [e-mail]

 

دوست و همکار گرامی

چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آن‌ها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی، نیاز به کمک مالی همه‌همکاران و علاقمندان وجود دارد.کمک‌های مالی شما حتی در مبالغ بسیار اندک، می توانند کمک موثری برای ما باشند:

 

شماره حساب بانک ملی:

0108366716007

 شماره شبا:

 IR37 0170 0000 0010 8366 7160 07

 شماره کارت:

6037991442341222

به نام خانم زهرا غزنویان