تاملی بر شمایل نگاری در فرهنگ شیعی ایران

جبار رحمانی

یکی از موضوعات بسیار مهم در تاریخ مذاهب، موضوع تصاویر مقدس است که به اصطلاح به آن شمایل نگاری گفته می شود. عموما، شمایل نگاری نوعی بیان تصویری باورها و قدیسین است. هرچند این اصطلاح در مفهوم خاص آن ریشه در سنت مسیحی دارد، اما در مفهوم عام، شمایل نگاری به سنت هنر مقدس در ادیان برای به تصویر کشیدن باورها و اساطیر و وقایع مهم آن دین اشاره دارد. شاید تصویر قبل از خط اصلی ترین زبان مکتوب بشر برای ثبت باورها و اعتقادات و وقایع مهم زندگی اش بوده است. این تصویرگری نمادین و قدسی را می توان در نگاره های نمادینی که در سنگ نگاره ها وجود دارد، تا تصاویر موجود در کلیساها و ... دید. به عبارت دیگر می توان شمایل های دینی را کتاب مقدس عامه تعریف کرد. در جهان سنت و دوران های کهن که عموم مردم بیسواد بوده اند، زبان تصویر مهمترین و اصلی ترین زبان انتقال و بیان نسبتا ماندگار باروها و معانی مذهبی بوده اند.

برخی از ادیان سنتی، شمایل نگاری را بطور سیستماتیک در نظام باورهای خود پذیرفته اند و برای آن جایگاه مهم و کلیدی ای تعریف کرده اند، مهمترین نمونه این رویکرد دینی به شمایل نگاری را می توان در هندویسم و تمایل آن برای بازنمایی خدایان و الهگان مختلف در مجسمه ها و تصویرها دید و همچنین در سنت مسیحی نیز الهیات گسترده ای در توجیه و تبیین اهمیت شمایل نگاری مسیح شکل گرفته است، به گونه ای که می توان در تصویر لحظه آفرینش، شمایل خدا و اولین مخلوقش و فرشتگان را دید. در عموم این مذاهب، یا از همان آغاز و گاه نیز به تدریج شمایل نگاری توجیه الیهاتی پیدا کرده و به رکنی اساسی در زبان بیان و انتقال باورها و آیین های دینی تبدیل شده است.

برای مطالعه کل مقاله، فایل پیوست را در زیر دانلود کرده و بخوانید.

پیوست	اندازه
16193.doc	316 KB