از تشخیص تا درمان بیماری “طاعون”

انواع طاعونو راههای تشخیص و درمان

تا کنون سه بارطاعون به صورت جهانگیر (پاندمیک) حادث شده است به طوریکه:اولین پاندمی ثبت شده در سال 541 میلادی در مصر اتفاق افتاده و از آنجا به اروپا منتشر گردیده و موجب تلفات شدید و کاهش 60ـ50 درصد جمعیت در شمال آفریقا، اروپا و مرکز و جنوب آسیا شده است.دومین پاندمی طاعون که به " مرگ سیاه" موسوم گردیده است در سال 1346 میلادی حادث گردیده و حدود 30ـ20 میلیون نفر یعنی یک سوم جمعیت اروپا را به هلاکت رسانده است. طاعون به وسیله موش های صحرائی و انسان های مبتلا به آهستگی از روستائی به روستای دیگر و یا با سرعت بیشتری بوسیله کشتی از کشوری به کشور دیگر منتشر شده است این پاندمی به مدت 130 سال ادامه یافته و مشکلات سیاسی، فرهنگی و عقیدتی فراوانی به بار آورده است. سومین پاندمی طاعون در سال 1855 در چین آغاز شده و به سایر مناطق انتشار یافته سرانجام موجب مرگ 12 میلیون نفر از مردم هند و چین گردیده است و همچنان طغیان های کوچکی از این بیماری در نقاط مختلف جهان در جریان میباشد.

طاعون چیست؟

طاعون یک بیماری واگیردار است. طاعون نوعی بیماری عفونی باکتریال مشترک بین انسان و حیوانات است که توسط جوندگان و کک آنها به سایر حیوانات و انسان منتقل می شود. بیماری طاعون به بیماری «مرگ سیاه » شهرت دارد. میکروب بیماری طاعون در سال 1894 میلادی وسیله آلکساندر یرسین کشف و به نام باسیل یرسن نامگذاری شد. از آن رو طاعون را بیماری«مرگ سیاه» نامیده اند.

علت بیماری طاعون

عامل طاعون یرسینیاپستیس (Yersinia Pestis) است و توسط برخی جوندگان وحشی مثل کک، موش صحرایی، خرگوش، گربه خانگی، موش، موش خرما، سنجاب زمینی وصخره ای منتقل می شود. موش صحرایی در تولید و انتشار طاعون نقش مهمی دارد و کک های این موش بیماری طاعون را به انسان انتقال می دهند.

در ایران تاکنون 13 نوع کک، جوندگان وحشی در شهرهای مختلف شناخته شده است که می توانند بیماری طاعون را منتقل کنند. مثلاً کک موش وقتی از بدن موش خون را می مکد می توان خون آلوده به میکروب را با گزش به انسان منتقل کند. انتقال عفونت را میزبانان حیوانی به انسانی، طاعون حیوانی و انتقال آن از انسان به انسان، طاعون انسانی نامیده می شود.

علائم طاعون

• تپش قلب یکی از علائم طاعون است.

• زخم در محل گزش کک در پوست انسان

• بزرگی غدد لنفاوی ران وکشاله ران (خیارک طاعونی)

• کاهش فشار خون

• سردرد

• استفراغ و داشتن درد شکم نیز از نشانه های بیماری طاعون می باشد.

• تب و لرز

• خونریزیهای زیر پوستی

• بیقراری

• هذیان

• عفونت ریه ها و عفونت خون نیز از علایم طاعون هستند.

دوران کمون (نهفتگی) طاعون

بین چند ساعت تا 12 روز است.

انواع طاعون

1. طاعون خیارکی

طاعون خیارکی متداول ترین حالت طاعون است که طی نیش کک یا گازگرفتگی توسط موش آلوده به باسیل به وجود می آید. طاعون ابتدا باعث مرگ تعداد بسیار زیادی از موش ها می شود؛ بنابراین، کک ها به دنبال میزبان دیگر، به انسان ها یا حیوانات خانگی حمله کرده و باعث آلودگی آن ها می شوند. دورهٔ نهفتگی بیماری طاعون خیارکی بین دو تا شش روز طول می کشد.

سپس علایم اولیه طاعون خیارکی، یعنی لرز و تب بالا، سرگیجه، درد شدید عضلات و مفاصل، کوفتگی و سر درد ظاهر می شوند. پس از 24 ساعت، خیارکهایی بر روی بدن بیمار به وجود می آیند. خیارک ها غدد لنفاوی هستند که متورم شده اند. این خیارک ها معمولاً در اطراف ناحیهٔ نیش کک ظاهر می شوند و به تدریج بزرگ می شوند و بسیار دردناک و حساس هستند.

از علایم دیگر بیماری طاعون خیارکی، کم شدن آب بدن و عطش دایمی بیمار است. درصورتی که بیمار به موقع تحت علاج قرار نگیرد، علایم هشدار دهنده ای همچون افزایش تعداد ضربان های قلب، آشفتگی و هذیان ظاهر می شوند. در این صورت بیمار پس از 36 ساعت می میرد.

البته بین 20 تا 40٪ این بیماران ممکن است به طور ناگهانی، پس از یک دورهٔ نقاهت طولانی، از مرگ نجات یابند.

2. طاعون عفونتی خون

این طاعون بین 10 تا 20٪ طاعون ها را تشکیل می دهد. طاعون عفونتی خون در ادامهٔ طاعون خیارکی به وجود آمده و نوع شدید شدهٔ آن است که طی تکثیر زیاد باسیل ها در دستگاه گردش خون، به صورت بیماری بروز می کند. این حالت هنگامی رخ می دهد که سیستم دفاعی غدد لنفاوی و سایر دفاع های بدن فعال شده باشد. ممکن است خیارک های تشکیل شده آن قدر ریز باشند که دیده نشوند.

این نوع طاعون باعث تورم میوکارد قلب و افزایش حجم آن و تخریب بافت های کبد و طحال شود. افراد مبتلا به این نوع طاعون، دچار سرگیجه، حالت تهوع، اسهال، دردهای عضلانی وحشتناک، تخریب بافت ها و کاهش زیاد فشار خون می شوند.

3. طاعون ریوی

طاعون ریوی نسبت به طاعون خیارکی نادر است، اما به شدت مسری و به مراتب کشنده تر است. طاعون ریوی هنگامی رخ می دهد که باسیل یرسینیا پستیس مستقیماً از طریق ریه وارد بدن می شود (نه از طریق پوست).

طاعون ریوی می تواند از طریق راه تنفسی، از بیماری که به طاعون خیارکی دچار است به فرد سالم منتقل شود. سرایت به بیماری از راه تماس با مایعات و لباس های آلوده به باسیل یا تنفس قطرات معلق در هوا، که با عطسه یا سرفهٔ بیماران به محیط بیرون راه می یاند، انجام می گیرد.

در این حالت، دورهٔ نهفتگی بیماری طاعون چند ساعت بیش تر طول نمی کشد. اولین علایم طاعون ریوی، تب، سرفهٔ شدید، اختلال در تنفس و استفراغ خون چرک آلود می باشد. فرد بیمار می تواند به حالت کما نیز برود. طاعون ریوی، حتی با درمان آنتی بیوتیکی نیز بسیار کشنده است و فرد را در حد اکثر سه روز از پای درمی آورد.

4. طاعون حلقی

نوع ناشایع طاعون که علائمی شبیه تونسیلیت دارد و در افرادی دیده می شود که ارتباط نزدیک با بیمارانی که انواع دیگر طاعون را دارند.

5. طاعون مننژ

این نوع طاعون زمانی اتفاق می افتد که باکتری از سد خونی مغزی عبور کرده و ایجاد مننژیت کند.

راه های انتقال طاعون

طاعون توسط جوندگان و کک آنها به سایر حیوانات و انسان منتقل می شود

♦ انتقال طاعون از طریق تماس با کک آلوده

♦ از طریق تماس مستقیم با انسانهای مبتلا به طاعون ریوی
♦ در اثر تماس و دستکاری نسوج حیوانات آلوده و محیط کشت باسیل طاعون

♦ انتقال بیماری طاعون در اثر تماس با گربه های آلوده به پنومونی طاعونی

♦ منتقل شدن طاعون در اثر تماس با شپش و کنه آلوده

♦ انتشار عمدی بیماری طاعون از طریق افشانه های آلوده در حملات بیوتروریستی

♦ انسان، با قرار گرفتن در چرخه انتقال حیوانی طاعون و یا با ورود حیوانات وحشی آلوده یا کک آنها به اجتماعات انسانی، به بیماری طاعون، مبتلا می شود و حیوانات اهلی نیز ممکن است کک آلوده به طاعون جوندگان را به منازل، منتقل کنند.

♦ آلودگی شدید جوندگان شهری، موجب همه گیری حیوانی و انسانی طاعون می شود و انسان، نقش میزبان اتفاقی را ایفاء می کند.

♦ پستانداران گوشتخوار، نظیر سگ و گربه و بسیاری از گوشتخواران دیگر، در کانونهای بومی و همه گیر طاعون، مثبت هستند و این تغییرات سرمی، در اثر خوردن جوندگان مبتلا به طاعون، حاصل می شود.

گربه های اهلی و سگها می توانند وسیله ای جهت انتقال بیماری طاعون، به انسانها به حساب آیند و این حیوانات در اغلب موارد، جوندگان آلوده را به محیط خانه می آورند. از طریق ترشحات آبسه های زیر پوستی، ترشحات دستگاه تنفسی ناشی از پنومونی، انتقال مکانیکی بوسیله گازگرفتن و چنگ زدن و ترشحات دهانی حلقی ناشی از کلونیزاسیون یرسینیا پستیس، به طور مستقیم، باعث آلودگی انسان به طاعون می گردند.

پیشگیری از طاعون

بهترین راه پیشگیری از بیماری طاعون، کنترل جوندگان و ایمن سازی جمعیت مورد نظر و در معرض خطر است. استفاده از حشره کش و واکسن طاعون نیز برای پیشگیری از طاعون مفید واقع می شود.

درمان طاعون

امروزه با استفاده از آنتی بیوتیک می توان بیماری طاعون را درمان کرد

باید توجه داشت که تا قرن نوزدهم، درمانی حقیقی برای طاعون وجود نداشت و تنها با کشف باسیل یرسینیا پستیس در سال 1894، دانشمندان در صدد درمان طاعون بر آمدند.

امروزه با استفاده از آنتی بیوتیک می توان بیماری طاعون را درمان کرد و از میزان مرگ و میر ناشی از بیماری کاست از جمله آنتی بیوتیک های موثر بر بیماری طاعون می توان به استرپتومایسین، تتراسایکلین، کلرامفنیکل، کوتویموکسازول، سولفا دیازین اشاره کرد.

عوارض بیماری طاعون

- آبسه مغزی و مننژیت از عوارض طاعون می باشند.

- از عوارض بیماری طاعون می توان به عوارض ریوی و چشمی و کوری اشاره کرد.

- سقط جنین نیز یکی از عارضه های بیماری طاعون می باشد.

- اختلالات عصبی و پوستی از عوارض طاعون است.

- مرگ در صورت عدم درمان طاعون

از تشخیص تا درمان بیماری طاعون