بانوی سیستان طلسم بهارستان را شکست!

سینا قنبرپور

تصویر: حسینعلی گزمه
«حلیمه عالی» پزشک متخصص داخلی، نخستین زن اهل سیستان و بلوچستان در عرصه قانونگذاری کشور شد. او در حالی با 70 هزار و یک رای از مجموع 115 هزار و 428 رای ریخته‌شده مردم زابل، زهک و هیرمند به صندوق‌ها، در مرحله دوم نهمین دوره از انتخابات مجلس شورای اسلامی یکی از 293 صندلی سبز خانه ملت را از آن خود کرد که فضای حاکم بر این خطه از کشور چندان تمایل به ورود زنان به عرصه‌های مدیریتی ندارد. «حلیمه عالی» 49 ساله به همراه «زهرا حیدری» از حوزه انتخابیه زاهدان و «مهین اسماعیل‌زایی» از حوزه انتخابیه چابهار، کنارک و نیکشهر سه نامزد تایید صلاحیت‌شده از 48 نامزد شرکت‌کننده در نهمین دوره رقابت برای کسب صندلی‌های هشت‌گانه قانونگذاری از سیستان و بلوچستان بودند. نماینده دوم حوزه انتخابیه زابل، زهک و هیرمند همسر رییس اداره منابع ‌طبیعی زابل و خواهر شهید حسین عالی است که در عملیات کربلای پنج به درجه شهادت نائل شده بود. او از طایفه بامری‌های شمال سیستان و بلوچستان است. این زن در حالی به عنوان نخستین زن عرصه قانونگذاری کشور از خطه سیستان و بلوچستان برگزیده شده که هیچ عکسی از او در فضای مجازی و مهم‌تر از آن روی بروشورها و اقلام تبلیغاتی‌اش به کار نرفته است. ورود این زن در دوره نهم مجلس شورای اسلامی به ساختمان هرمی شکل قوه مقننه درست در زمانی رقم خورده است که مشهد و کلات که چندین دوره کرسی‌های زنان را در خانه ملت شکل می‌داد، این دوره نماینده زنی ندارد و عفت شریعتی، نماینده دوره هفتم و هشتم این حوزه انتخابیه از ورود به مجلس در این دوره بازمانده است. حلیمه عالی دیروز پس از قطعی شدن پیروزی‌اش در گلزارشهدای زابل در جمع مردم حاضر شد و از حسن اعتماد آنها به خود قدردانی کرد. این زن در پی آن به مرحله دوم انتخابات راه یافت که آرای دومین منتخب زابل در مرحله اول به دلیل ایراداتی در مدرک تحصیلی‌اش باطل شد و دو نفر پس از او یعنی دکتر «احمدعلی کیخا» و «حلیمه عالی» به عنوان نفرات سوم و چهارم به دور دوم راه یافتند. اما حال و هوایی که به آرای 70هزاری این منتخب منجر شد از سوی اهالی زابل تابعی از شرایط رقابتی حاکم بر فضای این منطقه تحلیل می‌شود که برای درک بیشتر آن باید مروری بر وضعیت فرهنگی این خطه و تاثیر آن بر فعالیت‌های سیاسی - اجتماعی داشت. زابلی‌ها با یادآوری دوره هشتم رقابت‌های انتخاباتی برای مجلس شورای اسلامی می‌گویند در آن دوره آرای منتخب دوم یعنی آقای ده‌مرده از سوی نفر سوم مورد اعتراض قرار گرفت. آرای ده‌مرده باطل شد و نفر سوم و چهارم به دوره دوم راه ‌یافتند. یکی از فعالان فرهنگی زابل در گفت‌وگو با «اعتماد» درباره آن دوره از انتخابات گفت: «مردم از آنجایی که از عملکرد شمارش آرای نفر سوم گله‌مند بودند در دور دوم برای نشان دادن اعتراض خود به او، به نفر چهارم یعنی احمدعلی‌کیخا رای دادند و این‌گونه او روانه خانه ملت شد.»اینک نیز مردمی که چنین تحلیلی در این باره دارند می‌گویند باطل شدن آرای منتخب دوم ناشی از اعتراض احمدعلی کیخا بوده و به همین دلیل مردم به حلیمه عالی رای دادند. به هر حال هر نیتی در پس آرای مردم این خطه باشد منجر به شکسته شدن طلسم ورود زنان سیستان و بلوچستان به عرصه‌های کلان سیاسی شده است. این برای نخستین‌بار در تاریخ انتخابات 9 گانه مجلس شورای اسلامی است که سه زن برای رقابت‌ تایید صلاحیت شدند و در هشت دوره قبلی حتی یک زن نیز نامزد نشده بود.

بسترسازی مسیری برای زنان

مسیری که اینک از سیستان و بلوچستان به بهارستان منتهی شده است، پیش از این اواخر دهه 70 وقتی نخستین دوره از انتخابات شوراهای شهر و روستا برگزار شد بستر‌سازی شده بود. پیش از این پزشک زن، در دولت هفتم و هشتم نخستین‌ بارقه‌های امید برای مشارکت زنان در سطوح مدیریتی و تصمیم‌سازی در استان کم‌برخوردار سیستان و بلوچستان با ورود زنانی چون «زینب خسروی» به شورای شهر ایرانشهر و همچنین انتخاب او به عنوان رییس شورای شهر ایرانشهر زده شده بود. پس از ورود عده قابل توجهی از زنانی که عمدتا سابقه فعالیت در آموزش و پرورش را داشتند انتخاب سومین فرماندار زن کشور که نخستین بخشدار زن در سیستان و بلوچستان بود، نقطه عطفی در فعالیت سیاسی و مدیریتی زنان در جنوب شرق کشور بود. «حمیرا ریگی» که کارشناس اداره کل بهزیستی در چابهار بود، با حکم وزیر کشور به عنوان بخشدار بخش مرکزی چابهار منصوب شد. او که برخلاف رویه معمول در سیستان و بلوچستان مدیر تعداد زیادی از کارکنان مرد فرمانداری شده بود، توانست با حضور موثر در عرصه مدیریتی، قر‌ینه‌یی برای انتخاب‌های بعدی در مدیریت سیستان و بلوچستان شود. او البته به رسم خانواده خود زنی فعال بود و در زمان فرمانداری خود با لباس محلی زنان بلوچ، با وجود بارداری تمام نقاط مرزی حوزه استحفاظی و مدیریتی خود را سرکشی می‌کرد. حمیرا ریگی درباره خانواده‌اش به این نکته اشاره کرد که: «در نخستین سال‌هایی که شهر زاهدان متولد شده بود، عمه‌ام از طایفه ریگی تجارتخانه بزرگی در این شهر داشت و مدام در حال رفت و آمد به پاکستان بود.»

شش حوزه انتخابیه خاص

سیستان و بلوچستان هشت کرسی نمایندگی در قوه مقننه کشور دارد. دو کرسی از شمال این استان یعنی زابل، زهک و هیرمند است، دو کرسی مربوط به مرکز استان، یک کرسی مربوط به خاش، میرجاوه و نصرت‌آباد، یک کرسی مربوط به سراوان، سیب و سوران و زابل، یک کرسی مربوط به حوزه پهناور و وسیع ایرانشهر، سرباز، دلگان و بخش‌های بمپور، آشار، لاشار، بنت و فنوج که بالغ بر وسعت استان ایلام می‌توان آن را در نظر گرفت. یک کرسی نیز شامل شهرستان‌های چابهار، کنارک و نیکشهر است. از این تعداد به طور معمول انتخابات در زابل تابع تبلیغات فرهنگی، اقتصادی و قومی بوده است. به عبارت دیگر سه عنصر یاد شده در انتخاب منتخبان مردم نقش محوری دارند. علاوه بر وجود روابط طایفه‌یی در این حوزه انتخابیه حضور 30 درصدی بلوچ‌ها در میان سیستانی‌ها بر این نوع رای‌دهی رنگ و رویی تازه بخشیده است. در زاهدان انتخابات همواره دو قطبی بوده و به طور معمول یک نماینده از اهل تسنن همواره به مجلس راه یافته است. در حوزه انتخابیه خاش، انتخابات به‌شدت تحت تاثیر روابط قومی و طایفه‌یی است. در سراوان و سیب و سوران 30 درصد محورهای مهم در تعیین نتیجه انتخابات اقتصاد و 70 درصد آن تابع‌های فرهنگی است. در ایرانشهر که حوزه وسیعی را شامل می‌شود انتخابات متاثر از توابع مختلف و متنوعی است. در حوزه انتخابیه چابهار نیز این مولفه‌های اقتصادی با 70درصد و مولفه‌های فرهنگی با 30 درصد در تعیین نتیجه موثرند.

آمارهایی از کمرنگی حضور زنان

نگاهی به آمارهای مرکز آمار ایران در سیستان و بلوچستان نشان می‌دهد که تنها 16 درصد از مدیران، مقامات عالی‌رتبه و قانونگذاران در این خطه را زنان تشکیل می‌دهند. در رده شغلی «قانونگذاران، مقامات عالی‌رتبه و مدیران» مرکز آمار ایران گزارش داده است که در این استان 9 هزار و 137 نفر شاغل هستند که از این تعداد یک هزار و 379 نفر آنان را زنان تشکیل می‌دهند و این در حالی است که فقط 136 نفر از این تعداد در روستاها مشغولند.

فراکسیون بهداشت و جنوب‌شرق کشور

در دوره نهم مجلس شورای اسلامی باز هم از میان هشت نماینده استان سیستان و بلوچستان (14 شهرستان و شش حوزه انتخابیه) دو پزشک راهی بهارستان شده‌اند. سیستان و بلوچستان یکی از سه استان پایلوت برای اجرای آزمایشی پزشک خانواده بود که خود به‌شدت با کمبود پزشک مواجه بوده و هست. حضور دکتر حسینعلی شهریاری، نماینده زاهدان و رییس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس و دکتر عبدالعزیز جمشیدزهی، نماینده سراوان و سیب و سوران فرصتی بود برای طرح مسائل و کمبودهای سلامت و پزشکی این خطه. اما از سوی دیگر محمدقیوم دهقانی نماینده ایرانشهر، سرباز و دلگان بود که به شکل مستمر با وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در ارتباط بود تا دانشکده پرستاری ایرانشهر و دانشگاه علوم پزشکی ولایت را در ایرانشهر راه‌اندازی کند زیرا به خوبی می‌دانست که نبود متخصصانی نظیر سونوگرافیست زن در آن خطه و با توجه به فرهنگ غالب مردم چه رنجی به مردم بلوچستان تحمیل کرده است و گاه زنان برای یک سونوگرافی ساده به زاهدان یا به کرمان مراجعه می‌کنند. حال ورود یک پزشک متخصص داخلی به مجلس و احتمال جا گرفتن او در کمیسیون بهداشت و درمان مجلس می‌تواند باز هم فرصتی برای طرح مسائل سلامت این خطه باشد.