تاریخچه مراسم چهارشنبه سوری

تاریخچه مراسم چهارشنبه سوری

یکی از آئین‌های سالانه و دیرینه‌ی ایرانیان جشن سوری، چهارشنبه سوری یا به عبارتی دیگر چارشنبه سوری است. ایرانیان آخرین سه شنبه سال خورشیدی را با بر افروختن آتش و پریدن از روی آن به استقبال نوروز می‌روند. چهارشنبه سوری، یک جشن بهاری است که پیش از رسیدن نوروز برگزار می‌شود مردم در این روز برای دفع شر و بلا و برآورده شدن آرزوهایشان مراسمی را برگزار می‌کنند که ریشه‌اش به قرن‌ها پیش باز می‌گردد که مراسم ویژه آن در شب چهارشنبه صورت می‌گیرد. برای مراسم در گوشه و کنار کوی و برزن نیز بچه‌ها آتش‌های بزرگ می‌افروزند و از روی آن می‌پرند و ترانه (سرخی تو از من؛ زردی من از تو) می‌خوانند.

ظاهرا مراسم چهارشنبه سوری برگرفته از آئین‌های کهن ایرانیان است که همچنان در میان آن‌ها و با اشکال دیگر در میان باقی بازماندگان اقوام آریائی رواج دارد و "سور” در زبان و ادبیات فارسی و برخی گویش‌های ایرانی به معنای "جشن”،”مهمانی"و "سرخ” آمده است. جشن سور از زمان‌های بسیار دور در ایران مرسوم بوده است. قبل از ورود اسلام به ایران هر سال ۱۲ ماه و هر ماه ۳۰ روز بوده که هر کدام از این ۳۰ روز اسمی مشخص داشته است که بعد از ورود اسلام به ایران تقسیمات هفته نیز به آن اضافه شد. در ایران باستان در پایان هر ماه جشن و پایکوبی با نام سور مرسوم بوده است.

مختار برای کشتن یزید در شهر کوفه که اکثر آنان ایرانی بوده‌اند از این فرصت استفاده کرده و در زمان همین جشن که مصادف با چهارشنبه بود یزید را قصاص نمود. بعد از گذشت چند سال بعد از ورود اسلام به ایران رفته رفته جشن سور در ایران کم‌رنگ و به آخرین چهارشنبه سال محدود شد. جشن سور از مراسم اصیل ایرانی است و منشا خارجی ندارد. آتش از عناصر چهارگانه است و تنها عنصری است که آلوده نمی‌شود؛ به همین منظور از گذشته‌های بسیار کهن تاکنون این آداب مرسوم بوده است. آخرین سه شنبه‌ی سال را شب چهار‌شنبه‌‌سوری می‌گویند. شبی که امروزه فقط بوته افروزی آن مانده است. این کار را عصر سه شنبه‌ی آخر سال که آخرش چهارشنبه است انجام می‌دهند. بدین ترتیب که دسته‌های هیزم را روی هم می‌گذارند؛ خورشید که غروب کرد هیزم را در حیاط خانه یا در کوچه یا در میدان باز آتش می‌زنند.

ظهور آتش‌بازی در مراسم چهارشنبه سوری

آتش بازی در شب چهارشنبه سوری در زمان ناصرالدین شاه و به وسیله‌ی فرانسوی‌ها در ایران رواج پیدا کرد. در ابتدا فقط برای سرگرمی شاه این نمایش انجام می‌شد اما پس از آن مردم هم در این سرگرمی سهیم شدند و دستور نمایش آن در میدان توپ‌خانه صادر شد و مردم در آنجا به تماشای آتش بازی می‌ایستادند و کم کم به شکلی که امروزه اجرا می‌شود در آمد.

بوته افروزی در چهارشنبه سوری

در ایران رسم است که پیش از پریدن آفتاب، هر خانواده بوته‌های خار و گزنی را که از پیش فراهم کرده روی بام یا زمین حیاط خانه و یا در گذرگاه در سه یا پنج یا هفت "گله”؛ کپه می‌کنند. با غروب آفتاب و نیم تاریک شدن آسمان، زن و مرد و پیر و جوان گرد هم جمع می‌شوند و بوت‌ها را آتش می‌زنند. در این هنگام از بزرگ تا کوچک هر کدام سه بار از روی بوته‌های افروخته می‌پرند، تا مگر ضعف و زردی ناشی از بیماری و غم و محنت را از خود بزدایند و سلامت، سرخی و شادی را به هستی خود ببخشند. مردم در حال پریدن از روی آتش ترانه‌هایی را نیز می‌خوانند‌. خاکستر چهارشنبه سوری نحس است؛ زیرا مردم هنگام پریدن از روی آن، زردی و ییماری خود را از راه جادوی سرایتی به آتش می‌دهند و در عوض سرخی و شادابی آتش را به خود منتقل می‌کنند.

سرود "زردی من از تو ، سرخی تو از من"

در هر خانه، زنی خاکستر را در خاک انداز جمع می‌کند و آن را از خانه بیرون می‌برد و در سر چهار راه یا در آب روان می‌ریزد. در بازگشت به خانه، در خانه را می‌کوبد و به ساکنان خانه می‌گوید که از عروسی می‌آید و تندرستی و شادی برای خانواده آورده است؛ در این هنگام اهالی خانه در را به رویش می‌گشایند. او بدین گونه همراه خود تندرستی و شادی را برای یک سال به درون خانه خود می‌برد. ایرانیان عقیده دارند که با افروختن آتش و سوزاندن بوته و خار فضای خانه را از موجودات زیانکار می‌پالایند و دیو پلیدی و ناپاکی را از محیط زیست دور و پاک می‌سازند. برای این که آتش آلوده نشود خاکستر آن را در سر چهارراه یا در آب روان می‌ریزند تا باد یا آب آن را با خود ببرد. گرد آوردن بوته، آتش زدن و پریدن از روی آن و گفتن عبارت "زردی من از تو، سرخی تو از من” شاید مهمترین اصل شب چهارشنبه سوری است. هر چند که در سال‌های اخیر متاسفانه این رسم شیرین جایش را به ترقه‌بازی و استفاده از مواد محترقه و منفجره خطرناک داده است. مراسم دیگری مانند کوزه شکنی،فالگوش نشینی، آش نذری پختن، آب پاشی، بخت گشائی دختران، دفع چشم زخم‌ها، کندر و خوشبو، قاشق زنی و فالگرفتن هم در این شب جزو مراسمات جالب و جذاب می‌باشد. (برای آشنایی با سنت‌های چهارشنبه سوری اینجا را کلیک کنید).

تحریف آئین چهارشنبه سوری

یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد که تمامی آیین‌ها و یادمان‌هایی که مردم ایران در هنگامه‌های گوناگون بر پا می‌داشتند و بخشی از آن‌ها همچنان در فرهنگ این سرزمین پایدار شده است؛ با منش، اخلاق و خرد نیاکان ما در آمیخته بود و در همه آن‌ها، اعتقاد به پروردگار، امید به زندگی، نبرد با اهریمنان و بدسگالان و مرگ پرستان در قالب نمادها، نمایش‌ها و آیین‌های گوناگون نمایشی گنجانده شده بود.

رفتار خشونت آمیز و مغایر با عرف و منش جامعه نظیر آنچه که امروزه تحت نام چهارشنبه سوری شاهد آن هستیم، در هیچ کدام از این آیین‌ها دیده نمی‌شود. بهتر است بگوییم، کسانی که با منفجر کردن ترقه و پراکندن آتش سلامتی مردم را هدف می‌گیرند، با تن دادن به رفتاری آمیخته به هرج و مرج روحی، آیین چهارشنبه سوری را تحریف کرده‌اند. پس امیدوارم دوستان عزیز با خواندن این مطالب، زیبایی این رسم کهن ایرانی را با انجام کارهای خطرناک و استفاده از وسایل خطرناک آتشبازی خراب نکنند.

چند توصیه مهم:

با رعایت چند نكته ساده می‌توانید چهارشنبه سوری خاطره انگیز و سلامتی را بگذرانید:

• هرگز مواد سوختنی و ترقه در مقادیر كم یا انبوه در منزل نگهداری نشود.
• از آتش زدن لاستیك، هیزم و كارتن خالی در واحدهای مسكونی یا در معابر، كوچه و خیابان خودداری كنید. چرا كه ضمن ایجاد آلودگی‌های شدید در هوا سایر خطرات را در پی دارد.
• آتش بازی در نزدیكی وسایل نقلیه كه حامل بنزین و مواد سوختی هستند، در صورت كمترین نشت و حتی در شرایط عادی، این وسایل را به بمبی تبدیل می‌كند كه چاشنی انفجار آن كشیده شده است.
• در صورت روشن كردن آتش، توصیه می‌شود آتش در حجم كم باشد و از ریختن مواد سریع الاشتغال نظیر نفت، بنزین و سایر مواد اشتغال‌زا بر روی آتش به شدت خودداری شود.
• وجود یك كپسول خاموش كننده آتش نشانی پودری در نزدیك محوطه آتش ضروری است.
• از پرتاب فشفشه و موشك بر روی شاخه درختان، پشت بام و بالكن منازل خودداری شود.
• قبل از ترك محل روشن كردن آتش، حتما از خاموش بودن آن مطمئن شده و توسط آب، باقی مانده آن را كاملا سرد كرده و جمع آوری كنید.
• در صورت بروز هرگونه حریق یا حادثه، ضمن حفظ خونسردی در اسرع وقت با شماره تلفن ۵۲۱ ستاد فرماندهی سازمان آتش نشانی تماس گرفته و مراتب را با ذكر نوع حادثه و نشانی دقیق اطلاع دهند.
• بسیاری از كودكان به دور از چشم والدین مواد را خریداری و در جیب، كیف و یا كمد نگهداری می‌كنند كه به علت درجه آتش‌گیری پایین به زودی مشتعل و خسارات فراوان جانی و مالی را به بار می‌آورند.
• از انداختن ظروف تحت فشار مثل كپسول‌ها، اسپری‌های حشره كش و ... به داخل آتش خودداری كنید؛ زیرا به علت دارا بودن خاصیت انفجاری ذرات آن پرتاب و به داخل چشم وارد می‌شود.
• هنگام استفاده از فشفشه دستانتان را باز نگه داشته و از جلوی صورت دور نگه دارید تا دچار سوختگی نشوند.

گردآوری:‌ مجله اینترنتی وب