پل ورسک؛ از کتاب گینس تا پل پیروزی برای چرچیل

دردوران حکومت رضا شاه در ایران و در سال 1312 پس از ناکامی شرکت‌های انگلیسی و آمریکایی برای ساخت راه آهن شمال، یک شرکت دانمارکی به سرپرستی یورگن ساکسیلد قراردادی را با دولت ایران به امضا رساند و متعهد شد تا 900 کیلومتر راه آهن را در طول 6 سال احداث کند. او بهترین مهندسان طراحی و معماری جهان را به ایران آورد تا به نقشه برداری از کوه‌ها و محیط مورد نظر بپردازند.

پس از بررسی های مختلف آنها تصمیم گرفتند که 3 پل در دهانه‌های کوه احداث کنند که به خط طلایی معروف شد تا قطار بتواند از این مسیر حرکت کند و به مقصد مورد نظر برسد. مهمترین چالش این کار دره بزرگ ورسک بود که مهندسان را مجبور می‌کرد تا یک پل قوسی با دهانه بسیار بزرگ روی آن احداث کنند که تقریباً کاری غیر ممکن بود.

کار طراحی این پل توسط مهندسان آلمانی و اتریشی انجام شد، یکی از آنها در این‌باره می‌گوید: روزی که طراحی پل را آماده کردیم همه به دیده حیرت به آن نگاه می‌کردند و گفته شد اگر این سازه به درستی اجرا شود می‌تواند شاهکار مهندسی دوران خود باشد. همچنین برای طونل زنی باقی مسیر نیز از روشی جدید استفاده کردند که بعدها به روش تونل اتریشی معروف شد. به هرحال با تمام این شرایط کار ساخت این پل تاریخی در سال 1313 آغاز شد و در سال 1315 به پایان رسید. جالب است بدانید که برای افتتاح پل، رضاخان شخصاً به منطقه سواد کوه آمد و آن را افتتاح کرد.

جالب است بدانید که این پل در ارتفاع 110 متری از ته دره بنا شده است و قوس دهانه آن چیزی در حدود 66 متر است. نام پل ورسک ضمن به ثبت رسیدن در فهرست آثار ملی، در کتاب رکوردهای گینس، بخش پل‌هایی با ارتفاع بیش از 61 متر به ثبت رسیده است که خود افتخاری فوق العاده برای ایران و منهدسی جهانی است که در آن روزگار بدون داشتن ابزار مناسب و تکنولوژی‌های پیشرفته توانستند این پل را بسازند. این پل از شن، ملات سیمان وآجر ساخته شده است که در ساخت آن از هیچ نوع فلزی استفاده نشده است و قطار طول 86 متری را در روی آن طی می‌کند.

سرپرست تیم این طراحی شگفت و بی نظیر را نابغه ریاضی و پل سازی جهان، هانس ناتر بر عهده داشت؛ یکی دیگر از مهندسان اصلی این پل والتر ایگنر اتریشی بود که در زمان ساخت پل متاسفانه فوت کرده اما جسدش را به کشورش منتقل نکردند و در همان روستای ورسک اورا دفن و سنگ قبری زیبا بر مزارش قرار دادند. نام این پل نیز از روستایی که در نزدیکی آن بود گرفته شده است و امروز به عباس آباد معروف است؛ این شاهکار مهندسی آنقدر در ایران به بنای مهمی تبدیل شده بود که عکس آن را روی اسکنانس 20 و 200 ریالی چاپ کردند تا موجب افتخار ایرانیان شود.

هنگامی که شرکت دانمارکی این پل را ساخت عمر آن را 70 سال اعلام کرد به همین دلیل در سال 1395 همزمان با تولد 80 سالگی آن اداره راه آهن شمال ایران با همکاری دانشگاه شریف برای کنترل کیفیت پل، سنسورهای روی آن نصب کرد تا هر لحظه وضعیت آن را بتوانند پایش کنند. به همین دلیل هم هرساله بازدیدهای منظمی از وضعیت پل انجام می‌شود و بخش‌های فرسوده برداشته و با بخش‌های جدید و مقاوم‌تر جایگزین می‌شود.

---

مطالب مرتبط:

• معرفی پل‌های تاریخی اصفهان: سی و سه پل، پل خواجو و پل مارنان
• پل طبیعت، نماد مدرنیته تهران
• پل سفید، یکی از قدیمی ترین نمادهای شهر اهواز
• پل معلق مشگین شهر، منحصر به فرد در خاورمیانه

---

پل ورسک و چرچیل

پس از شروع جنگ جهانی دوم و احتمال ورود متفقین به ایران، در تصمیمی بحث بر انگیز تمامی پل‌ها با مواد منفجره مصلح شد تا آنها نتوانند از پل‌ها برای عبور و مرور استفاده کنند. اما متفقین که از این موضوع مطلع شده بودند همه مواد منفجره را خنثی کردند و به همین سبب هیچ آسیبی به پل‌ها نرسید؛ همین شد که این گروه در طول جنگ جهانی روزانه 75 قطار پر از تجهیزات و ادوات نظامی را از طریق آن به مرزهای شمالی ایران عبور می‌داد تا مانع از شکست اتحاد جماهییر شوری شود. چرچیل  به همین دلیل آن را پل پیروزی نامید.

چطور به پل ورسک برویم

این پل در نزدیکی روستای ورسک در شهرستان سوادکوه در فاصله 85 کیلومتری قائم شهر قرار گرفته است، اگر بخواهید از نزدیک این پل تاریخی و شگفت انگیز را ببینید در مسیر تهران - مازندران می‌توانید با طی مسیری در حدود 17 کیلومتر از مرکز شهر فیروزکوه به سمت چشمه آب گدوک حرکت کنید، سپس بعد از طی کردن مسیر 3 کیلومتری باید به آبشار شورآب برسید. این آبشار در روستای شوراب وجود دارد. در دل کوه‌های موجود در منطقه می‌توانید ریل قطار و 3 پل موازی و جذاب را تماشا کنید. اما بعد از آن اگر مسیر حرکت خود را ادامه دهید و از تونل عبور کنید به پل ورسک خواهید رسید و می‌توانید آن را از بهترین نما مشاهده کنید.