روند تاریخی ، ساختار فنی و رویکردهای نوین

تاسیس شركتهای سهامی زراعی پاسخی بود به آنچه كه بعد از اصلاحات ارضی ۱۳۴۱ در بخش كشاورزی و نظام اراضی كشور رخ داد. از بین رفتن یكپارچگی اراضی و خلاء مدیریت تولید در غیاب عمده مالكین موجب بهم ریختگی ساختار تولید و مدیریت بخش وسیعی از اراضی كشاورزی گردید. مشكل تامین نهاده ها و لایروبی قنوات و اداره منابع آب و برنامه ریزی كشت سبب نقصان كشت و تولید محصولات كشاورزی گردید و حتی تاسیس شركت های تعاونی روستائی نیز نتوانست تغییری در وضع تولید ایجاد نماید. بهمین دلیل در پی چاره جویی برای رفع مشكل ، تاسیس شركتهای سهامی زراعی ، تعاونی تولید روستائی و شركت های كشت و صنعت ، تكلیف دولتمردان وقت شده و در این راستا قانون تشكیل شركتهای سهامی زراعی در تاریخ ۲۷/۱۰/۱۳۴۶ به تصویب مجلسین وقت رسید و اساسنامه آن نیز در تاریخ ۲۰/۱۲/۴۶ به تصویب هیئت دولت وقت رسید و هدف از تشكیل آن را مطابق ماده اول قانون « فراهم نمودن موجبات افزایش درآمد سرانه كشاورزان و آشنا نمودن زارعان با اصول و شیوه های پیشرفته كشاورزی و دامداری و دامپروری و جلوگیری از خرد شدن و تقسیم اراضی مزروعی به قطعات كوچك غیراقتصادی و افزایش میزان سطح زیر كشت كشور با استفاده از اراضی بایر و موات و مسلوب المنفعه و ترویج و توسعه فعالیتهای غیركشاورزی بخصوص صنایع دستی روستائی » عنوان نموده است . در اجرای قانون تشكیل شركتهای سهامی زراعی در طول یك دهه یعنی از سال ۱۳۴۷ تا سال ۱۳۵۷ تعداد ۹۳ شركت سهامی زراعی در ۸۵۱ روستا با مساحتی معادل ۴۱۱ هزار هكتار و تعداد ۳۵ هزار نفر سهامدار تشكیل شد كه از مساحت اراضی فوق الاشاره ۳۲۶ هزار هكتار اراضی مزروعی بود. این شركتها در طول حیات ده ساله خود در زمینه های مختلف زیربنائی ، زراعی ، دامی و توسعه عمران روستایی فعالیتهای قابل توجهی داشته اند بطوریكه می توان گفت شركت های سهامی زراعی علاوه بر اینكه بعنوان یك نظام بهره برداری با مدیریت گروهی پا به عرصه وجود گذاشته ، الگوئی جهت توسعه روستائی و كشاورزی نیز تلقی گردیده اند و اجرای برنامه های مصوب عمرانی در قالب شركتهای مذكور مورد توجه قرار گرفتند.
●مشكلات و تنگناهای شركت های سهامی زراعی
انحلال شركت های سهامی زراعی در آستانه پیروی انقلاب اسلامی نشان می دهد كه این شركت ها در مسیر توسعه خود دارای مشكلاتی بوده اند. سه دسته مشكلات و موانع برای این موضوع بر شمرده شده است :
▪مشكلات برون بخشی – مشكلات عمومی بخش كشاورزی – مشكلات اختصاصی شركت های سهامی زراعی
از مشكلات برون بخشی می توان به مسائلی نظیر اشتغال ، ارائه خدمات عمرانی و رفاهی و افزایش غیرمنطقی قیمت زمین اشاره كرد. در خصوص اشتغال با دو پیش فرض غیراصولی بخش كشاورزی ملزم می شود كه ضمن تامین بخش عمده ای از اشتغال كشور از مهاجرت روستا به شهر جلوگیری نماید. بررسیها در این خصوص نشان می دهد كه با گسترش فعالیت های كشاورزی و غیركشاورزی در حوزه عمل شركت های سهامی زراعی ضمن ایجاد تنوع شغلی و تخصصی شدن آن ، مهاجرت نسبت به روستاها و مناطق همجوار كمتر بوده است . در عین حال اطلاق مسئله عمومی مهاجرت به نظام بهره برداری شركت سهامی زراعی ، نقش آن را در مورد سایر نظام های بهره برداری كمرنگ نمی كند.
ارائه خدمات عمرانی و رفاهی كه دامنه وسیعی داشته و انجام هریك از آن به سازمان و نهاد خاصی مربوط بوده است . حال كه شركت سهامی زراعی با ورود به این عرصه ها به عنوان یك الگوی توسعه منطقه عمل می كرده بنابراین كمبودها و نقیصه ها در این زمینه قابل رویت و سنجش گردیده است در حالیكه در مناطق حوزه عمل شركت های سهامی زراعی در مقایسه با سایر نقاط ، این فعالیت ها رو به گسترش فراوانی بوده است .
افزایش غیر منطقی قیمت زمین كه در اعلب مناطق كشور هیچ تناسبی با نرخ بازده سرمایه و میزان تولید نداشته است ، بخصوص اراضی مجاور شهرها و روستاها و جاده ها و تاسیسات صنعتی و عمرانی از دیگر مشكلات بوده است كه حتی دو شركت سهامی زراعی ابقاء شده بعد از انقلاب اسلامی را به ورطه انحلال كشانده است .
در خصوص مشكلات عمومی بخش كشاورزی علاوه بر عدم حمایت از ادامه فعالیت شركت های سهامی زراعی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی توسط وزارت كشاورزی وقت و هیجانات و احساسات ناشی از جو آن زمان ( كه بعدها بصورت نوعی پشیمانی و قبول قضاوت عجولانه مورد اشاره قرار گرفته است ) ، مسائلی از قبیل تعارض منافع ملی و دراز مدت بخش كشاورزی با منافع خصوصی زارعین ، نابرابری توزیع اراضی مزروعی ، نرخ بازده كم سرمایه گذاری در بخش ،در انحلال شركت ها تاثیر گذار بوده است .
از مشكلات اختصاصی شركت های سهامی زراعی به ناهمگن بودن قلمرو و فعالیت ، مشكلات مربوط به ارزیابی حق استفاده دائم و مطلق از اراضی و عوامل زراعی ، عدم انعطاف قانون و اساسنامه با شرایط خاص منطقه و مقتضیات زمانی و مدیریت شركت ها اشاره می شود. بطور مثال در قانون ۲۶ ماده ای تشكیل شركت های سهامی زراعی در ۱۹ ماده برای وزارتخانه تكالیف قانونی محول شده است یا حدود یك سوم مواد اساسنامه ناظر بر دخالت وزارتخانه می باشد. و از طرفی می توان گفت كه در تشكیل شركت های سهامی زراعی علیرغم توجه زیادی كه به مسائل فنی و تولید می شده است به مسائل اجتماعی و فرهنگی بویژه در قبل و مراحل اولیه تشكیل توجه كافی مبذول نگردیده است .
اكثریت شركت های سهامی زراعی تاسیس شده در طول یك دهه( ۴۷تا۵۷) بدلائل فوق الذكر در اوایل انقلاب منحل گردیدند. بررسی و دقت در مجموعه دلائل مطروحه نشانگر این است كه بخش زیادی از دلائل طرح شده چندان ارتباطی به سازمان و شیوه كار خاص سهامی زراعی نداشته و بلكه به نوعی به همه ساختار بخش كشاورزی مرتبط بوده است ضمن اینكه اتفاقا“ مسائل مورد نظری چون كمیت و كیفیت اشتغال و خدمات عمرانی و رفاهی در این شركت ها در مقایسه با سایر مناطق و واحدها از وضعیت مطلوبتری برخوردار بوده است .بخشی از دلائل كه اشكالات ساختاری وضعف و نارسایی هایی را كه در شركت های سهامی زراعی بیان داشته اند نیز با اندك تدبیر و اصلاح روش كار ، رفع شدنی بوده و نیازی به حذف صورت مسئله ( شركت های سهامی زراعی ) نداشته است . اما عجولانه و بدون دقت كارشناسی و مطالعه همه جانبه، دستور انحلال این شركت ها صادر گردید.
▪شركت های سهامی زراعی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی
از ۹۳ شركت سهامی زراعی كه در طول ده ساله منتهی به ۱۳۵۷ تشكیل شده بود تعداد ۵ شركت در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی با تلاش و خواست و پیگیری اعضاء سهامدار به فعالیت خود ادامه دادند. این شركت ها عبارت بودند از : شركت سهامی زراعی گلپایگان در استان اصفهان – شركت سهامی زراعی تربت جام در استان خراسان – شركت سهامی زراعی روداب ، باغین و جیرفت در استان كرمان . این شركت ها تقریبا“ بدون هیچ حمایتی به فعالیت خود ادامه دادند.
اما شركت های باغین و جیرفت با توجه به موقعیت خاصی كه از نظر اراضی داشتند و افزایش قیمت اراضی در جیرفت و مسئله پسته كاری در باغین در كنار برخی مسائل دیگر به انحلال كشیده شدند و شركت روداب بم نیز بدون اعلام انحلال رسمی عملا“ منحل شد.
وضعیت كنونی شركت های موجود:
۱ـ شركت سهامی زراعی نیل آباد تربت جام:
این شركت در سال ۱۳۴۸ در سه روستای شهرستان تربت جام به نامهای لژگان، صفرآباد و نیل‌آباد و به مركزیت روستای اخیرالذكر تشكیل یافته است.
تعداد سهامداران شركت ۲۷۶ نفر می‌باشد كه دولت نیز با در دست داشتن ۱۰ درصد كل سهام شركت یكی از سهامداران محسوب می‌شود. میزان اراضی تحت اختیار شركت ۱۲۰۰۰ هكتار است كه با توجه به منابع آبی در دسترس شامل ۱۰۰۰ لیتر در ثانیه آب استحصال شده از ۳۲ حلقه چاه عمیق و یك سد ذخیره‌ای با ظرفیت ۸۰۰ هزار متر مكعب سالانه حدود ۳۰۰۰ هكتار از اراضی شركت تحت كشت انواع محصولات نظیر گندم،‌ جو، یونجه، خربزه، زیره، چغندرقند، كلزا، پسته و زعفران قرار می‌گیرد. حدود ۲۰۰۰ هكتار از اراضی نیز زیر پوشش گیاهان مرتعی قرار دارد.
شهرك شركت با احداث دفتر كار، انبار،‌تعمیرگاه و منازل مسكونی كاركنان ایجاد شده است و در طول سالیان بعد واحدهای خدماتی و رفاهی شامل منازل مسكونی برای كلیه سهامداران، مركز بهداشتی و درمانی، دبستان و راهنمایی و دبیرستان، مخابرات، پست، بانك، فروشگاه، حمام، مسجد، نیروی انتظامی و باشگاه ورزشی در آن احداث شده است.
احداث و بهره‌برداری یك واحد كوره آجرپزی هوفمن با ظرفیت روزانه ۴۰ تن آجر نقش مؤثری در تكمیل تأسیسات تولیدی، رفاهی و خدماتی مورد نیاز شركت داشته است.
این شركت دارای واحدهای زیر می‌باشد:
ــ واحد مكانیزاسیون با ۲۷ دستگاه تراكتور و ۶ دستگاه كمباین و كلیه ادوات دنباله بند مورد نیاز.
ــ‌ واحد ماشین‌آلات سنگین با اسكریپر ـ‌ بولدوزر ـ‌ گریدر ـ‌ میكسر ـ‌ جرثقیل و انواع كامیون.
ــ‌ واحد تعمیرگاه شامل مكانیكی سبك و سنگین،‌ تراشكاری، جوشكاری و آپاراتی.
ــ واحد حمل و نقل شامل انواع كامیون و یك دستگاه باسكول ۵۰ تنی.
ــ‌ واحد انبار فنی و نهاده‌های كشاورزی (این شركت عاملیت فروش توزیع و فروش كودهای شیمیایی را دارد).
ــ واحد سرویس و تجهیزات منابع آب كه وظیفه اداره و بهره‌برداری منابع آب شركت را داراست.
ــ واحد توزیع مواد سوختی.
ــ واحد امور زیربنائی و ساختمانی كه وظیفه اجرای پروژه‌های تسطیح نسبی و اساسی، احداث كانال آبیاری و زهكشی، احداث استخر ذخیره آب، احداث ساختمان و نظائر آن را به عهده دارد.
در بخش زراعت حدود ۳ هزار هكتار سالیانه زیر كشت محصولات مختلف می‌رود كه عمده‌ترین آنها گندم، جو،‌ چغندرقند، جالیز و ذرت می‌باشد. در سال ۸۲ تولیدات اصلی بخش زراعت به شرح زیر بوده است:
غلات ۷۲۳۵ تن چغندرقند ۱۸۶۰۰ تن جالیز ۶۵۰۰ تن
در بخش باغبانی، شركت اقدام به احداث ۵۰ هكتار باغ پسته و ۵ هكتار زعفران نموده است كه در نظر دارد آنها را توسعه دهد.
در بخش دامپروری، یك واحد گاو شیری با ۵۶۰ رأس دام وجود دارد كه یكی از مدرنترین گاوداری استان به شمار می‌آید و سالانه بطور متوسط ۱۸۰۰ تن شیر به بازار عرضه می‌نماید. گاوداری پرواری شركت نیز سالانه ۸۰ تن گوشت قرمز تولید و عرضه می‌كند. واحد گوسفندداری شركت نیز دارای ۲۰۰۰ گوسفند نژاد اصیل بلوچی است كه سالانه حدود ۷۰۰ بره و ۶ تن گوشت گوسفند تولید دارد. شركت همچنین یك واحد مرغداری ۲۰ هزار قطعه‌ای گوشتی است كه كاملاً مكانیزه بوده و سالانه حدود ۲۰۰ گوشت مرغ به بازار عرضه می‌كند. این واحدها از جمله واحدهای بسیار موفق دامپروری در استان می‌باشد.
۲ـ‌ شركت سهامی زراعی خضری:
این شركت در قالب شركت سهامی زراعی قائنات در سال ۱۳۴۷ تشكیل گردید و در مقطع پیروزی انقلاب اسلامی منحل و سپس با درخواست اكثریت قریب به اتفاق سهامداران در سال ۱۳۶۳ ابقاء گردید. شركت مزبور دارای ۴ روستا به نامهای خضری (روستای مركزی)، میم، دهشك و بزن آباد می‌باشد. تعداد سهامداران شركت ۱۰۰۷ نفر است كه دولت نیز با در دست داشتن ۳۷ درصد سهام از جمله سهامداران است.
شركت سهامی زراعی خضری حدود ۱۱۰۰۰ هكتار زمین در اختیار دارد كه با توجه به میزان آب در دسترس شركت كه حدود ۷۵۰ لیتر در ثانیه است سالانه حدود ۱۷۰۰ هكتار آن را به زیر كشت می‌برد. آب شركت از ۲۴ حلقه چاه عمیق تأمین می‌شود. حدود ۶۰۰۰ هكتار از اراضی مزروعی شركت متناوباً تحت آیش قرار داد.
محصولات زیر كشت شركت بطور معمول گندم، جو،‌ چغندرقند، یونجه و كلزا می‌باشد.
شهرك شركت دارای ساختمانهای مدیریت،‌ سالن اجتماعات، مهمانسرا، منازل مسكونی، انبارهای محصول، انبارهای فنی (لوازم یدكی ـ كود ـ سموم ـ مواد اولیه)، تعمیرگاه و پاركینگ ماشین‌آلات می‌باشد. این شركت دارای واحدهای زیر می‌باشد:
ــ‌ واحد مكانیزاسیون با ۲۴ دستگاه تراكتور ـ ۴ دستگاه كمباین ـ ۳ دستگاه سواتر و كلیه ادوات دنباله بند مورد نیاز.
ــ‌ واحد ماشین‌آلات سنگین با ۶ دستگاه بولدوزر و گریدر و لودر.
ــ‌ واحد تعمیرگاه شامل مكانیكی، تراشكاری،‌ باطریسازی و سرویس و نگهداری موتور پمپها.
ــ‌ واحد نقلیه شامل انواع كامیون و وانت و سواری و كانتینرهای یخچالدار.
ــ واحد انبار فنی و محصولات.
ــ واحد امور مالی و اداری كه كاملاً مكانیزه می‌باشد.
ــ‌ واحد مخابرات رادیویی (بی‌سیم).
ــ واحد مركز تلفن رایانه‌ای.فعالیت‌های زیربنائی شركت شامل ۱۰۰۰ هكتار تجهیز و نوسازی مزارع، ۵۰ كیلومتر پوشش انهار و ۱۰ كیلومتر انتقال آب توسط لوله و بكارگیری یك دستگاه آبیاری بارانی سنتریپوت و احداث حوضچه‌های تغذیه مصنوعی دشت خضری با ظرفیت آبگیری ۵/۲ میلیون متر مكعب كه نقش مؤثری در تغذیه سفره دشت داشته است. این پروژه با ۶ میلیارد ریال اعتبار بلاعوض اجرا شده است.
در بخش زراعت در سال ۸۳ ـ ۸۲ سطح زیر كشت گندم ۷۵۰ هكتار و سطح زیر كشت جو ۳۵۰ هكتار و سطح زیر كشت چغندرقند ۴۵۰ هكتار بوده است. میانگین عملكرد در واحد سطح این محصولات برابر ۶/۶ تن در هكتار گندم، ۷/۶ تن در هكتار جو و ۵۷ تن در هكتار چغندرقند بوده است. این عملكردها بسیار فراتر از متوسط عملكردهای كشوری و منطقه‌ای است.
در بخش دامداری این شركت دارای یك واحد گاوداری شامل ۳۵۰ رأس گاوشیری و ۱۰۰ رأس گاوبرداری كه همگی از نژاد اصیل هولشتاین می‌باشند و همچنین یك واحد گوسفند‌داری شامل ۳۵۰۰ رأس گوسفند اصیل بلوچی (بزرگترین سایت تولید گوسفند بلوچی كشور) با ۱۵۰۰ رأس بره تولیدی سالانه می‌باشد.
تولیدات سالانه این واحدها عبارتند از:
ــ ۱۰۲۰ تن شیر
ــ‌ ۹۰ تن گوشت قرمز گوساله و گوسفند
ــ ۱۸۰ رأس گوساله نر و ماده
ــ‌ ۱۵۰۰ رأس بره
ــ‌ ۳ تن پشم
ــ ۱۰۰۰ متر مكعب كود حیوانی
در بخش صنایع جنبی این شركت دارای یك واحد فرآوری بذر اصلاح شده با ظرفیت ۸ تن در ساعت می‌باشد. همچنین یك واحد فرآوری شیر (تولیدات لبنی) در این شركت ایجاد شده است كه محصولات آن شامل: شیر پاستوریزه، ماست، پنیر سفید، كره، خامه و دوغ می‌باشد و همه این محصولات دارای علامت استاندارد ملی ایران می‌باشند و در بسته‌بندیهای بهداشتی به بازار عرضه می‌شوند. شیر بسته‌بندی (كیسه‌ای) شركت عمدتاً بصورت رایانه‌ای، شیر مدارس و عرضه به كارخانه سیمان منطقه توزیع می‌شود.
شركت دارای واحد جمع آوری شیر می‌باشد كه علاوه بر شیر تولیدی واحد گاوداری، شیر تولیدی شركتهای كوچكتر حاشیه شركت و دامداران سنتی را نیز جمع‌آوری می‌نماید. بطوریكه كل شیر جمع‌آوری شده بالغ بر حدود ۱۹۰۰ تن در سال می‌شود.
شركت در سال ۱۳۸۲ مبلغ ۱/۷ میلیارد ریال سود ویژه داشته است.
۳ـ شركت سهامی زراعی اسلام‌آباد:
این شركت در قالب شركت سهامی زراعی قائنات در سال ۱۳۴۷ تشكیل گردید و در مقطع پیروزی انقلاب اسلامی منحل و سپس با درخواست اكثریت قریب به اتفاق سهامداران در سال ۱۳۶۴ ابقاء گردید. شركت در منطقه نیم بلوك شهرستان قائن واقع شده است و دارای ۴۸۱ سهامدار می‌باشد و دولت نیز با در اختیار داشتن ۴۶ درصد سهام از جمله سهامداران این شركت است.
از كل اراضی شركت حدود ۳۰۰۰ هكتار اراضی قابل كشت می‌باشد و با ۲۱ حلقه چاه عمیق با آبدهی حدود ۵۱۰ لیتر در ثانیه سالانه حدود ۹۰۰ هكتار گندم و جو و ۴۰۰ هكتار چغندرقند زیر كشت دارد.
شهرك شركت دارای ساختمانهای مدیریت، منازل مسكونی، مهمانسرا، انبار لوازم یدكی، انبار محصولات، هانگار و ماشین‌آلات و نانوائی می‌باشد.
واحد ماشین‌آلات سنگین دارای ۵ دستگاه اسكریپر و بولدوزر و گریدر و ۲ دستگاه كامیون می‌باشد و واحد ماشین‌آلات كشاورزی دارای ۲۴ دستگاه انواع تراكتور سبك وسنگین و ۲۶ دستگاه ادوات دنباله بند می‌باشد و ۸ دستگاه اتومبیل صحرائی و سواری جهت استفاده كاركنان وجود دارد.
در امور زیربنائی علاوه بر تسطیح اراضی شركت ۸۰ كیلومتر كانال آبیاری و ۳۵ كیلومتر جاده بین مزارع احداث شده است.
در بخش زراعت سـالانه حدود ۹۰۰ هكتار گندم و جو و ۴۰۰ هكتار چغندر قند كشت می‌شود. عملكرد گندم در سال ۸۲ بالغ بر ۳/۶ تن در هكتار و عملكرد جو ۴/۵ تن در هكتار بوده است. همچنین عملكرد چغندرقند ۵۷ تن در هكتار با عیار متوسط ۱۹ بوده است. این ارقام بسیار فراتر از عملكردهای كشوری و استانی می‌باشد.
در بخش دامداری یك واحد گاوداری شیری و پرواربندی گوساله مجموعاً با ۳۳۰ رأس گاو و گوساله نگهداری می‌شود. ركورد شیردهی این واحد بطور متوسط ۲۵ لیتر شیر به ازای هر رأس گاو شیری می‌باشد.
طرح‌های در دست اقدام شركت شامل یك واحد مرغداری گوشتی می‌باشد كه تاكنون از محل منابع داخلی شركت ۷۰۰ میلیون ریال هزینه شده است و بقیه آن با اعتبار بانكی تكمیل خواهد شد.
همچنین طرح مطالعات جامع زراعی شركت در ۲۵۰۰ هكتار و احداث شبكه جاده‌های بین مزارع بطول ۵۰ كیلومتر و احداث كانال های آبرسانی بطول ۴۵ كیلومتر و اجرای طرح آبیاری قطره ای در سطح ۷۵۵ هكتار و طرح مطالعه حوزه آبریز سد بیهود در دست اقدام می‌باشد.
طرحهای تسطیح اراضی، حاصلخیزی خاكهای زراعی، پرورش ماهی در سد بیهود، احداث و دامداری صنعتی، كشت ۱۰۰ هكتار زعفران ـ احداث گلخانه و تكمیل ظرفیت واحد گاوداری از جمله اقدامات آتی شركت خواهد بود.
این شركت در سال ۱۳۸۱ مبلغ ۵/۶ میلیارد ریال سود ویژه داشته است.
۴ـ شركت سهامی زراعی گلپایگان:
این شركت در سال ۱۳۴۷ در دو روستای نیوان نار و نیوان سوق در جنوب غربی گلپایگان تأسیس شده است. شركت دارای ۱۳۵ سهامدار (از جمله دولت به عنوان بزرگترین سهامدار با ۳۴ درصد سهام) می‌باشد. در حال حاضر شركت دارای ۳۲۵۰ هكتار زمین زراعی و ۵۰ حلقه چاه عمیق با دبی متوسط ۳۰ لیتر در ثانیه می‌باشد و حدود ۲۰۰ لیتر در ثانیه نیز از آب سد گلپایگان استفاده می‌كند.
شهرك شركت علاوه بر ساختمان دفتر مركزی و انبار و باسكول و مهمانسرا و منازل مسكونی كاركنان دارای منازل مسكونی سهامداران، آب لوله كشی، برق، گاز، تلفن، مسجد، مدرسه، حمام، نانوائی، فروشگاه، خانه بهداشت و بهگر، مخابرات و زمین فوتبال می‌باشد.
بخش ماشین‌آلات شركت دارای ۲۸ دستگاه تراكتور سنگین و سبك، ۲ دستگاه كمباین، ۲ دستگاه سواتر، ۳ دستگاه بولدوزر و گریدر، ۳ دستگاه لودر، ۳ دستگاه كامیون و انواع ادوات دنباله بند می‌باشد. این بخش دارای یك واحد تعمیرگاهی و انبار لوازم یدكی می‌باشد.
در امور زیربنائی، شركت علاوه بر انجام تسطیح حدود ۴۰۰ هكتار سیستم آبیاری بارانی و قطره ای در مزارع و ۴۰ هكتار باغ و فضای سبز پیاده نموده است و ۳۵۰ هكتار نیز برای توسعه این سیستمها در دست مطالعه می‌باشد. آب چاهها عمدتاً بوسیله ۱۵ كیلومتر شبكه لوله انتقال می‌یابد.
در بخش زراعت و باغبانی در سال ۸۲ شركت دارای ۱۵۰۰ هكتار سطح زیر كشت و ۴۰ هكتار باغ بادام و انگور بوده است. در این سال عملكرد گندم ۷ تن در هكتار و جو ۱/۶ تن در هكتار و یونجه ۵/۱۱ تن در هكتار و كلزا ۹/۲ تن در هكتار در چغندرقند ۳/۴۷ تن در هكتار بوده است كه این ارقام بسیار فراتر از ارقام مشابه كشوری و منطقه‌ای است. تولید بذور مادری و گواهی شده سیب زمینی، گندم و جو از جمله فعالیت‌های بخش زراعت می‌باشد.
در بخش دامپروری شركت دارای یك واحد گاوداری با ۱۵۰۰ رأس انواع دام اصیل براون سوئیس در هولشتاین می‌باشد كه سالانه بیش از ۴۴۵۰ تن شیر و ۱۰۰ تن گوشت به بازار عرضه می‌كند.
همچنین شركت دارای یك واحد گوسفند‌داری با ۴۳۰۰ رأس گوسفند می‌باشد كه حدود ۱۵۰۰ رأس گوسفند تولید می‌شود كه در مزارع شركت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این شركت در سال ۱۳۸۲ بیش از ۱۱ میلیارد ریال سود ویژه داشته است
●روند نوین شكل گیری توسعه شركت های سهامی زراعی :
همانطور كه اشاره شد شركتهای سهامی زراعی صرفا“ یك نظام بهره بردرای نوین تلقی نمی شوند بلكه با توجه به بسترسازی اقدامات توسعه ای در بخش كشاورزی و روستائی منطقه حوزه عمل خود در تمامی ابعاد اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی می توان از آنها بعنوان الگوی توسعه كشاورزی و روستائی نام برد.
در حال حاضر بسیاری از كسانیكه چندان موفق به ادامه كار و یا تاسیس شركت های سهامی زراعی نبودند همگام با موافقان ، انحلال شركت ها را ضربه ای به توسعه كشاورزی و روستائی بخش می دانند . مجموعه تعاملات و تعقیبات فنی و كارشناسی متخصصان بخش و بخصوص متخصصان و صاحب نظران موضوع بهره برداری در خصوص طرح مجدد شركت های سهامی زراعی ادامه داشت تا اینكه در سومین همایش كه در مرداد ماه سال ۱۳۸۳ در موسسه تحقیقات نهال و بذر كرج برگزار شد موضوع شركت های سهامی زراعی در یكی از كمیسیونهای تخصصی آن همایش مورد بحث و بررسی قرار گرفت و نتیجتا“ توسعه شركت های سهامی زراعی مورد تاكید قرار گرفت .
جناب آقای مهندس حجتی وزیر وقت جهاد كشاورزی نیز در سفری كه به گلپایگان داشتند بعد از بازدید از امكانات و فعالیت ها و دستاوردهای شركت سهامی زراعی گلپایگان خواستار بررسی عملكرد گذشته و حال و چگونگی توسعه اینگونه شركت ها شدند.
پس از آن نتیجه بررسی ها و وضعیت عملكرد گذشته و حال و چگونگی توسعه اینگونه شركت ها ارائه گردید كه عناصر اصلی توسعه كمی و كیفی اینگونه شركت ها را به شرح زیر بیان داشته است :
۱- قانون و اساسنامه شركت های سهامی زراعی بایستی مورد بازنگری قرار گیرد
۲- در تاسیس شركت های سهامی زراعی بایستی ابعاد اجتماعی و فرهنگی بهمراه توانمندیهای فنی واقتصادی مورد بررسی قرارگرفته و اقدامات ترویجی و آموزشی كافی قبل از تاسیس شركت صورت پذیرد.
۳- اراضی نوآباد و به ویژه اراضی زیرسدهای جدید مناطق مناسبی هستند كه از ابتدا در قالب نظام بهره برداری سهامی زراعی واگذار شوند و مورد بهره برداری قرار گیرند.
۴- در برخی مناطق كه به دلیل مهاجرت روستائیان امكانات آب وخاك معطل مانده استقرار سهامی زراعی توصیه می شود.
۵- انگیزه های تشویقی كافی برای جلب كشاورزان به عضویت داوطلبانه در شركت سهامی زراعی در نظر گرفته شود.
و پس از آن وزیر وقت جهاد كشاورزی طی ابلاغیه شماره ۰۱۱/۱۵۹۹۷ مورخه ۸/۹/۱۳۸۳ دستور تاسیس شركت های سهامی زراعی و واحدهای كشت و صنعت را در مناطق مستعد با شرط آمادگی و پذیرش عمومی كشاورزان ذینفع صادر كرده است .
ضمن اینكه تقاضاهایی از سازمانهای جهاد كشاورزی استانهای خراسان رضوی – شمالی – جنوبی –
گلستان ، یزد، فارس و... مبنی بر تشكیل شركت های سهامی زراعی در مناطق مستعد واصل می گردید و همزمان با سفر ریاست جمهوری وقت به استان خراسان جنوبی بعد از دستور وزیر وقت جهاد كشاورزی در خصوص توسعه این واحدها و درخواست ۵ شركت سهامی زراعی از طرف مردم و مسئولان اجرایی استان از ایشان و صدور دستور اقدام در این خصوص عملا“ موضوع تاسیس ۵ شركت سهامی زراعی در استان خراسان جنوبی در دستور كار معاونت ترویج و نظام بهره برداری و دفتر امور شركتهای تعاونی تولید و خرد و دهقانی قرار گرفت .●اهم فعالیتها در خصوص روند تشكیل شركت های سهامی زراعی :
۱- تشكیل گروه كارشناسی سهامی زراعی و شروع كاربردی شناخت وضعیت شركت های موجود و علل و عوامل پیدا و ناپیدای موفقیت آنان و شناخت مسائل و مشكلات آنان و بررسی وضعیت شركتهای سهامی زراعی قبل از انقلاب از طریق منابع تجربه كارشناسی ، اسناد علمی و مطالعات انجام گرفته و تشكیل جلسات متعدد كارشناسی و نشست های تخصصی و بررسیهای فنی و حقوقی كه منجر به ارائه گزارش های متعدد در خصوص شركت های سهامی زراعی و پیشنهاداتی در خصوص اصلاح و تغییر و انطباق اساسنامه و قانون با شرایط و ضرورت های جدید گردیده است .
۲- بازدید هیئت كارشناسی سهامی زراعی از مناطق پیشنهادی استان خراسان جنوبی در طی سه مرحله از اواخر اسفندماه ۸۳ تا اواسط اردیبهشت ۸۴ كه منجربه تائید فنی و اجتماعی ۵ منطقه برای تشكیل شركت سهامی زراعی گردید و روند اقدامات مرحله ای كه خاص شركت های سهامی زراعی می باشند برای تاسیس این واحدها به اجرا در آمده است . مراحل تهیه نقشه های توپوگرافی و كاداستر در محدودهٔ این پنج شركت یا انجام گرفته و یا در حال انجام می باشد.
۳- ارزیابی و بررسی و پیشنهاد طرح عملیات اجرایی و پروژه های فنی و پیش بینی برنامه اعتباری ۵ شركت پیشنهادی سهامی زراعی استان خراسان جنوبی به معاونت برنامه ریزی و اقتصادی و سایر مراجع مربوطه .
۴- تهیه و تدوین شرح خدمات و وظایف جامع و همه جانبه مطالعاتی ویژه شركت های سهامی زراعی با همكاری و مشاورت مهندسین مشاور با تجربه به منظور شروع مطالعات فاز اول در محدوده مناطق پیشنهادی شركت های سهامی زراعی .
۵- بازدید هیئت كارشناسی از مناطق پیشنهادی استان خراسان رضوی در طی دو مرحله از اواخر خرداد تا اواخر مرداد ماه سال ۸۴ كه منجر به تائید ۵ منطقه از لحاظ ارزیابی ها فنی و پتانسیل آب وخاك گردید كه در صورت صدور دستور هیئت كارشناسی در مرحله بعد بررسی اجتماعی و زمینه های واقعی مشاركت بهره برداران را در دستور كار خود قرار خواهد داد.
۶- دریافت تقاضای سازمانهای جهاد كشاورزی استان ها و تدوین برنامه زمانبندی و بازدیدها فنی و كارشناسی از مناطق پیشنهادی در قالب مكاتبات متعدد و تبادل فرمهای اطلاعاتی و مدیریت و راهنمایی و مشاوره فنی در خصوص چگونگی زمینه یابی و توسعه شركت های سهامی زراعی .
●فرایند كنونی تشكیل یك شركت سهامی زراعی :
۱- دریافت تقاضای سازمان جهاد كشاورزی استان منضم به تقاضای بهره برداران و كشاورزان منطقه پیشنهادی و پرسشنامه تكمیلی حاوی محل استقرار و وضعیت جغرافیایی و شرائط اقلیمی و طبیعی ، جمعیت و وضعیت فرهنگی و سطح سواد و تركیب سنی ، سطح خدمات و امكانات عمومی ( آموزشی، بهداشت و درمان و سایر) ، وضعیت مالكیت اراضی و نوع نظام بهره برداری و گروههای مالكیت ، وضعیت تركیب كشاورزان از نظر تصرف و نحوه كار در اراضی، وضعیت تناوب و تقویم زراعی و الگوی كشت ، وضعیت منابع آب وخاك ، وضعیت مكانیزاسیون و ماشین آلات كشاورزی ، سطح و میزان تولید محصولات زراعی و باغی و دامی و شیلات ، وضعیت صنایع تبدیلی و فرآوری كشاورزی ، وضعیت فعالیتهای غیركشاورزی و صنایع دستی ، وضعیت مصرف نهاده ها و هزینه های تولید محصولات كشاورزی ، وضعیت پروژه های اجرایی و مشخصات اعضاء دوره های آموزشی .
۲- بازدید هیئت كارشناسی شركت های سهامی زراعی از مناطق پیشنهادی و ارزیابی امكانات و مقدورات فنی و پتانسیل های آب وخاك و همچنین ارزیابی اجتماعی و فرهنگی و زمینه یابی مشاركت واقعی بهره برداران .
۳- پس از تائید گروه كارشناسی ، تهیه نقشه كاداستر محدوده كل اراضی و مالكیتها با تعیین محل منابع آب و تاسیسات احداث شده و راههای بین مزارع و سایر عوارض طبیعی و مصنوعی و برخی نقاط ارتفاعی كه به امضای مالكین ، معتمدین و كارشناس خبره سازمان رسیده و از هر نظر مورد قبول مالك باشد.
۴- در مرحله بعد با تشكیل تیم ارزیابی منابع متشكل از مالكین ، معتمدین خبره و كارشناس خبره سازمان نسبت به ارزیابی و اخذ امضاء و اثر انگشت مالك اقدام می شود.
۵- در مرحله بعد و بعد از تائید انجام مراحل اول و دوم توسط دفتر امور شركتهای تعاونی تولید ، بایستی مالكین هر منطقه با حاضر شدن در یكی از محضرهای اسناد رسمی، سند واگذاری حق استفاده مطلق و دائم آب و زمین تحت مالكیت خود را به شركت سهامی زراعی در شرف تاسیس امضاء نمایند.
۶- با تكمیل مراحل فوق و ارسال مدارك به دفتر امور شركتهای تعاونی تولید كه حاكی از قبولی كامل و رسمی متقاضیان می باشد، دفتر مزبوراقدام به تهیه گزارش و پیش نویس صدور آگهی مبنی بر مناسب بودن منطقه برای تاسیس شركت سهامی زراعی می نماید كه در صورت مصلحت توسط مقام عالی وزارت توشیح و به متقاضیان ابلاغ میگردد.
۷- در این مرحله مقدمات تشكیل مجمع عمومی موسسات و انتخاب هیئت مدیره و تكمیل مدارك ثبتی و ارسال آن به دفتر فوق الاشاره برای ثبت در دفتر مخصوص ثبت شركتهای سهامی زراعی فراهم خواهد شد.
مجموعه این مراحل كه سختگیرانه تر از قبل پیشنهاد شده است و اعلام ضرورت آمادگی صددرصد مالكین منابع آب وخاك همجوار و گرفتن امضای قبولی آنها در سه مقطع مختلف تا قبل از صدور مجوز توسط وزارت متبوع ، پایه های مستحكمی در بستر تاسیس یك شركت سهای زراعی موفق را بنا می نهد.
۸- از آنجاكه بعد از ثبت شركت و همزمان با تجهیز و راه اندازی اولیه آن ضروری است مطالعات مراحل اول ودوم جامع توسعه فعالیتهای كشاورزی و غیركشاورزی شركت برای طراحی و اجرای عملیات یكپارچه سازی و زیربنائی برنامه ریزی تناوب زراعی و الگوی كشت ، دامپروری و شیلات ، مكانیزاسیون ، صنایع فرآوری وتكمیلی ، برنامه های آموزش كاركنان و سهامداران شاغل در شركت ، برنامه های بازاریابی و بازرگانی و نظائر آن صورت پذیرد، بنابراین اصلح است كه همزمان با تهیه نقشه های كاداستر ، نقشه های توپوگرافی و مطالعات و خاكشناسی نیمه تفصیلی دقیق كه پیش نیاز مطالعات مراحل اول ودوم طرح توسعه شركت می باشد، نیز انجام گیرد.
●پیشنهادات :
۱- از آنجائیكه ساختار شركت های سهامی زراعی و مؤلفه های متشكله آن به لحاظ اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و فنی وجغرافیایی و تشكیلاتی طوری است كه بدون یك برنامه جامع و شفاف كه همه ابعاد ساز و كاری و تشكیلاتی ، مالی و اعتباری ، فنی و برنامه ای و جهت گیریها وحجم و ابعاد عملیات متنوع آنرا در برداشته باشد عملا“ هیچ آغازی امكان پذیر نیست و این نوع نظام بهره برداری هم ماهوی وهم شكلی با سایر نظام های بهره برداری از جمله تعاونیهای تولید و كشت و صنعت ها و سایر متفاوت می باشد پیشنهاد میگردد كه اعتبار و برنامه مدون و تعریف شده در ردیف اعتبارات ملی و در قالب برنامه توسعه چهارم خاص تشكیل و توسعه شركت های سهامی زراعی در نظر گرفته شود ( ضمن اینكه هم اكنون در ردیف اعتبارات طرح تجهیز و توسعه تعاونیهای تولید روستائی و شركتهای سهامی زراعی ، اعتبارات خاصی جهت اجرای عملیات و مطالعات شركتهای سهامی زراعی خراسان جنوبی منظور شده است اما برای توسعه این نوع شركت ها و با ویژگیهای خاص آنان و با توجه به نیاز و زمینه استانهای مختلف كشوربه یك طرح و برنامه و اعتبار قابل توجه و جداگانه ای نیاز است.
۲- با توجه به تعدد تقاضاهای استانی و بخصوص پیگیری مصرانه استانهای خراسان جنوبی ، خراسان رضوی ، خراسان شمالی ، یزد ، گلستان ، فارس ، اصفهان و سایر درخواست های پراكنده ایجاب می كند كه دستور شناسایی مناطق مستعد تشكیل شركت های سهامی زراعی در سراسر كشور و ضرورت اولویت بندی و تدوین برنامه زمانبندی صادر گردد تا این دفتر مكانیزمها و روشها و سیاست هایی را برای تسریع امور ساماندهی نموده و بكار گیرد.
۳- نتایج جلسات كارشناسی ونشست های تخصصی و بررسیهای فنی و حقوقی و ضرورت های جدید نظام تولید منجر به مواردی در خصوص اصلاح و تغییر و تطبیق اساسنامه و قانون شركت های سهامی زراعی با شرایط و ضرورت های جدید گردیده است صدور دستور در جهت پیشنهادات اصلاحی قانون و اساسنامه و ایجاد بخشنامه ها وآئین نامه های ضروری در این رابطه ، موجبات تسهیل در روند امور شركت های سهامی زراعی را قوت خواهد بخشید.

شهریار پاک نیا
منابع :
۱- وزارت كشاورزی معاونت امور تولیدی و واحدهای كشت و صنعت - مطالعات صندوق نظامهای بهره برداری كشاورزی ایران – شركت های سهامی زراعی – جلدسوم- چاپ اول ( تهران : ۱۳۷۲)
۲- نجفی ، احمد ، گزارشی از روند تاریخی و اقدامات و فعالیتهای انجام شده در خصوص شركتهای سهامی زراعی (دفترامور تعاونیهای تولید و خردودهقانی : ۱۳۸۳)
۳- گزارش كار سالانه شركت های سهامی زراعی فعال كشور (خضری ، اسلام آباد، گلپایگان ، نیل آباد)
۴- عبداللهی، محمد نظام های بهره برداری تهران - وزارت كشاورزی ۱۳۷۷
* -کارشناس ارشد پژوهشگری
- کارشناس ارشد دفتر تعاونی های تولید و واحدهای خرد و دهقانی

منبع : ماهنامه جهاد