کوزووی قفقاز

«جان مک کین» موضوع جدیدی برای صحبت پیدا کرده است؛ «باید به روسیه نشان دهیم، نمی تواند سیاستی در پیش گیرد که موجب سست شدن حاکمیت گرجستان شود.» این سخنان کاندیدای منتخب حزب جمهوریخواه و سرباز پیشین جنگ ویتنام است. منظور مک کین این است؛ آبخازیا از نظر بین المللی جمهوری به رسمیت شناخته شده یی در منطقه کوهستانی ساحلی دریای سیاه نمی تواند باشد.
وضعیت در آبخازیا طی ماه های گذشته روز به روز بحرانی تر شده است و یکی از وزرای گرجستان همین چندی پیش سخن از احتمال جنگ بین گرجستان و روسیه به میان آورد. امریکا هم به مسکو نسبت به بالا گرفتن این مناقشه هشدار داده و ارتش روسیه نیز اقدام به تقویت نیروها در این منطقه بحران زده کرده است.
این منطقه یعنی آبخازیا که یازده بار وسیع تر از شهر هامبورگ است، بر پایه اسناد و مدارک سازمان ملل از نظر قانونی به گرجستان تعلق دارد. اما در این اسناد برای تردد و استفاده گرجستان از رودخانه «پسوو» که در واقع مرز میان روسیه و آبخازیا است هیچ حقی در نظر گرفته نشده است. مرزبانان آبخازی به زبان روسی صحبت می کنند و حقوق شان را هم به روبل دریافت می کنند و اصولاً هیچ کالایی در این منطقه با «لاری» (واحد پول گرجستان) خرید و فروش نمی شود. پرچم های این منطقه در کنار زمینه سبز و سفید خود، آرمی از یک دست سفید را دارند که به گفته مردم آبخازی «نمادی از سلام و نشانه یی از دوستی» است.
جمهوری آبخازیا از هر آنچه یک دولت و کشور مستقل دارد، برخوردار است یعنی ملت، سرود ملی، پلیس، ارتش و نیروهای امنیتی و مدرسه های دولتی و یک دانشگاه در شهر مرکزی «سوخومی». تنها تفاوت این کشور با کشورهای دیگر این است که سفارتخانه های خارجی در آن وجود ندارد. دولت و کشور آبخازیا حالتی دوفاکتو داشته و از این نظر کاملاً به جمهوری کوزوو که در حال حاضر از سوی بسیاری از کشورهای غربی به رسمیت شناخته شده است، شباهت دارد. تا هنگام پایان کار شوروی، آبخازیا «جمهوری خودمختاری» تعریف می شد که داخل جمهوری گرجستان اتحاد جماهیر شوروی قرار داشت. ساختار اینچنینی این منطقه در واقع ساخته و پرداخته استالین بود و او بود که می خواست جمعیت انبوهی از گرجی ها در این منطقه اسکان داده شوند.
آبخازیا پس از انقلاب اکتبر روسیه، در آغاز کار یکی از جماهیر شوروی به شمار می آمد اما بلافاصله پس از مرگ استالین این خودمختاری روی کاغذ آن هم در دل جمهوری گرجستان موجب بروز اعتراض هایی از سوی مردم آبخازیا شد. این نارضایتی زمانی بالا گرفت که در سال ۱۹۸۹ گرجی ها از شوروی و به تبع آن از روسیه جدا شده و اعلام استقلال کردند. مردم آبخازی و بی شمار ارامنه ساکن آنجا خواستار کشوری چندملیتی در چارچوب جمهوری روسیه بودند اما گرجی ها برخلاف آنها منطقه آبخازیا را جزیی جدایی ناپذیر از کشور آینده خود می دانستند. در سال ۱۹۹۲ عضویت گرجستان (در چارچوب همان مرزهای تعیین شده در دوران شوروی) در سازمان ملل پذیرفته شد.
در ۱۴ آگوست ۱۹۹۲ رهبری گرجستان اقدام به اعزام نیرو به آبخازیا کرد که البته این نیروها بلافاصله با مقاومت مسلحانه مردم آبخازی روبه رو شدند؛ واکنشی که گرجی ها به هیچ صورت پیش بینی آن را نکرده بودند. مردان و جوانان و حتی زنان آبخازی با تعصبی مثال زدنی در این مقاومت مسلحانه شرکت کردند و از طریق همان رودهای یخ زده به پارتیزان ها اسلحه و تجهیزات رساندند.
این مردم کوهستانی و البته مقاوم پس از یک سال توانستند بر نیروهای گرجی غلبه کنند و البته از سوی روسیه و داوطلبان شمال قفقاز نیز کمک هایی به آنها می رسید. این نبردها تا پایان سپتامبر ۱۹۹۳ ادامه یافت و هزاران قربانی از هر دو طرف گرفت و البته روابط میان مردم آبخازی و گرجستان هم خیلی زود خصمانه شد.
آبخازیا و به خصوص شهر مرکزی اش یعنی «سوخومی» در ابعادی وسیع دچار ویرانی شد و بیش از دویست هزار نفر که اکثریت آنان را گرجی های آبخازیا تشکیل می دادند، به خاک گرجستان فرار کردند.
از سال ۱۹۹۴ یگان های روسی با پشتیبانی یگان هایی از کشورهای مشترک المنافع (که از سوی سازمان ملل حمایت می شوند) وظیفه حفظ آتش بس شکننده در این منطقه را بر عهده دارند. در دوران ریاست جمهوری ولادیمیر پوتین به ۹۰ درصد از مردم آبخازی گذرنامه های روسی اعطا شد و این تنها وسیله آنها برای خروج از این سرزمین کوچک است. بدین ترتیب روس ها نه تنها جلوی خونریزی های بیشتر را گرفتند بلکه وضعیت موجود را تثبیت کرده و دولت آبخازیا را به نوعی تحکیم کردند و این مساله باعث عصبانیت و اعتراض های سیاستمداران گرجستان شد.
بر پایه برآوردهای سازمان ملل تنها حدود ۴۵ هزار پناهنده گرجی به آبخازیا بازگشته اند و اکثر آنها در منطقه «کالی» در جنوب شرقی این کشور اسکان یافته اند زیرا آبخازی ها هرگونه بازگشت انبوه این پناهندگان را رد می کنند و از این بیم دارند که اکثریت یافتن گرجی ها در آبخازیا به نفع گرجستان تمام شود.
آبخازی ها برای راستی آزمایی این برداشت خود در مورد خطر بازگشت گرجی ها، زیرکانه و به عنوان مثال به کشور کوچکی اشاره می کنند که ۶۰ سال پیش پایه گذاری شد؛ اسرائیل. البته دولت گرجستان به آبخازی ها وعده اعطای یک «خودمختاری نامحدود» را در منطقه یی داده است که تا همین چند سال پیش با آبخازی ها مانند یک اقلیت مشکوک آن هم در سرزمین خودشان رفتار می شد. رئیس جمهور اقتدارطلب گرجستان یعنی «میخائیل ساکاشویلی» در تابستان ۲۰۰۴ یعنی آن زمانی که برای مدتی کوتاه خودمختاری آبخازیا را ملغی کرد، نشان داد که چه برداشتی از یک «استان خودمختار» دارد.
رهبری لبریز از شوونیسم گرجستان به سختی می تواند نگاه تحقیرآمیز خود به مردم آبخازیا را پنهان کند. این روزها ساکاشویلی اغلب از «برادران و خواهران آبخازی» و «فرهنگ بزرگ» آنها می گوید و ادعا می کند که خواهان «اتحاد مجدد» گرجستان است. اما سخنان اواخر فوریه وی در جمع سربازان و افسران گرجی که در جنگ آبخازیا شرکت داشته اند، میزان درستی و صداقت وی را نشان داد. ساکاشویلی آن روز گفت که گرجستان به دلیل «ناتوانی و خیانت» کنترل خود بر آبخازیا را از دست داده و بدون آنکه ذره یی عذرخواهی از «برادران و خواهران آبخازی» را نشان دهد آنها را مردمی جنگ طلب خواند که با دولت مرکزی سر جنگ دارند. او در آن سخنرانی قول داد که تا پنج سال آینده بار دیگر گرجستان به «اتحاد مجدد» خواهد رسید.
ساکاشویلی از دولت منتخب مردم آبخازیا به عنوان «رهبر جدایی طلبی که مسوول همه اعمال جنایتکارانه در منطقه است» یاد کرد. رئیس جمهور گرجستان چندی پیش نیز در جمع سازمان دولتی «جوانان میهن پرست» گفت که سوخومی توسط بربرها اداره می شود.
طبقه خواص سیاسی گرجستان نمی خواهد این واقعیت را بپذیرد که پیامد از دست دادن آبخازیا جنگ است، همان طور که زمانی آلمان بعد از جنگ جهانی ایالت های شرقی اش یعنی «شلزین» و «پروس شرقی» را از دست داد. رهبری آبخازیا پیشنهاد کرده است برای جلوگیری از جنگی در آینده در مورد یک پیمان عدم خشونت با گرجستان مذاکره کند اما ظاهراً گرجی ها آماده این کار نیستند.
رئیس جمهور گرجستان اصولاً دولت دوفاکتوی آبخازیا را شریکی با حقوق مساوی نمی داند بلکه به عقیده وی آنها مشتی راهزن هستند. ساکاشویلی پرواز هواپیماهای جاسوسی بدون سرنشین گرجستان بر فراز آبخازیا را امری عادی تلقی می کند که «در داخل قلمرو خودمان» انجام می گیرد. این در حالی است که بر پایه آن قرارداد آتش بس هرگونه عملیات نظامی در نزدیکی مرزها ممنوع اعلام شده است.
ساکاشویلی به بهانه نقض مفاد قرارداد آتش بس در آگوست سال ۲۰۰۶ اقدام به اعزام نیرو به ارتفاعات «کودوری» در شمال شرقی آبخازیا کرد. این اقدام به صورت بالقوه می تواند به عنوان پیش درآمدی برای حمله به آبخازیا تلقی شود اما از نظر ساکاشویلی هیچ مشکلی در این مورد وجود ندارد زیرا به عقیده وی آبخازیا همچنان جزیی از گرجستان به شمار می آید.
آبخازی ها هم به شدت بر این عقیده هستند که ساکاشویلی «آبخازیا را بدون آبخازی ها» می خواهد. در مذاکرات میان دولت آبخازیا با اپوزیسیون هم هیچ صحبتی در مورد «خودمختاری در قلمرو گرجستان» نمی شود. جمهوری آبخازیا در سال ۱۹۹۴ دست به تدوین یک قانون اساسی مستقل زد و در سال ۱۹۹۹ مردم آبخازی طی یک همه پرسی رای به استقلال این سرزمین دادند.
در مذاکرات مذکور، چگونگی استقلال و اینکه با کدام شریک بین المللی می توان به این استقلال رسید، محور همه بحث ها را تشکیل می دهد. سیاستمداران آبخازیا نه تنها امیدوار به پشتیبانی روسیه یی هستند که در اواسط آوریل تحریم ها را علیه این سرزمین همسایه لغو کرد بلکه به همکاری های اروپا نیز امید دارند.
برخی از کارشناسان غربی بر این عقیده اند که سیاست رسمی اتحادیه اروپایی در مورد مناقشه آبخازیا همان نسخه گرجستان یعنی «همزیستی ارضی» است در حالی که این اتحادیه در مورد کوزوو سیاستی کاملاً برعکس اتخاذ کرد.
گروه «بحران های بین المللی» در یکی از گزارش های خود آورده است؛«آبخازی ها احساس می کنند گرجی ها نمی توانند امنیت آنان را تضمین کنند.»
«دیتر بودن» دیپلمات آلمانی و کارشناس امور قفقاز که زمانی نمایندگی دبیرکل سازمان ملل متحد در امور مربوط به مناقشه آبخازیا را برعهده داشت، ضمن انتقاد از ساکاشویلی عقیده دارد سیاست رئیس جمهور گرجستان «خطر یک مناقشه جدید مسلحانه» را در خود نهان دارد. بودن از «نقش دوگانه روسیه» نیز انتقاد می کند و می گوید که مسکو از یک سو می خواهد میانجی باشد و از سوی دیگر نفوذ سیاسی زیادی بر طرف آبخازی دارد. این دیپلمات آلمانی پرسشی را مطرح می کند که در آینده باز هم مطرح خواهد شد؛ «آیا عادلانه است آبخازیا را از چیزی محروم کنیم که برای کوزوو مجاز است؟»

اووه کلوسمان
ترجمه؛ محمدعلی فیروزآبادی

منبع؛ اشپیگل آنلاین

منبع : روزنامه اعتماد