زنان در پاکستان

همزمان با تحولات سیاسی پاکستان، زنان این کشور تلاش می کنند تا جایگاه مناسب خود را در جامعه سنتی خود جست وجو کنند.
به گزارش ایرنا زنان جامعه پاکستان همراه با تحولات اقتصادی در کشورشان با موجی از تحول خواهی و نوگرایی فکری و اجتماعی حرکت می کنند.
دوران گذار از سنت به تجدد برای زنان پاکستانی هرچند با مشکلاتی همراه بوده اما آنها را برای پذیرش نقش های برجسته اجتماعی و سیاسی آماده کرده است.
«پرویزمشرف» رییسجمهوری پاکستان به تازگی در مراسم سوگند ریاستجمهوری خود بااشاره به موقعیت زنان در جامعه پاکستان اظهار داشت که زنان در جامعه جایگاه مهمی دارند و باید درآینده مسوولیت های مهم کشور را برعهده بگیرند.
مشرف بارها بر نقش زنان جامعه پاکستان در رشد و توسعه این کشور تاکید کرده و به نظر می رسد با نزدیکی انتخابات مجالس ملی و ایالتی، نقش زنان پررنگ تر خواهد شد.
جامعه سنتی پاکستان، جامعه ای مرد محور است که در آن زنان از جایگاه کمتری برخوردارهستند. این وضع به ویژه در جوامع سنتی و روستایی نمود بیشتری دارد.
باز داشتن دختران از تحصیل، فروش دختران، تعدد زوجات و به کارگیری زنان در فعالیت های سخت در کنار وظایف سنگین خانواده، نمونه هایی از این جامعه مرد محور است.
این در حالی است که قانون اساسی پاکستان تساوی حقوق و راهکارهایی را برای احقاق حقوق زنان مطرح کرده است.
سهمیه خاص در کرسی های مجلس، تخصیص برخی از سمت های دولتی به زنان و حمایت های به طور نسبی وسیع دولتی از تشکل های زنان از جمله این راهکارها است.
● زنان و ساختار سیاسی در پاکستان
قانون اساسی پاکستان مصوب سال ۱۹۷۳ با تاکید بر برخورداری حق تساوی زن و مرد، راهکارهایی را برای حفاظت از حقوق زنان مطرح کرده است.
بر طبق این قانون، زنان باید در تمام جوانب زندگی و جامعه حضور داشته باشند و حق رای مساوی، استقلال مالی و سهمیه خاص در مجالس ملی و ایالتی برای صیانت از حقوق حقه خود برخوردار شوند.
حدود ۴۶درصد جمعیت پاکستان را زنان تشکیل می دهد.
براساس آمار رسمی دولت پاکستان در سال ۲۰۰۵میلادی، از این تعداد ۲۰ درصد اشتغال دارند که ۲۳درصد از اشتغال روستایی و ۱۲درصد اشتغال در شهرها به زنان اختصاص دارد، ضمن آنکه فقط یک درصد از زنان در بخش تجارت و بازرگانی فعال هستند.
در حالی که این آمار در سایر کشورها مانند ترکیه ۲۵درصد و مالزی ۶۷ درصد به مراتب بیشتراست.
هم اکنون بیش از یک سوم کادر آموزشی و پزشکی پاکستان را زنان تشکیل می دهند، این در حالی است که متوسط پرداخت حقوق آنان کمتر از ۷۸درصد از حقوق مردان در رده های مشابه است.
از کل جامعه آماری زنان بیش از ۷۳درصد آنان در بخش کشاورزی اشتغال دارند. مهم ترین علل ضعف اشتغال در جامعه بانوان پاکستانی، فرصت های نابرابر شغلی و اقتصادی، نابرابری در مشارکت های اقتصادی، ضعف اراده مقام های عالی این کشور جهت تقویت نقش و حضور زنان و نابرابری های تحصیلی و آموزشی است. هم اکنون بیش از نیمی از دختران دوران تحصیلی خود را ناتمام گذاشته و به علت اشتغال یا ازدواج از محیط آموزشی دور می شوند.
موضوع بهداشت و سلامت مادران و بانوان نیز یکی از معضلات جامعه این کشور است.
زنانی که توانسته اند از گلوگاه های سخت اجتماعی و اقتصادی رهایی یافته و تحصیلات و مدارج علمی را کسب کنند، موفقیت های خوبی را برای کشور خود به ارمغان آورده اند.
هم اکنون اشتغال زنان در صنایع نساجی، تولید صنایع دستی و کارخانه های داروسازی حساس و ارزشمند است.
● نگاهی به جایگاه زنان در جامعه پاکستان و احیای نقش زنان در پاکستان
از سال ۱۹۷۷میلادی سازمان های غیردولتی زنان در پاکستان در زمینه رشد آگاهی عمومی و تغییر قانون بسیار نقش داشتند.
در پاکستان هیچ محدودیتی برای جنبش زنان یا آزادی بیان زنان وجود ندارد، اما مانند تمام کشورهای در حال توسعه، زنان شهرنشین از امکانات بیشتری برای مشارکت اجتماعی و سیاسی برخوردارند.
در حالی که زنان در مناطق دور افتاده بیسواد هستند و لذا هیچ گونه دسترسی برای کسب فرصت ندارند.
دولت پاکستان در سال ۱۹۷۹واحد زنان را جهت ساماندهی به حضور زنان در اقتصاد و سیاست شکل داد.
در سال ۱۹۹۸با ابلاغ برنامه اجرایی ملی با ۱۲ هدف توسعه حضور زنان و تغییر این برنامه در سال ۲۰۰۰ به برنامه جنسیت و توسعه در جهت فقرزدایی و اعطای وام های خرد برای زنان سرپرست خانواده و توسعه حضور زنان در بخش تجارت و تولید تلاش هایی به عمل آمد.
این برنامه پیشنهاداتی از جمله افزایش اعتبارات مالی، بازنگری در سیاست های اشتغال و آموزش، تخصیص سهمیه های ویژه و ارایه معافیت های مالیاتی و افزایش حمایت های قانونی از تشکل های بانوان را ارایه کرده است.
▪ سهمیه زنان در مجلس
سهمیه زنان در مجلس ملی پاکستان ۶۰ نفر است (۱۷درصد) شیوه رعایت سهمیه در انتخابات به این شکل است که برای تامین این حداقل میزان سهمیه زنان، هر حزبی که فهرست نامزدهای انتخاباتی را ارایه می دهد، در کنار هر چهار نامزد مرد نام یک زن نوشته می شود.
در پاکستان ۲۷۲حوزه انتخاباتی وجود دارد و هیچ محدودیتی برای شرکت زنان در انتخابات عمومی وجود ندارد.
در سطح ایالتی نیز تعداد سهمیه نمایندگان زن ۱۲۸نفر است (۳۳درصد) این سهمیه از انتخابات سال ۲۰۰۱به زنان اختصاص یافت.
بنا بر آمار سال، ۱۹۹۹میزان باسوادی در پاکستان ۴۵ درصد و نرخ باسوادی زنان بین ۲۱تا ۲۴درصد تخمین زده شده است.
▪ زنان در بخش روستایی
در بخش توسعه عملکرد زنان روستایی نیز ارایه آموزش های حرفه ای و افزایش نقش سازمان های دولتی برای تقویت نقش زنان در اقتصاد روستا، تعلیم حرف مختلف روستایی در حین کار (بدون نیاز به ترک فعالیت های روزمره)، ارایه اعتبارات ارزان قیمت مالی، در اختیار قراردادن منابع مورد نیاز زنان روستایی اعم از ماشین آلات، بذر، کود شیمیایی و سموم مد نظر بوده است.
با توجه به بافت سنتی جامعه پاکستان با وجود روند توسعه صنایع و خدمات در کشور، هنوز بیش از ۴۰درصد اشتغال و ۲۱درصد از تولید ناخالص داخلی کشور متکی به این بخش است. هر چند طی دو دهه اخیر تحولات زیادی در بخش کشاورزی پاکستان اتفاق افتاده و با افزایش تولید علاوه بر تامین نیاز کشاوزی ۱۶۰ میلیون جمعیت، این کشور موفق به افزایش درآمدهای ناشی از صادرات محصولات کشاورزی شده، این در حالی است که زنان چه در قالب خانواده و چه در تشکل های تعاونی بیشترین سهم را در این بخش ایفا می کنند.
به دلیل فرهنگ مردسالاری در پاکستان، هنوز مواردی از فروش زنان به عنوان نیروهای کار مشاهده می شود. سطح پایین بهداشت در جوامع روستایی و شیوع گسترده بیماری ها از دیگر مشکلات این قشر است. باتوجه به روند افزایش تخصیص وام به جوامع روستایی به ویژه زنان، راهکار بازرسی نحوه اعطا و اجرای این وام ها وجود ندارد و بسیاری از این اعتبارات به افراد غیرمستحق و در مسیرهای غیرضروری هزینه شده است.
▪ بنیاد زنان
باوجود تاکید قانون اساسی در خصوص حقوق زنان در بسیاری از مناطق روستایی بخصوص در ایالت بلوچستان، زنان از حداقل حقوق از جمله آموزش و دسترسی به بهداشت و درمان نیز محروم هستند.
بنیاد زنان با هدف تجدید حقوق زنان و احیای نقش آنان در جامعه در ۲۵ سال قبل فعالیت خود را شروع کرد.
این بنیاد سه هدف تقویت سیاسی، اقتصادی و مقابله با نقض حقوق زنان را سرلوحه فعالیت خود قرار داد.
در سال ۲۰۰۵نیز با معرفی شبکه خانگی پاکستان به عنوان جزیی از شبکه جنوب آسیا و زیر مجموعه شبکه خانگی جهانی، فعالیت خود را گسترش داد.
این شبکه در راستای حمایت از کارگران خانگی و به طور عمده با هدف اطلاع رسانی شکل گرفته است.
در حال حاضر این شبکه با برخورداری از ۱۳مرکز و همیاری ۹۱ موسسه غیردولتی (مردم نهاد) و ۳۵۵ نقطه ارتباط در سراسر ایالت بلوچستان با هدف هدایت زنان به سمت مشارکت فعال در فعالیت های سیاسی و اقتصادی و آشنایی با حقوق زنان به طور روز افزونی گسترش یافته است.
مدیر این شبکه معتقد است اگر زنان در امور سیاسی و اقتصادی فعال شوند هرگز نخواهند گذاشت حقوق اساسی آنها ضایع شود.
این بنیاد همچنین در راستای تحقق فرمان نخست وزیری در سال ۱۹۹۵جهت ارتقای سطح عمومی بهداشت دانش آموزان دختر را که مقطع متوسطه را به پایان رساندند، طی آموزش کوتاه مدت به عنوان «بهداشت یار» به مناطق صعب العبور و کم توجه روستایی اعزام کرده است.
▪ انجمن زنان پاکستان
این انجمن از قدیمی ترین تشکل های زنان در پاکستان بعد از استقلال است که تحت فرمان «نواب زاده لیقات علیخان» اولین نخست وزیر این کشور تشکیل شد. این انجمن به عنوان سازمانی غیردولتی (مردم نهاد) خدمات خود را در بخش های تحصیلی و حرفه ای به دختران و زنان ارایه می کند.
انجمن زنان پاکستان طی سال های اخیر فعالیت خود را در سطح چهار ایالت این کشور توسعه داده و با برگزاری همایش ها و کارگاه های آموزشی و همچنین طرح های مطالعاتی، نقش موثری در آگاهی بخشی به بانوان این کشور ایفا کرده است.
این انجمن با اهداف اعلام شده خود ارتقای وضعیت زنان شاغل در شهر و روستا از طریق ایجاد فضای مناسب در بخش های اقتصادی، ارتقای سطح خودآگاهی در جامعه بانوان به ویژه شاغلین جهت دفاع از حقوق خود، تشویق به اشتغال بانوان در جامعه و کسب منافع برای خانواده و کشور و ایفای نقش مثبت برای بالابردن سطح تولید ناخالص داخلی نقش برجسته در تحول زندگی زنان در جامعه سنتی پاکستان ایفا کرده است. انجام مطالعات فرهنگی و اجتماعی جهت تعیین راهکارهای توسعه نقش زنان در سطح کشور، برجسته نمودن نقش اقتصادی زنان در خانواده و سطح ملی از دیگر اهداف انجمن زنان در پاکستان است.
تحقیقات و مطالعات انجام گرفته توسط این انجمن مانند جمع آوری داده و مطالعات سیاست های توسعه زنان و دختران در مناطق شهری و روستایی، عقاید سنتی و اثرات آن بر حضور زنان در جامعه و مطالعه و ارزیابی نقش زنان در روند توسعه کشور از جمله شاخص های رشد فرهنگی و اجتماعی جامعه زنان پاکستان به شمار می آید.
▪ اتاق بازرگانی و صنایع زنان
این تشکل با هدف جذب و به کارگیری زنان کارآفرین و ایجاد شبکه زنان در پاکستان شکل گرفته است.
ارایه خدمات مشاوره ای برای تسهیل حضور زنان در بخش های بازرگانی و ظرفیت سازی برای حضور آنها از مهمترین فعالیت های این اتاق در کنار سایر وظایف اتاق های بازرگانی است.
شهریه یک هزار روپیه ای (۱۶دلار) سالانه این اتاق، در قبال خدمات ارایه شده، بسیار ناچیز است.
این اتاق در پرتو مساعدت ها و کمک های مالی سازمان کمک رسانی آمریکا (USAID) و سازمان توسعه بین المللی کانادا (CIDA) و برخی از نهادهای مشابه غربی از توانمندی خوبی برخوردار شده است.
وظیفه دیگر این اتاق، ایجاد هماهنگی لازم جهت حضور شرکت های تجاری بانوان در نمایشگاه ها و همایش های بین المللی است. خانم «شهیدا جاوید اکرم» در حال حاضر رییس اتاق بازرگانی زنان است.
▪ بانک زنان
این بانک ریاست خانم «زرینه عزیز» در سال ۲۰۰۶موفق شد رکورد جدیدی را به ثبت رسانده و در مقایسه با بانک های مشابه موفقیت قابل توجهی در کسب سود و جذب سپرده، خدمات مالی مناسبی را ارایه کند. سود ۲۵۶میلیون روپیه ای (۲/۴میلیون دلار) و جذب ۱/۳میلیارد روپیه و افزایش بهای سهام طی دوره فعالیت از ۱۱۰روپیه به ۹۳۵روپیه از مهم ترین این دستاوردها بیان شده است.
● شخصیت های برجسته زن در پاکستان
در بین زنان شاخص و فعال در پاکستان که توانسته اند مدارج علمی را طی کنند، در عرصه، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی این کشور چند نفر بیش از سایرین مطرح هستند.
▪ دکتر شمشاد اختر: رییس کل بانک مرکزی پاکستان
وی معتقد است که حضور زنان در اقتصاد این کشور حایز اهمیت است و می توانند در پرتو تشکل های تجاری و اقتصادی نقش سازنده و فعالی را در توسعه امور بانوان کشور ایفا کنند.
▪ دکتر خالد قوس: رییس مرکز توسعه و سیاست های اجتماعی
در سال ۱۹۹۵با تاسیس مرکز غیرانتفاعی توسعه و سیاست های اجتماعی گام موثری در معرفی حقوق زنان و دفاع از آنان برداشت.
وی نقش موثری در ارایه مشاوره با مسوولان ایالتی و دولت فدرال درباره مطالعات زنان و برگزاری دوره های آموزشی جهت ارتقای سطح علمی و حقوقی بانوان برداشته است.
▪ دکتر سعیدا ملک: وزیر سابق امور زنان ایالت سند
وی در سمت های مختلف در سازمان های دولتی و غیرانتفاعی از جمله رییس سازمان رفاه و سلامت بانوان، عضویت در شورای عالی پزشکی، مسوول واحد زنان حزب مسلم لیگ (شاخه قائد اعظم) ایفای نقش نموده است.
▪ خانم بیگم سلما احمد: نماینده سابق مجلس ملی، بنیانگذار اتاق بازرگانی و صنایع زنان، (۲۰۰۳ رییس انجمن کارآفرین)، (۱۹۸۶مدیر مجمع مدنی پاکستان۸ -۱۹۹۷)
وی اعتقاد دارد که فعالیت بسیاری از سازمان ها و نهادهای مالی که با هدف مساعدت به زنان ایجاد شده انتفاعی است و قابلیت لازم برای توسعه اهداف غیرانتفاعی را ندارند.
این نماینده سابق توجه بیشتر دولت و اعطای تسهیلات و سهمیه بیشتر به زنان در بخش اقتصادی را ضروری دانسته است.
سلما احمد بر افزایش فعالیت اتاق بازرگانی زنان جهت افزایش نقش آنان در اقتصاد و بازرگانی کشور و بهبود زمینه فعالیت زنان خلاق و کارآفرین در پاکستان تاکید دارد.
البته زنان دیگری نیز در پاکستان وجود دارند که نقش آنها در توسعه اجتماعی و اقتصادی این کشور قابل توجه است، اما به دلیل گرایش های حزبی از نام آنها چشم پوشی می کنیم.
در مجموع زنان جامعه پاکستان با وجود مشکلات فراوان از جمله هویت سنتی این کشور، به رشد فکری و بالندگی قابل توجهی دست پیدا کرده اند.
این بالندگی بطور قطع مدیون تلاش ها و مبارزات دایمی آنها از یکسو و کسب مدارج علمی و نزدیکی و تعامل با جوامع فرهنگی و صنعتی دیگر کشورها است.

منبع : روزنامه مردم سالاری