خروج از جرگه غیر متعهدها

ورود هند به جرگه شرکای استراتژیک و هسته ای امریکا، نخستین چرخش تاریخی در سیاست خارجی دهلی است ‎.
اولین بازتاب منفی این چرخش در تفکر سیاسی هندی ها در پایان نشست مان موهان سینگ با رئیس جمهور فرانسه نمایان شد جایی که سینگ با ادبیاتی ناهمگون با جبهه غیر متعهد ها گفت: «ما از ظهور کشورهای مسلح به سلاح های اتمی در منطقه خود حمایت نمی کنیم. حمایت ما از بلندپروازی های اتمی ایران اصلاً موضوع بحث نیست.»
موهان سینگ این موضع را در حالی اتخاذ کرد که طرف های اروپایی و امریکایی بارها از دهلی خواسته بودند که حالت بی طرفی در موضوع هسته ای ایران را کنار نهاده و نقشی متفاوت در این عرصه ایفا کند. به همین سبب ناظران شبه قاره روز امضای قرارداد هسته ای این کشور با امریکا را پایان بی طرفی در سیاست خارجی دهلی به حساب آورده اند.
از همان ابتدا که مذاکره مربوط به پروژه هسته ای امریکا و هند به جریان افتاد، دو دیدگاه درباره اثرات احتمالی این پیمان وجود داشت؛ دیدگاهی خوشبینانه که معتقد بود این قرارداد در حد حل اختلاف های دو قدرت محدود خواهد ماند و دیدگاه دوم که باا شاره به فضای پرتنش جهانی بویژه چالش امریکا با سه قدرت چین ، روسیه و ایران نشانه یک ائتلاف سیاسی را در این پیمان احساس می کرد و بر این باور بود که اروپا و امریکا در این معامله امتیازی به هند داده اند که تا کنون آن را از همه قدرت ها از جمله ایران یا پاکستان دریغ کرده اند. بر پایه این امتیاز سه دهه ممنوعیت ارسال فناوری هسته ای که پس از نخستین آزمایش اتمی هند در سال ،۱۹۷۴ اعمال شد برداشته می شود. این امتیاز بالاترین مصداق تبعیض در نظام مناسبات هسته ای جهان و عدولی آشکار از پیمان هسته ای ان پی تی است. زیرا با این معامله ، کشوری مشمول انواع کمک های هسته ای - اعم از سوخت هسته ای و فناوری آن - قرار می گیرد که نامش در صدر لیست ناقضان ان پی تی قرار دارد.
اکنون سؤال مهم این است که در این گیرودار هسته ای چه انگیزه ای باعث شد دولت بوش علاوه بر شکستن سد بزرگ تحریم کنگره علیه هند حمایت گروه تأمین کنندگان لوازم هسته ای را برای دهلی جلب کند پاسخ این سؤال اکنون در موضع گیری های دولت سینگ و مراودات او با غربی ها در مناقشات منطقه ای نمایان می شود. از دید امریکایی ها ، هند با پتانسیل سیاسی و اقتصادی اش امروز در نقطه ای از سیاست بین الملل ایستاده که تغییر جهت گیری دیپلماسی آن می تواند بازی توازن قدرت را بویژه در منطقه مهم اوراسیا که مدتی است به ضرر امریکا و ناتو تغییر کرده ، تعدیل نماید. لذا مسئله « شرایط زمانی » معامله هسته ای هند و امریکا بسیار مهم است و از نکات کلیدی در قصد و انگیزه طرف غربی این است که آنها نام هند را در حالی به جرگه شرکای هسته ای و استراتژیک شان افزوده اند که توافقات سنتی بلوک غرب با قدرت های هم مرز هند یعنی چین ، روسیه و حتی پاکستان دچار تزلزل شده است. امروز در منطق دیپلماسی غرب، هند یک اهرم فشار است که کارکرد چندبعدی می تواند داشته باشد.
حال دولت سینگ دست کم توقعات بلوک غرب را در قضیه هسته ای ایران برآورده ساخته است. او در مقام دولتی که سلاح هسته ای دارد و موقعیت هسته ای اش سال ها منشأ تهدید در جنوب آسیا بوده از پذیرفتن ایران هسته ای سرباز می زند.
تفسیر آنچه این روزها در دیپلماسی هند می گذرد چندان دشوار نیست کما این که اغلب رسانه های هند که منتقد چرخش سیاسی کابینه موهان سینگ هستند در تفسیر سخنان اخیر او تأکید کردند که مقام های دهلی در مسیر دلخواه بلوک غرب گام برمی دارند. دولتی که حتی اکنون چندین آزمایش موشکی و هسته ای در دستور کار دارد بر فعالیت صلح آمیز ایران نام « بلندپروازی هسته ای » می نهد یا اعلام می کند که راه ورود کشور جدید به باشگاه هسته ای جهان بسته است. همه این موضع گیری ها مغایر تعهداتی است که دولتمردان دهلی پیش از این به عنوان عضو اصلی بلوک غیرمتعهدها سپرده اند. سران هند برای جلب حمایت امریکا حاضر شده اند از پیمان هایی آشکار فاصله بگیرند که در چندین اجلاس غیرمتعهدها پای آن را امضا کرده اند.
چرخش به سوی غرب در سیاست خارجی کشوری که خود را شرقی ترین عضو آسیا می خواند از دو سال پیش شروع شد ، یعنی از وقتی که دولتمردان هند در موضوع هسته ای ایران با عدول از موضع بی طرفی، رأی ممتنع شان در شورای حکام را به سود امریکایی ها تغییر دادند. برای امریکایی ها که مقاومت ۱۱۴ کشور غیرمتعهد در قضیه هسته ای ایران یک معضل شده بود این یک گام هند قیمتی دو چندان داشت. واشنگتن با این حرکت دهلی تلاش خویش برای ایجاد شکاف در جبهه عدم تعهد را تداوم بخشید و در این مسیر از هر دو روش تهدید و تشویق بهره برد ‎/ اما هیچ کدام از کشورهای موسوم به «گروه لیدر غیر متعهدها» یعنی مالزی ، کوبا و اندونزی حاضر نشدند تحت تأثیر این وعده ها و تهدیدهای امریکا موضع خویش را تغییر دهند و در میان جبهه پر تعداد قدرت های غیرمتعهد، هند تنها دولتی بود که حاضر شد در ازای به اصطلاح بسته تشویقی بوش موضع بی طرفی خویش در شورای حکام را کنار بگذارد.
البته جامعه هند و نخبگان این کشور که اعتقادی عمیق به تفکر بیطرفی این کشور دارند هنوز در برابر تغییر سیاست دولت سینگ عقب ننشسته اند و موضوع ورود هند به بلوک شرکای غربی و خروج آن از زمره قدرت های مستقل همچنان محل چالش های عمیق در درون ساخت سیاسی این کشور است. احزاب، شخصیت ها و محافل مردمی هند علاوه بر انجام تظاهرات و تجمع های اعتراضی ، دولت سینگ را تا پای استیضاح به چالش کشیده اند. بدون شک این موج اعتراض وقتی نتایج منفی این پیمان در روابط بین الملل دهلی نمایان شود با شدت بیشتری از سرگرفته خواهد شد.
تصمیم هسته ای امروز موهان سینگ چنان که مذاکرات پارلمان این کشور نشان می دهد بیش از آنکه سیاست ملی باشد اندیشه ای حزبی است که فقط لایه ای از تکنوکرات های حاضر در حزب حاکم آن را دنبال می کنند و ریشه های این « نگاه به غرب» در کشوری که وارث یک تمدن شرقی است را باید در جهان بینی طیف تکنوکرات ها و نسل نوظهور دهلی جست و جو کرد؛ کسانی که عملگرایی و فرصت طلبی در دیپلماسی را تقدیس می کنند و مفهوم استقلال طلبی به عنوان پایه میراث تاریخی کشور چندان در نگرش سیاسی آنها جای ندارد.
از همین روست که ناظران شبه قاره روزهای پرتنشی را در صحنه سیاسی هند انتظار می کشند. به باور آنها طیف تکنوکرات های غربگرای این کشور شاید برای چند روز بتوانند وارد مراوده سیاسی با امریکا و اروپا شوند اما از آنجا که بنیان های تفکر سیاسی جامعه یک میلیاردی هند بر هویت شرقی و مستقل زیستن استوار است تلاش های آنها راه به جایی نخواهد برد. در این باره کافی است به دفاعیه هایی که سران چند حزب مخالف تصمیم سینگ در پارلمان و رسانه های هند داشته اند رجوع شود. آنها به صراحت اعلام کرده اند که نتیجه سوء تصمیم های امروز دولت سینگ در انتخابات آینده روشن خواهد شد. به باور این رهبران ، همه اعتبار و اقتدار هند به این است که این کشور راه توسعه و رشد اقتصادی و سیاسی را بدون وابستگی به بلوک های غربی طی کرده است و اگر هند پس از حدود نیم قرن از جنبش های آزادیخواهی گاندی و نهرو صاحب یک حرمت و اعتبار جهانی شده بواسطه این است که پرچم استقلال و آزادیخواهی را زمین نگذاشته است و می توان با اطمینان گفت که هند بریده از آرمان های بلند خاندان گاندی دیگر احترام برانگیز نخواهد بود.
نکته قابل تأمل این است که «مان موهان سینگ» این قرارداد را با اصل منافع ملی توجیه می کند و برابر منتقدانش به همین اصل توسل جسته است اما واقعیت این است که حتی با ملاحظه منافع ملی، دولت آقای سینگ وارد یک قمار بزرگ شده زیرا او در بحرانی ترین شرایط اقتصادی و سیاسی امریکا وارد معامله با این قدرت شده است. شرایطی که حتی اغلب شرکای امریکا را به بازنگری و تجدید نظر در مناسباتشان با کاخ سفید واداشته است. روزهای امضای قرارداد هسته ای محافل منتقد دولت سینگ، تجربه همپیمانی همسایه شان پاکستان را برای غربگرایان دهلی گوشزد کردند که چگونه امریکا برای رسیدن به منافع خویش در افغانستان تعهدات خود به اسلام آباد را زیر پا گذاشت و با گسیل هواپیما های بدون سرنشین و هلی کوپترهای توپدارش تمامیت ارضی پاکستان را نقض کرد.
از چالش های جناح های داخلی هند که بگذریم پیمان هسته ای دهلی با غرب بدون شک دولت های منطقه را به بازبینی جدی در روابطشان با این کشور وادار خواهد کرد. قدرت هایی مانند روسیه ، چین و ایران که در سال های اخیر هر کدام فصل تازه ای از همکاری استراتژیک با دهلی را گشوده بودند به این راحتی حضور همه جانبه اروپا و امریکا را در شبه قاره تحمل نخواهند کرد. نکته جالب توجه این است که هر سه قدرت مذکور در فردای معامله هسته ای دولت سینگ با امریکا موضع یکسان اتخاذ کرده و جملگی نسبت به عوارض سیاسی آشکار و پنهان این پیمان اظهار نگرانی کرده اند. برای قدرت های منطقه در اوج چالش با امریکا و در شرایطی که بلوک غرب جبهه های تازه ای علیه چین، روسیه و ایران گشوده تصمیم غیرمنتظره دهلی پیامی جز همسویی با جبهه دشمن ندارد.

سلیمان دعویسرا

منبع : روزنامه ایران