ایران و روسیه؛ از مدار تاکتیک تا استراتژی

از فروپاشی و تجزیه اتحاد جماهیر شوروی (۱۹۹۱) كه بخاطر مشكلات شدید اقتصادی و سیاسی روی داد جمهوری فدراتیوروسیه به عنوان مهمترین وقوی ترین وارث شوروی سابق یك دهه به محاق رفت، بوریس یلتسین كه قهرمان فروپاشاندن شوروی سابق بود با سیاست نزدیكی به غرب دوران گذار روسیه را ساماندهی كرد و سرانجام در ۱۹۹۵ زمام امور را به یك عنصر اطلاعاتی-نظامی جوان و باهوش به نام ولادیمیر پوتین سپرد.
محورسیاست وتاكتیك روسیه دراین شرایط جدید جلب اعتماد همسایگان و ایجاد زمینه سرمایه گذاری در كشورهای منطقه به منظور رونق اقتصاد بیمارخود بود. این سیاست به روسیه كمك می كرد زمینه را برای دوران جدید «بازیگری» خود در منطقه و جهان فراهم كند.
دورجدید روابط ایران- روسیه نیز بلافاصله پس از فروپاشی شوروی آغاز شد. درشرایط جدید كه روسیه از بند تعلقات كمونیستی رها شده و ایران نیز جنگ هشت ساله را پشت سرگذاشته بود همكاری های تكنولوژیك محور روابط جدید ایران و روسیه شد و روسها متعهد شدند كه كار ناتمام غربی ها در ساخت نیروگاه اتمی بوشهر را به انجام برسانند.
درطول سالهای دهه ۱۹۹۰ ایران با سیاست سازندگی در داخل و تنش زدایی در خارج، مقدمه ورود به دوران جدید بازیگری منطقه ای را سپری كرد. فعالیت های هسته ای ایران بهانه ای شد تا غرب و در راس آن آمریكا سعی كند قدرت و كاریزمای فزاینده ایران را مهار كند.
اما عملا منازعه هسته ای(۲۰۰۲ تاكنون) باعث شد توان بازیگری ایران دردوران جدید محك بخورد وعملا فشارغرب بر ایران باعث شد كه نه تنها ایران منزوی نشود وفعالیت های هسته ای خود را متوقف نكند بلكه دوران وسطح جدیدی دردیپلماسی ایران آغاز شده و موقعیت منطقه ای جمهوری اسلامی ارتقای خاص و قابل تاملی پیدا كند.
با تامل بر طرح هسته ای روسیه از سوی ایران، مسكو به تمایل ایران برای نقش آفرینی فعال و مستقل و از موضع اقتدار ایران اطمینان یافت و می توان گفت با رد معلق ماندن طرح روسیه مقطعی جدید در منازعه هسته ای بود كه البته موجب نزدیكی روسیه به غرب شد.
تا پیش از این مقطع روسیه كاملا از وابستگی هسته ای ایران به خود استفاده می كرد و از آن راضی بود و سعی می كرد كه موضع رادیكال آمریكایی ها را تا جایی كه به منافع اقتصادی خود آسیب نزند مدیریت و تعدیل كند و در عین حال ایران را نیز در موقعیت شكننده و ضعیف فعلی نگاه دارد. تعلل و كوتاهی مشكوك و نیمه عمدی روسها در تكمیل نیروگاه بوشهر می تواند نمودی از این سیاست دوگانه روسها در این مقطع باشد.
واقعیت این است كه درطول سال اخیر میلادی وبا جهش استراتژیك ایران در زمینه راه اندازی و تكمیل آبشار دوم سانتریفیوژها و تاسیسات آب سنگین اراك و. . . به نظر می رسد عملا نگاه روسیه به ایران دچارتغییرات معنا داری شده باشد. روسیه به خوبی فهمیده است كه ایران درمرز عبور تكنولوژیك از روسیه قرار دارد و بی شك تبادلات سیاسی طرفین نیز با این عبور دچار تغییرات جدیدی خواهد شد.
بی شك استراتژیست های نظامی -سیاسی كرملین تحولات ایران در دوران جدید را كاملا زیر نظر دارند. روسیه در طول سال اخیر میلادی چند رفتار معنادار از خویش در قبال ایران نشان داد. روسیه با عضویت ایران درپیمان امنیتی-اقتصادی شانگهای كه باعث افزایش قدرت بازیگری منطقه ای ایران می شود مخالفت كرد و در عین حال سرعت تطابق خویش با خواست های غربی ها و به خصوص آمریكا در موضوع هسته ای ایران و صدور قطعنامه علیه ایران را افزایش داد و تلویحا از تمایل خود در موافقت با تحریم ها و «انزوای سیاسی» ایران سخن گفت.
به نظر می رسد تاكنون ایران برای روسیه حكم «تاكتیك» داشته است و نه «استراتژی» و امروز در شرایطی كه نشانه های پایان تاكتیك فعلی روسیه درمورد ایران پدیدارشده است می توان درخصوص وجود نشانه های وجود یا عدم وجود یك زمینه استراتژی بلند مدت در روابط ایران و روسیه تحقیق نمود.
از سوی دیگر روسیه در میدانی دیگر با ایران رقابت و هم پوشانی دیپلماتیك دارد. روسیه اخیرا تمایل قابل توجهی برای میانداری و میانجیگری در منازعه اعراب-اسرائیل به عنوان كلید بحران های خاورمیانه نشان داده و همین عامل نیز می تواند معادلات آتی در روابط ایران و روسیه را تحت الشعاع قرار داده و آنها را به هم نزدیك یا دور كند. رژیم اسرائیل نیز تلاشهای دیپلماتیك قابل تاملی را برای كشاندن روسیه به میدان خویش آغاز كرده است. مطبوعات روسی در ماههای اخیر خبر از سفرهای منظم اما غیررسمی مقامات مختلف اسرائیلی به مسكو می دهند. اسرائیلی ها باردیگر سعی دارند مسكو را متقاعد كنند كه خط مشی روابط خود با ایران را كه دشمن اسرائیل است اما روابط خوبی با روسیه دارد تغییر دهد. اما طبق اطلاعات روزنامه ورمیا نووستی، آموس گیلاد مشاور امیر پرتز وزیر دفاع اسرائیل به همین دلیل به مسكو سفر كرد.
گیلاد كه ریاست اداره سیاسی و امنیتی وزارت دفاع اسرائیل را بر عهده دارد در مسكو سعی داشت مخاطبین روسی خود را به وجود خطر هسته ای از سوی ایران متقاعد كند. در هفته های اخیر و در شرایطی كه گروه ۱+۵ آماده می شود قطعنامه ای، جدید علیه فعالیت های هسته ای ایران صادر كند اتفاقی كه بسیاری از صاحبنظران انتظار آن را می كشیدند به وقوع پیوست وروسیه صریحا اعلام كرد در این مقطع «موافق تحریم ایران» است و به قطعنامه پیشنهادی غرب درصورتی كه به مراوده اقتصادی ایران و روسیه آسیب نزند رای مثبت خواهد داد چراغ سبز غرب به روسیه در مورد تجارت جهانی نیز قطعه دیگری از این پازل بود كه در جای خود قرار گرفت. در شرایط فعلی به نظر می رسد روسیه در مرحله وارد شدن به مرحله سیاسی دیدن و سیاسی كردن پرونده ایران است كه مقدمه «امنیتی شدن» موضوع هسته ای ایران است كه هدف گذاری اصلی ایالات متحده و اسرائیل است موضع قابل توجه یك مقام روسی در وزارت خارجه این كشور در مورد پیش نویس قطعنامه جدید علیه ایران نیز قابل تامل است: پیشنویس قطعنامه عملا به انزوای ایران خواهد انجامید اما به هیچ عنوان انصراف این كشوراز بلند برنامه های هسته ای راضمانت نخواهد كرد.

محمد سعید صدرا

منبع : روزنامه جوان