۳ سال تلاش برای حذف «صدریون»

اكنون ۳ سال از جنگ پردامنه نظامی سیاسی آمریكا علیه گروه صدریون می گذرد و هنوز این سؤال باقی است كه ریشه خصومت آمریكایی ها نسبت به این جریان شیعه چیست؟
نزاع ۳ ساله آمریكایی ها با صدریون فراز وفرود بسیاری داشته است. درتحلیل این معادله كشمكش دو واقعیت روشن وجود دارد؛ آنچه به طرف آمریكایی این نزاع مربوط می شود این است كه دولت بوش از روز ورود به صحنه عراق، سیاست سركوب صدریون را درآستین داشته است. این واقعیت را ۳ سال پیش، پل برمر حاكم آمریكایی عراق برزبان آورد وگفت كه آمریكا فعالیت های مقتدی صدر را تحمل نخواهد كرد.
اما آنچه به گروه صدر برمی گردد این است كه سركوب های گسترده سال ۲۰۰۴م در دو شهر مقدس نجف وكوفه موجب تحریك احساسات جوانان شیعه شد وهمین رشته از خشونت های آمریكایی ها در نقاط شیعه نشین سبب شد كه در ژوئن سال۲۰۰۴ م در شهر نجف، گروه شبه نظامی به نام «جیش المهدی» شكل بگیرد.
اما در بروز حوادث خشونت بار آن روز شهرهای مقدس گروه تحت امر مقتدا صدر نیز چندان بی تقصیر نبود. بویژه در فاصله زمانی سقوط صدام تا اشغال عراق این جریان به حركت هایی غیرقابل توجیه دامن زد كه آثاری سوء بر چهره شیعیان عراق برجای گذاشت.به هر حال درشكل گیری این خصومت عمیق واین نوع روابط آشتی ناپذیر، عوامل بسیاری مؤثربوده است:
۱) شاید مهم ترین عامل دراین راستا، ناكامی «سیاست جذب و همسوسازی صدریون» ازسوی آمریكا بوده است. دیپلمات های آمریكادرمقطعی تلاش گسترده ای را برای جذب این جریان به كاربستند، اما نتیجه این تلاش ها كه اغلب پنهانی بود این شد كه آنها صدریون را نیروهای آشتی ناپذیری نسبت به خود یافتند.
درواقع این برآورد، آمریكایی ها را به این باور رساند كه صدریون دارای تضاد ایدئولوژیكی با نیروهای آمریكایی هستند. اتهام هایی كه آمریكایی ها پس ازاین به صدریون نسبت دادند ازهمین تضاد سرچشمه می گیرد. حاكمان وقت آمریكا گفتند كه صدریون الگوی دیگری از حكومت را درذهن دارند وحكومت كنونی زیر نفوذ آمریكارا نامشروع و شبیه حكومت غصب می دانند.
پل برمر همان ابتدای شكل گیری حكومت خود، این نكته را در قالب دیگری بیان كرد كه صدریون درپی دولتی موازی ودلخواه خویش هستند. او به خبرنگاران گفت كه این روحانی، تلاش می كند كه اقتدار خود را به جای قدرت قانونی مشروع بنشاند.
۲) از برداشت ها و ذهنیت های خصومت آور كه بگذریم، مشكل ملموس آمریكایی ها با صدریون از مجالس مذهبی ـ سیاسی آنان آغاز شد، به عبارت دقیق تر از خطبه ها وسخنرانی هایی كه دراین مجالس رهبران گروه صدر، بویژه مقتدی ایراد می كرد.
برداشت آمریكایی ها این بود كه این نطق ها وسخنرانی ها نقش اصلی را در تحریك احساسات ضد آمریكایی دارند، برهمین اساس رسانه های غرب ازمقتدی صدر، تصویر فردی را ارائه كردند كه با ایراد موعظه های آتشین، مردم را به پیاده كردن شریعت اسلامی و تقویت غرور ملی ترغیب می كند.
درمیان موضع گیری های صدریون و مقتدی، آمریكایی ها بیش ازهمه نسبت به این بخش از اظهارات حساسیت نشان دادندكه آنها مقاومت دربرابر ورود آمریكا به شهرهای مقدس را «انتفاضه» خوانده واین مبارزات را هم طراز مقاومت فلسطینیان برضد اشغال اسرائیلیان نشان می دادند.
۳) گروه مقتدا صدر از ابتدا سیاستی ناسازگار با دولت مركزی و حكومت مستقر بغداد در پیش گرفت. تك روی این جریان در عرصه سیاست از یك سو و روی آوردن به اقدام های تحریك آمیز علیه نیروهای خارجی از طرف دیگر دستاویزی شد برای طرف های آمریكایی تا به انزوا و حذف این جریان بیشتر همت گمارند.
۴) درعمیق ترشدن تضاد صدریون نسبت به آمریكا یی ها، همانا وقایع بهار و تابستان ۲۰۰۴م نقش به سزایی داشته است؛ یعنی زمانی كه آمریكایی ها سنگ بنای عملیات سركوب بر ضد صدریون را پایه نهادند. درجریان این حادثه، آمریكایی ها به یك قشون كشی به مقدس ترین شهرها دست زدند؛ این حادثه افزون برتلفات زیاد درنگاه جوانان شیعه نوعی شكستن حریم امن این عتبات عالیات بود. در كشاكش این هجوم، آمریكایی ها به تسویه حسابی سیاسی هم با مقتدی دست زدند آنها پرونده اتهامی برضد شخص مقتدی ساختند كه موجب رنجش شدید هواداران او شد.
نیروهای آمریكایی دراین راستا به اتهام قتل مجید خویی، حكم بازداشت وی را صادر كردند و سپس برای بیرون راندن نیروهای او از نجف، درگیر جنگ شدند. درهرحال صدریون هنوز ازاین لشكركشی آمریكا به عنوان جرمی غیرقابل گذشت یاد می كنند. افزون بر تلفات فراوانی كه نظامیان آمریكابه نیروهای وابسته به صدر وارد كردند، درتصمیمی كه برای صدریون یك شوك بزرگ بود، اقدام به اخراج و درواقع تبعید نیروهای المهدی از شهرهای مقدس كردند.
جنگ های خونین آن روز آمریكایی ها به دلیل موقعیت حساس نجف وشرایط رقت بار شیعیان، سرانجام با پادرمیانی مراجع بویژه آیت الله العظمی سیستانی كه تلاش داشتند جوامع شیعی مستقر در عتبات مقدسه را از درگیری های نظامی دور نگه دارند، پایان یافت؛ اما زخم آن حادثه هنوز پا برجاست.
حادثه دیگری كه در این میان صدریون را به جبهه معارضه با آمریكا سوق داد، بستن تنها تریبون این جریان بود؛ مقتدی صدر یك هفته نامه موسوم به «الحوزه» منتشر می كرد؛ اما به دستور آمریكایی ها، مقام های دولت ائتلافی عراق در روز ۲۸ مارس ۲۰۰۴م با متهم كردن این نشریه به تحریك خشونت برضد آمریكایی ها آن را برای ۶۰ روز توقیف كردند.
پس از حوادث سركوب و خشونت ۲۰۰۴ نجف، هرچند صدریون برای پیوستن به روند سیاسی در عراق از خود علاقه نشان دادند و با شركت در انتخابات پارلمانی عراق و به دست آوردن ۳۰ كرسی، بخشی از دولت ائتلافی عراق شدند، اما هیچ گاه از فعالیت های نظامی و تكرار درخواست خروج ارتش آمریكا از عراق دست بر نداشتند.
۵) چهارمین ركن دشمنی از زمانی نقش بست كه جنگ داخلی عراق روی درنزاع طایفه ای نهاد و زمزمه شكست آمریكایی ها از هرسو به گوش رسید. دراین مرحله است كه آمریكایی ها در قالب یك سیاست فرافكنی گناه شكست خویش رامیان گروه ها وطوایف عراق توزیع كردند كه سهمی شایان از آن به صدریون رسید. واشنگتن پس از این فصلی جدید در دشمنی با صدریون بازكرد كه گروه صدررا به لیست عوامل نزاع فرقه ای واردكرد.
این تصمیم درواقع پل امید كسانی را كه به دنبال روزنه تفاهم درمیان این دوجبهه بودندبرباد داد. این بخش از نزاع موجب شد كه آمریكایی ها پس از نجف دومین سناریوی خونین سركوب صدریون را این بار در محله های دیوانیه، الشعله والصدر دنبال كنند. اوج این سركوب از زمانی كه شورشیان سلفی، حرم دو امام شیعه را در سامرا بمب گذاری و تخریب كردندآغازشدكه درآن آمریكایی ها، برخی از گروههای شبه نظامی شیعه رابه شركت در جنگ فرقه ای متهم كردند.
دراین مرحله از جنگ، آمریكایی ها به بازداشت سران صدروتعقیب نیروهای آن دست زدند اما آنچه هواداران صدر رابه خشم آورد جنگ روانی وحیثیتی آمریكایی ها برضد رهبر این جریان بود، به نحوی كه زشت ترین اتهام هایی كه برای وهابیان و سلفیان به كار می برند را به صدریون نسبت دادند.
از این دست بود، اظهارات سخنگویان ارتش آمریكاوائتلاف بین المللی مستقر در عراق كه ربودن، شكنجه و قتل فعالان فرقه رقیب شیعه را در بغداد به گروه صدر نسبت می دهند. بازدرهمین راستا آنها صدریون را به كارشكنی در برابر طرح آشتی ومصالحه ملی متهم كرده واین گروه را از معارضان طرح امنیتی بغداد خواندند.
● سازمان صدریون
پایگاه قدرت صدریون ابتدا در نجف مستقر بود كه پس از حمله آمریكایی ها به بغداد ومحله تاریخی صدریه منتقل شد، محله شیعه نشین بغداد كه آن زمان «صدام شهر» نام داشت اكنون به «شهرك صدر» تغییر نام یافته است. در برهه ای برخی از منابع آمریكایی، آیت الله حائری را متهم كرده اند كه منابع مالی مقتدا صدر را او تأمین می كند. ولی دفتر آیت الله حائری چنین ارتباطی را تكذیب و تأكید كردكه مقتدا صدر مستقل عمل می كند.
آیت الله حائری از دوستان نزدیك آیت الله محمد صادق صدر، پدر مقتدا صدر بود كه در زمان رژیم صدام حسین كشته شد. گروه صدر قدرت یابی خود راناشی از گسترش موج احساسات ضد آمریكایی می داند.
بدنه انسانی آن را جوانان تشكیل می دهند كه به عنوان بازوی مقاومت به تشكیلات صد ر می پیوندند. مقتدا صدر به عنوان جوان ترین فرزند محمد صادق صدر، روحانی ارشد عراقی است كه در سال ۱۹۹۹ به دست عوامل دولت عراق كشته شد، تا پیش از حمله نظامی تحت فرماندهی آمریكا در ماه مارس ۲۰۰۳ به عراق، چهره ای ناشناخته بود.
در بین هواداران خود از محبوبیت تاریخی وخاندانی برخوردار است و پیروان او در شهرهای شیعه نشین عراق پراكنده اند. فروپاشی نظام بعث عراق، پایگاه قدرت این جریان را كه شامل شبكه ای از مؤسسات خیریه شیعه كه به دست پدرش بنیان گذاشته بود را عیان كرد. در نخستین هفته های حمله نیروهای خارجی به عراق، پیروان مقتدا صدر به گشتزنی در محله های فقیرنشین حومه بغداد و توزیع آذوقه میان مردم پرداختند.
آمریكا وگروهای همسوی آن هنوزازتوان سیاسی نظامی صدری ها وحشت دارند. با وجود عمراندك این گروه، آنها طیف وسیعی از نیروهای جوان را به تشكیلات خود وارد كرده اند.
گفته می شود تشكیلات نظامی صدریون با نام جیش المهدی حدود ۶۰ هزار عضو دارد و در گذشته، در مواردی با نیروهای آمریكایی درگیر شده است. دربرآورد توان تشكیلات صدر نگاه ها اغلب به قدرت سازمانی وتوان جذب آن است ، كه این بخش از توان خود را درسالگرد اشغال عراق به نمایش گذاشت.
دو هفته پیش در چهارمین سالگرد سقوط صدام حسین، طرفداران خود را به برپایی تظاهرات در شهرهای نجف و كوفه به منظور درخواست برای تعیین جدول زمانی برای عقب نشینی ارتش آمریكا در عراق فراخواند در پی فراخوان صدر، دهها هزار نفر در نجف و كوفه گرد هم آمدند. صدریون اكنون حدود۳۰ نماینده در مجلس ۲۷۵ نفری عراق دارد.
با این همه، صدریون در جایگاه یت تشكل سیاسی هنوز از مشكل تك روی و ضعف منطق و عقلانیت رنج می برند. ضعف بینش سیاسی موجب شده این گروه در كوران كشمكش های عراق به برخی رفتارهای نادرست دست بزند. رفتارهایی كه برای دولت و جامعه شیعه عراق تبعاتی سنگین داشته است. مصادیق این تندروی در رودررویی این گروه با طوایف و مذاهب دیگر و نیز در تعامل با دولت عراق پیداست. بر همین اساس است كه مراجع و بزرگان دینی عراق، صدریون را تشكلی می بینند كه رفتار و منش آن نیازمند اصلاح و تجدید نظر با معیارهای اسلامی است.
● برخورد چند مرحله ای
آمریكایی ها، روش های بسیاری را برای سركوب وانزوای صدریون آزموده اند، اما هنوزپس از سه سال با این مسأله روبرو هستند كه چگونه آنها را مهار كنند.
سران ارتش آمریكا چند بار اعتراف كردندكه طرح آنان برای ازمیان بردن این جریان به نتیجه نینجامیده است آخرین رویارویی آنها دردیوانیه بود كه درآن ارتش آمریكا چند تن از رهبران ارتش مهدی را بازداشت كرد، اما به اقرار مركزفرماندهی آمریكاتاكتیكی كه رهبری این گروه به كار بست، بسیاری از فرماندهان آن ازحملات ارتش آمریكا در امان ماندند.
سیاست آمریكایی ها بر ضد صدریون دو مرحله مشخص داشته است: بخشی كه خود ارتش آمریكا آن را درقالب طرحی به نام مهار شبه نظامیان به كار می برد و بخش دیگری كه آمریكا می كوشد به دست خود عراقی ها این جریان عراقی را حذف كند. البته دولت عراق هرچند در پی اعلام سیاست جدید ایالات متحده، وعده داده است كه با جدیت ویژه بر ضد گروه های شبه نظامی، وارد عمل شود. اما دراین باب با محذورها و ملاحظات جدی دست به گریبان است.
نخست وزیر عراق از لحاظ سیاسی به حمایت جریان صدركه دارای ۳۰ كرسی درپارلمان است، نیاز دارد و برخی از اعضای حزب او ترجیح می دهند مقتدا صدر را در داخل خیمه سیاسی دولت نگاه دارند و از رنجاندن او پرهیز كنند.
شاید مهم ترین مورد همراهی نیروهای مالكی با این سیاست آمریكا، ماجرای روز ۱۹ ژانویه بود كه ابتدا شیخ عبدالهادی الدراجی، مدیر ارتباطات رسانه ای صدر و از فرماندهان ارشد سپاه مهدی را بازداشت كردند، چند روز بعد حدود ۶۰۰ نفر مسلح و ۱۶ تن از رهبران سپاه مهدی در بغداد بازداشت شدند و سرانجام در ادامه این عملیات در هفته دوم ماه فوریه حكیم الزاملی معاون وزارت بهداری عراق را بازداشت كردند؛ فردی كه از اعضای ارشد حزب سیاسی وابسته به مقتدا صدر است.
آمریكایی ها در ایام ریاست ایاد علاوی بیشترین تلاش را برای سركوب صدریون كردند و امیدوار بودند كه دولت علاوی به این جریان خاتمه دهد، اما چنین نشد. اكنون آنها دردوره مالكی از تاكتیك دو بعدی استفاده می كنندكه یك وجه این تاكتیك اعمال فشار بردولت عراق كه شیعیان در آن اكثریت دارند است. به این صورت كه آنها مالكی را متهم می كنند كه صدریون رادر طرح امنیتی و درگیری آنها با نیروهای ائتلاف بین المللی نادیده می گیرد.
جنبه دیگراین تاكتیك آن است كه آمریكایی ها شماری از احزاب عمده سیاسی و رقیبان مقتدا صدر را ترغیب كرده اند تا ائتلاف تازه ای با هدف تضعیف و به حاشیه راندن وی تشكیل دهند. این حركت گروه های رقیب صدریون با پشتوانه عظیمی از تبلیغات دولت های عربی ضد شیعه همراه است كه با كمك تریبون های پرنفوذ خود چون الجزیره والعربیه همواره صدریون را درشمارعوامل ترور قرار می هند وحتی جنایات فرقه های سلفیان راهم به آنان نسبت می دهند.

محمد بخشنده

منبع : روزنامه ایران