کشمکش جانشینی قدرت در سرزمین ترکمن باشی

همین چند هفته پیش بود که «صفر مراد نیازاف» رئیس جمهور مادام العمر ترکمنستان به دلیل ایست قلبی به طور ناگهانی درگذشت. مرگ رئیس جمهور ترکمنستان گرچه ناگهانی بود اما برای بسیاری از مردم و روشنفکران این کشور خبر تکان دهنده ای نبود.
این مرد ۶۷ ساله که یکی از مهمترین اعضای حزب «ک.گ.ب» در دوران اقتدار اتحاد جماهیر شوروی بود به تعبیر برخی تحلیلگران یکی از بدترین انواع دیکتاتوری را در کشور خود پیاده کرده بود. نظامی که تنها بر حول شخص نیازاف می چرخید و تمام مخالفان را دشمن می پنداشت و به بدترین شکل ممکن سرکوب می کرد. خفقانی که نیازاف در کشورش پیاده کرده بود، به اندازه ای بود که بسیاری از تحلیلگران، کشور او را به مملکت «تنفس ممنوع» توصیف می کردند. کشوری که فعالیت مطبوعات و رسانه های غیردولتی در آن کاملا ممنوع بود و بسیاری از فعالیت های ساده سیاسی نیز به شدیدترین شکل ممکن سرکوب می شد.
در توصیف وضعیت ترکمنستان همین بس که هنگامی که پزشکان مصرف سیگار را برای شخص رئیس جمهور ممنوع اعلام کردند، رئیس جمهور تنها به همین دلیل دستور به ممنوعیت مصرف سیگار در تمام نقاط کشور داد.نمونه دیگری از این خفقان تغییر نام روزهای هفته به نام بستگان و خویشاوندان شخص رئیس جمهور بود، به گونه ای که عنوان کردن روزهای هفته به نامی غیر از نام خویشاوندان رئیس جمهور جرم محسوب شده و مستوجب مجازات های سخت بود.همچنین تمام فارغ التحصیلان دانشگاهی در هر رشته ای به ویژه رشته پزشکی وظیفه داشتند به جای سوگند به مقام های علمی به نام رئیس جمهور در حضور وی قسم می خوردند.
نیازاف همچنین استفاده از تلفن همراه، اینترنت و بسیاری از خدمات عمومی دیگر را تنها به این دلیل که مبادا کسی در صدد توطئه علیه رئیس جمهور و نظام فعلی ترکمنستان باشد، ممنوع کرد و در حال حاضر هم هیچ فردی نمی تواند، با افرادی غیر از افراد نزدیک در خانواده خود مکالمه خصوصی داشته باشد.همچنین نیازاف قوانینی را گذراند که هیچ کتابی تا زمانی که اجازه مستقیم از دفتر ریاست جمهوری دریافت نکرده حق چاپ نداشت.براساس قوانین ترکمنستان تجمع بیش از پنج نفر در یک مکان عمومی نیز ممنوع است و افرادی که به نقض این قانون بپردازند، بازداشت و مجازات می شدند.
● ترکمنستان پس از مرگ نیازاف
ساختار روانی قدرت در ترکمنستان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال کشورهای آسیای مرکزی بر مدار شخصیت های قدرتمند حزب کمونیست سابق شکل گرفت. رهبران سابق حزب کمونیست شوروی که هر کدام وابستگی های قومی نیز داشتند، پس از استقلال استان هایشان و رسیدن به رأس هرم قدرت در صدد بازسازی قدرت سیاسی خود در مملکت جدید در قالب ناسیانولیزم قومی برآمدند. در ترکمنستان نیز چنین اندیشه ای حاکم شد.
آنها نیز همانند بسیاری از کشورهای تازه استقلال یافته منطقه شان تصور می کردند، جایگزینی قدرت متمرکز و کارآمدی همچون نظام کمونیستی شوروی تنها راه حل ممکن برای فرار از بحران های سیاسی و جلوگیری از جنگ های داخلی است.
به اعتقاد ترکمنستانی ها سه محور برخورداری از رهبران حزبی سابق، نیروهای قوم محور و نیروهای اسلامی بیشترین ظرفیت را در اجتماع و عرصه سیاسی این کشور دارا هستند.در این میان «صفر مراد نیازاف» توانست با غلبه بر دیگر رقیبان و استفاده به موقع از سه محور ذکر شده در هسته اصلی قدرت قرار گیرد و به تندی قدرت را تصاحب کرده و تک صدایی را در کشور حاکم کند.
اما اکنون بسیاری این سؤال را مطرح می کنند که با مرگ نیازاف و دستگیری «آساریف» رئیس مجلس سنای ترکمنستان که براساس قانون اساسی کشور جانشین قانونی رئیس جمهور است و به دلایل نامعلومی بازداشت شده چه کسی قرار است جانشین وی شود و آینده این کشور غنی از منابغ گاز چه خواهد شد؟ همچنین در نبرد تازه ای که میان اقتدارگرایان و دموکراسی خواهان پیش آمده در نهایت چه کسی پیروز خواهد شد؟ «آلکسی ملاشنکو» عضو برجسته شورای علمی مرکز کارنگی در مسکو معتقد است، در حال حاضر تمام بازیگران اصلی تلاش دارند خود را به ترکمنستان نزدیک کرده و اوضاع را به سمت خویش سوق دهند. مشکل روسیه در این میان بیش از دیگر رقبایش است.
زیرا مسکو گزینه های قابل اتکا و اعتمادی را در ترکمنستان نمی بیند. وی در ادامه می افزاید؛ بهتر است بگویم در ترکمنستان در حال حاضر شخصیت برجسته ای که بتواند جانشین ترکمن باشی در عرصه حساس کنونی شود، وجود ندارد. مخالفان نیز در این کشور چندان فعالیتی ندارند. اگر دوره انتقال قدرت به درازا کشیده شود، بعید نیست که اسلام گرایی نیز در این کشور ظهور کند.
«الکساندر رار» مدیر قسمت روسیه و کشورهای مشترک المنافع در شورای سیاست خارجی آلمان بر این باور است که «روسیه، آمریکا و چین» تلاش بسیاری به خرج خواهند داد تا روند اوضاع به نفع آنان پیش رود. ترکمنستان کشوری است که بسیاری از منافع آن از طریق درآمدهای گازی و دلارها به دست می آید. به همین دلیل می توان گفت، قدرتی که بتواند بر منابع گاز کشور کنترل کند، می تواند عرصه های قدرت کشور را تصاحب کند. می شود با قاطعیت گفت، روسیه نیز از همین زاویه قصد دارد در ترکمنستان نفوذ کند.وی در ادامه می افزاید؛ برخلاف اوکراین و بلاروس، ترکمنستان کشوری نیست که بتوان به آن فشار آورد. با این کشور باید از دریچه توافق و وعده و وعیدهای اقتصادی وارد عمل شد.
«آندری گروزین» رئیس بخش آسیای میانه و قفقاز موسسه کشورهای مشترک المنافع در روسیه نظر دیگری درباره آینده سیاسی ترکمنستان دارد. او درباره این کشور می گوید؛ «به نظر من به دلیل نبود مکانیزم قانونی برای انتقال قدرت، برخی از سران نظامی ترکمنستان تلاش خواهند کرد قدرت را در این کشور تصاحب کنند.»
به اعتقاد گروزین، وزیر کشور ترکمنستان بیشتری شانس را برای رسیدن به هسته قدرت در اختیار دارد. وی در این باره می افزاید؛ «با توجه به این که ارتش در این کشور بسیار ضعیف است، شخصیت های سیاسی ترکمنستان تلاش خواهند کرد با یکدیگر هماهنگ شده و فرد میانه رویی را به طور موقت برای اداره کشور انتخاب کنند. اما برای این که همه جناح ها راضی شوند، این شخصیت باید ضعیف باشد که در این صورت هم نمی تواند قدرت را به طول کامل در اختیار داشته باشد.» اما با این حال بسیاری گمان می کنند از آنجایی که نفوذ روسیه به سبب همسایگی و سابقه تاریخی این کشور بسیار زیاد است از این رو، مسکو نقش تعیین کننده در آینده سیاسی ترکمنستان دارد.
«دیمیتری اورشکین» رئیس گروه «رکاتور» در مؤسسه جغرافیای آکادمی علوم روسیه می گوید؛ «منافع روسیه در ترکمنستان مشخص است. این جمهوری کشوری با منابع گازی فراوان است و این مسئله برای روسیه بسیار پراهمیت به حساب می آید. روسیه بر منابع گازی و رفتارهای سیاسی این کشور حساب ویژه ای باز کرده است. به همین دلیل هرکسی که در ترکمنستان به قدرت برسد به سمت روسیه متمایل خواهد بود.»
اما در این حال نباید نقش ایالات متحده را نیز نادیده گرفت. آمریکا همواره به دنبال نفوذ در کشورهای آسیای میانه بوده و وضعیت فعلی ترکمنستان نیز بهترین موقعیت برای رسیدن به این هدف است. به ویژه این که آمریکا همیشه به دنبال جایگاهی بوده که ضمن نفوذ در این به روسیه و متحدان آن فشار وارد آورد. ترکمنستان می تواند، جایگاه ایده آلی برای رسیدن به این مقصود باشد.

سید علی موسوی خلخالی

منبع : روزنامه کارگزاران