قاموس دیپلماسی در روابط بین الملل

در جریان جنجال و بحث داغ پرونده هسته ای، روزی نبوده كه از دیپلماسی سخنی به میان نیاید. این مفهوم كه جزء حوزه رفتاری روابط بین الملل است، می تواند نقشی را در خنثی كردن تعارضات بین المللی داشته باشد. دولت ها می توانند تفاوت ها را از طریق دیپلماسی تعدیل كرده و به این ترتیب در نظام بین الملل به تغییر مسالمت آمیز كمك نمایند و باعث تعدیل تعارضی شوند كه نظام بین المللی به وجود می آورد. منافع ملی امروزه هادی سیاست خارجی هر كشوری است و دولت ها منافع بلندمدت خود را جهت نظم و ثبات منطقه ای و داخلی به كار می گیرند، كه این امر جز با دیپلماسی میسر واقع نمی شود. در این جا ما با دیدگاهی تبیینی به نظرات هانس جی مورگنتا از نویسندگان واقع گرا در روابط بین الملل می پردازیم. او دیپلماسی را ابزار نیل به حفظ صلح می داند كه می تواند روابط منظم و مسالمت آمیز برقرار كرده و از طریق مذاكرات راه را برای چانه زنی و سازش در مقوله های تعارض هموار سازد. مورگنتا موفقیت دیپلماسی را تابع قواعد ذیل می داند: ۱ _ دیپلماسی باید عاری از روح جنگاوری باشد یعنی نباید تابع مبارزات ایدئولوژیك شود، ۲ _ اهداف سیاست خارجی باید بر مبنای منافع ملی تعریف شود، ۳ _ دیپلماسی باید از نقطه نظر سایر دولت ها نیز به صحنه سیاسی بنگرد یعنی حدود امنیت ملی طرف مقابل را نیز به رسمیت بشناسد.همان گونه كه دیده شد زبان مورگنتا بسیار تجویزی است و در واقع می توان گفت كه این را مدل بازیگر خردمند (rational actor) می داند، یعنی اگر قرار است یك دیپلماسی موفق و عقلانی باشد لاجرم باید واجد این ویژگی باشد. ما به اهمیت و جایگاه دیپلماسی در مولفه سیاست خارجی و حفظ منافع ملی كه امری بدیهی و رفتاری تلقی می شود در شبه قاره خواهیم پرداخت.
• دیپلماسی شبه قاره
تعریف مقوله دیپلماسی كشور در جنوب آسیا تا حدودی گنگ و پیچیده به نظر می رسد، چرا كه تعارض و اختلاف و اصطكاك رفتاری اسلام آباد و دهلی نو راه را برای رسیدن به شناسایی یك رهیافت كلان برای اجرای حوزه رفتاری سیاست خارجی (دیپلماسی) با ابهاماتی مواجه ساخته است. این منطقه بعد از یازدهم سپتامبر به منطقه ای برای حوزه استراتژیك آمریكا تبدیل شده است و نوعی مكان برای حفظ توازن قدرت نظامی سیاسی و خصوصاً اقتصادی در آینده تلقی می شود. تا ما درك درستی از معادلات سیاسی و اقتصادی جهانی و مبارزه برای آینده میان سه مثلث چین، روسیه و هند نداشته باشیم، نمی توانیم دیپلماسی خویش را عملی سازیم. كشور هند به دلیل رشد چشمگیر اقتصادی و نیاز به انرژی نیازمند خط لوله صلح از ایران به خاك خویش است و این سیاست در سفر بوش به منطقه مورد توجه قرار گرفت. این رفتار كاخ سفید می تواند بیانگر چند شاخص باشد: ۱ _ تلاش كاخ سفید برای به رسمیت شناختن فعالیت های هسته ای هند و موافقت ضمنی با احداث خط لوله گاز ایران به هند نوعی بازسازی نفوذ استراتژیك غرب پس از افول انگلستان بعد از دهه ۷۰ و جایگزینی آمریكا به عنوان قدرت هژمون در منطقه شبه قاره است. ۲ _ حفظ یك متحد استراتژیك در قبال نفوذ چین و روسیه در آسیای مركزی. ۳ _ مقابله با رشد اقتصادی چین و كنترل انرژی خاورمیانه و آبراه های این منطقه به وسیله نفوذ در هند. ۴ _ اینكه دهلی نو می تواند پایگاه اطمینان بخش حفاظتی برای خاورمیانه و آسیای مركزی و جنوب آسیا برای آمریكا به حساب آید. این موارد به طور كلی درك درستی را برای چگونگی به كارگیری دیپلماسی در این منطقه به ما نشان می دهد كه كشورها چگونه برای شناسایی منافع ملی خویش حاضرند اخلاق و ایدئولوژی خویش را قربانی كنند. پاكستان نیز از این پس چنان كه بوش همه اعتراض ها را به دلیل عدم موفقیت پرویز مشرف در مبارزه با تروریسم نشان می دهد، شاید در آینده در نوعی استحاله سیاسی قرار گیرد و نتواند نقش یك كشور دوست و باثبات را برای ما داشته باشد. همچنین اسلام آباد نیز برای برون رفت از این استحاله سعی خواهد كرد خود را به آمریكا نزدیك كند كه احتمالاً این رهیافت می تواند بهانه ای به دست اسلام گرایان ارتش یا گروه های افراطی اسلامی دهد و رژیم پرویز مشرف قربانی این سیاست شود. پس دیپلماسی شبه قاره ما با دوراهی دیپلماسی (Diplomacy dilemma) مواجه است؛ از طرفی بایستی موازنه رفتاری بین اسلام آباد و دهلی نو را مشخص ساخت و از طرفی باید به تنظیم روابط دوجانبه میان هر یك از دو كشور و پی ریزی دو دیپلماسی متفاوت (دیپلماسی جهت گیر) اهتمام ورزید كه به بستر منافع ملی كشور كمك می كند.

نبی الله ابراهیمی

منبع : روزنامه شرق