زین‌الدین‌ زیدان، الجزایر و آینه هویت ملی

”زین‌الدین زیدان“ ستاره فوتبال حال حضر جهان است؛ در معرفی وی از تعبیر ”فوتبالیست فرانسوی و الجزایری‌الاصل“ استفاده می‌شود؛ الجزایری‌ها وی را زیدان و فرانسویان وی را ”زیزو“ خطاب می‌کنند.
اما مسئله این است که گذشته از مسائل حقوقی مربوط به تابعیت این فوتبالیست، وی از نظر هویتی، الجزایری است یا فرانسوی؟ به قول معروف آیا قلب او برای فرانسه می‌تپد یا الجزایر؟ این سؤالی است که برای یک ناظر خارجی علاقه‌مند به مسائل الجزایر مطرح می‌شود.
اما متفاوت نگاه الجزایری‌ها به زیدان با دیگر فوتبالدوستان جهان در چیست؟
یک نکته مهم این است که علاقه‌مندی اقشار مختلف مردم الجزایر به فوتبال تا حدی است که از آن به‌عنوان ”جنون“ یاد می‌شود، هر چند فوتبال الجزایر طی سال‌های اخیر در میادین منطقه‌ای و بین‌المللی تقریباً ناکام بوده است؛ با این حال این امر چیزی از قدرت ریشه‌های قوی مردمی این ورزش کم نمی‌کند.
فوتبال از یک بعد، پدیده‌ای اجتماعی تلقی می‌شود و از این منظر با سایر مسائل اجتماعی پیوندهائی برقرار می‌کند. خوشبینان می‌گویند فوتبال نماد ”جهان وطنی“ بشر امروز است. در اکثر تیم‌های باشگاهی مطرح جهان و حتی در تیم‌های ملی، ترکیبی از نژادها، قومیت‌ها و مذاهب را می‌توان یافت اما آیا فوتبال با بحث هویت ملی نیز ارتباط دارد؟
بحث هویت ملی در الجزایر یک مبحث بسیار مهم و کلیدی است، کشمکش هویت در این کشور همواره یکی از مباحث مهم سیاسی و اجتماعی از اواسط قرن ۱۹ و اشکال این کشور توسط دولت استعماری فرانسه (۱۸۳۰ تا ۱۹۶۲) و حتی سال‌های پس از بازپس‌گیری استقلال بوده است. اما امروز در قرن ۲۱ مسال مربوط به ”زین‌الدین زیدان“ فوتبالیست، چه داخلی به مسئله قدیمی هویت ملی در الجزایر دارد؟
الجزایری‌ها در طول ۱۳۲ سال استعمار فرانسه و مبارزات خود با آن، ۵/۱ میلیون قربانی در طول انقلاب آزادی‌بخش خود (اول نوامبر ۱۹۴۵ تا پنجم ژوئیه ۱۹۶۲) و نزدیک به ۵ میلیون قربانی نیز در مبارزات سال‌های قبل از آن دادند.
کشتارهای دسته‌جمعی، آزمایش‌های هسته‌ای، شکنجه، سوزاندن و غارت و ...
حاصل استعمار فرانسه برای الجزایری‌ها بود و طبیعی بود که منطق مقاومت بر حفظ هویت اسلامی و عربی و تقویت آن تأکید داشت و این به شعار انقلابیون و نیز بعدها به ”اصول ثابت“ قوانین اساسی و شعار حکومت‌های پس از انقلاب تبدیل شد.
اما امروز و با گذشت ۴۴ سال از پیروزی انقلاب الجزایر، این مسئله به اعتراف بسیاری از انقلابیون نسل اول و نویسندگان الجزایری، هنوز یکی از مهمترین مسائل اجتماعی و سیاسی این کشور به‌شمار می‌رود.
در این حال حمایت و تشویق ”غیرتمندانه“ یا با تعصب تیم فوتبال فرانسه در جریان مسابقات جام جهانی آلمان از سوی هزاران الجزایری می‌تواند محملی برای ورود مجدد به این بحث قدیمی باشد.
اینکه فرانسه تا سال ۲۰۰۴ بزرگترین شریک تجاری الجزایر بوده و همچنان بزرگترین واردکننده به این کشور است و اینکه طولانی‌ترین صف درخواست ویزا در شهر الجزیره در مقابل درهای سفارت فرانسه کشیده می‌شود، ابعاد دیگر این امر است.
در شهرهای بزرگ الجزایر به‌ویژه الجزیره پایتخت، در منزل‌باشی یا در محل کار، اهل فوتبال‌باشی یا نباشی، می‌توانی فریاد حسرت‌آمیز یا خشم‌آلود برخی جوانان و بزرگسالان الجزایری را به‌دلیل از دست رفتن فرصت گلزنی تیم فرانسه و یا فریاد شادمانی آنان را برای یک گل و یا بردن یک مسابقه را به‌خوبی و به تعداد بشنونی.
بسیار گفته می‌شود این تعلق خاطر به‌دلیل حضور زین‌الدین‌ زیدان در تیم ملی فرانسه است، گفته می‌شود جوانان الجزایری به خاطر الجزایری بودن زیدان به وی افتخار می‌کنند و به همین دلیل نیز از تیم فرانسه حمایت می‌کنند اما آیا این مسئله ابعاد دیگری نیز دارد؟
طیی از گروه‌های سیاسی و اجتماعی که به گرایش‌های ”فرانکوفنی“ در الجزایر انتقاد دارند و از آن به‌عنوان ”استعمار جدید“ فرانسه یاد می‌کنند، به شدت نسبت به این رفتارها معترض هستند و مانور بر روی الجزایری‌الاصل بودن زیدان را تنها یک توجیه می‌دانند. آنها معتقد هستند کسی‌که تنها پدر و مادرش الجزایری بوده و خود هنوز پا به این کشور ننهاده و در هوای الجزایر تنفس نکرده است و حتی برای فرزند خود نیز یک نام اروپائی انتخاب می‌کند و عملاً کمترین پیوندی با الجزایر ندارد، چگونه می‌توان روی الجزایری بودن وی این‌قدر مانور داد.
این روزها کشمکش زیرپوستی اما کاملاً جدی درباره این مسئله زمانی قوی‌تر شد که ”نجمه“ (ستاره) یک شرکت خارجی فعال در بخش تلفن همراه الجزایر از آغاز مسابقات جام جهانی فوتبال آلمان از تصاویر زین‌الدین زیدان برای تبلیغ خدمات خود استفاده کرد.
در این تبلیغات که به‌نام الجزایر و با چهره ”زین‌الدین“ الجزایری انجام می‌شود و سراسر رسانه‌های دولتی و خصوصی در سطح شهر را پوشانده از جیب محبوبیت زین‌الدین زیدان برای آرزوی موفقیت تیم فرانسه استفاده شده است.
فرانسوی‌ بودن مدیر شرکت نجمه در الجزایر برای تبیین علت این امر شاید مفید باشد اما زمانی تکمیل می‌شود که به آنچه این تبلیغات به‌صورت غیرمستقیم به مخاطب القاء می‌کنند، توجه کنیم؛ ”افتخار الجزایر و پیروزی فرانسه“.
در جای جای شهر، تصاویر بزرگ تبلیغاتی در حالی دیده می‌شود که زیدان توپی را با امضاء خود در دست دارد و در کنار آن نوشته شده است: ”تو افتخار میلیون‌ها الجزایری هستی، در فینال (جام جهانی مقابل ایتالیا) برایت آرزوی موفقیت می‌کنیم“. رسانه‌های فرانسوی و عربی در الجزایر و خارج آن، از زیدان به‌عنوان ”ناپلئون جدید“ نام می‌برند. استفاده از نام ناپلئون که به جهان‌گشائی معروف است، بسیار پرمعنا است، اما ناپلئون قرن ۲۱ فرانسه الجزایری‌الاصل است.
بر این اساس اهمیت یافتن نام و نقش زیدان در مباحث‌ جاری مربوط به هویت ملی امری است که لابد متخصصان امر از مطالعه ابعاد جامعه‌شناختی آن غافل نخواهند بود.
به اعتقاد برخی ناظران، اگر کاربرد واژه حساس افتخار به زیدان در نزد میلیون‌ها الجزایری صحیح باشد و از سوی دیگر تعلق هویتی، فرهنگی و قانونی وی به جامعه فرانسه (استعمارگر قدیم) نیز در نظر گرفته شود، می‌توان چنین برداشت کرد که افتخار این دسته از الجزایری‌ها به زیدان این معنی را در ذهن القاء می‌کند که ”توانائی‌های الجزایر تحت نام فرانسه“ موجب افتخارآفرینی برای هر ۲ است.
این امر می‌تواند ابعاد سیاسی و اقتصادی نیز داشته باشد در این‌صورت این اشاره کافی است تا ما را بار دیگر به حوادث قرن ۱۹ و ۲۰ الجزایر ببرد، آنجا که دولتمردان استعماری اصرار داشتند ترکیب ”توانائی شما تحت نام فرانسه“ را به الجزایری‌ها و البته سایر ملل تحت استعمار بقبولانند اما حداقل در بعد سیاسی موفق نشدند و روزهای نخستین ژوئیه ۱۹۶۲ مجبور به ترک خاک الجزایر شدند.
این ناظران می‌گویند: ”در سایه بی‌توجهی دولت‌های پس از انقلاب الجزایر به اصول ثابت انقلاب (دین اسلام، زبان عربی و ملیت الجزایری) فرانسویان و ”الجزایری‌های فرانسوی شده“ تا حد زیادی موفق شده‌اند اندیشه استعماری قرن ۱۹ پاریس را همچنان زنده نگاه دارند“.
به هر حال پاسخ جوان الجزایری به این سؤال که چرا از تیم فرانسه حمایت می‌کند شاید کمی کلیشه‌ای باشد وقت می‌گوید چون زیدان در آن بازی می‌کند، اما مطمئناً بیانگر بعد دیگری از مسئله هویت ملی در الجزایری است که بیش از ۴ نسل زیر سلطه مستقیم استعمار فرانسه بوده است.
بر این اساس آیا زین‌الدین زیدان همچون آینه‌ای نیست که لااقل ابعادی از هویت ملی الجزایر را در شیشه و جیوه و قاب آن بتوان دید؟

منبع : روزنامه ابرار ورزشی