بنیاد‌ معنایی ‌قرآن‌ حکیم

سلمان پاک، سلمان محمدی(ص)‌ که خداوند بر مقاماتش بیفزاید نخستین برگرداننده قرآن حکیم به پارسی است، اگرچه از آن اثر، جز یادی در دست‌ها و تذکره‌ها نیست.
اما در دوران الفت مسلمانان ومومنان با قرآن مجید بیش از یک هزار‌بار قرآن به پارسی برگردان شده ... در این میان کمتر مترجمی پای در اقلیم گسترده و تحسین برانگیز عنایت به اسمای الهی و تبیین جایگاه کلیدی آنها در آیه‌های قرآن، چرایی و چگونگی ایراد آنها از پس هر آیه، نقش‌شان در قرآن و غیره و غیره گذاشته است. در این میان استاد طاهره صفارزاده یک استثناست.
در این مجال اندک، اشاره‌ای به چونی و چندی و فلسفه آمدن اسمای حسنای الهی (= نام‌های فرانیک، اسم‌های فوق نیکوی خدا)‌ در پایان آیات قرآن می‌پردازیم و خوانندگان را به مطالعه اثر ۳زبانه (پارسی انگلیسی عربی)‌ استاد با عنوان «ترجمه مفاهیم بنیادی قرآن مجید» دعوت می‌کنیم.
این اثر پیش‌درآمد نشر «قرآن حکیم»‌۳ زبانه با برگردان دکتر صفارزاده، استاد نقد عملی ترجمه است که بی‌هیچ تعصبی و با دلایل علمی، بی‌شک روشن‌نماترین محتوای قرآن در پارسی محسوب می‌شود.
براساس آماری با اطمینان می‌گویم اکثریت مردم ما مفاد قرآن را افواهی و از طریق اشاره به آیات از وعظ و خطابه و منابر شناخته‌اند ، یعنی حتی یک‌بار در عمرشان کتاب دین خود را به طور کامل نخوانده‌اند و از طریق معنا نشناخته‌اند.
مسلمانان تعبدی و فطری که مومن نامیده می‌شوند، متاسفانه به جای توفیق مطالعه اصولی قرآن به روخوانی آن در ماه مبارک رمضان بسنده کرده و ثواب قرائت را بر کسب معرفت و بینش دینی ترجیح داده‌اند.
اگر چه تلاوت قرآن بویژه در دوران کودکی برکات غیر قابل انکاری دارد، اما حق این است که انسان‌ها به فتوای عقل و منطق و از طریق تدبر در آیات، خداشناس ‌شوند.
اگر یک مسلمان بر اثر خداشناسی قرآنی زندگی‌اش را مورد مراقبه قرار ندهد و رابطه‌اش را با انسان‌ها و جهان پیرامونش بر این اساس تنظیم نکند موجودی سست و بی‌بنیاد و بی‌انصاف و عامل ستم به خود و به دیگران خواهد بود. از سوی دیگر به قول استاد طاهره صفارزاده .
اهمیت شناخت اسمای ‌حسنی و دیگر مفاهیم بنیادی قرآن حکیم چنان ناشناس مانده است که در هیچ‌یک از آثار پیشینیان و معاصران، کوششی به قصد شناساندن ارتباط اسمای الهی با آیات قرآن یافت نمی‌شود.
▪ نکته:
اسمای حسنی (یا نام‌های فرانیکوی خداوند)‌ که عموما در انتهای آیات وارد شده‌اند،‌ مقام مهر و امضای پای حکم هر آیه را دارند و غالبا هم به صورت زوج ظاهر می‌شوند، مانند الحی القیوم، الغنی الحمید، العزیز الرحیم و... که در این شکل ترکیبی، مفاهیم خاص و متنوعی را تعلیم می‌دهند...
جاذبه معنایی و هدایتگری این نام‌های فرانیک‌ (= اسمای حسنی)‌ به حدی جامع و گسترده و وسیع است که می‌‌توان آنها را از بارزترین دلیل‌های معجزه به شمار آمدن قرآن حکیم دانست؛ اما افسوس که در شناخت این منابع علمی کلام خداوند به قدری کوتاهی شده که اکثر مترجمان، آنها (اسمای حسنی)‌ را مترادف‌هایی پنداشته یا یک سلسله صفات نیک که بدون مقصد خاص دنبال هم در انتهای آیه‌ها ردیف شده و چون به مقصودهای الهی در این باره با چشم پرسشگرانه و اندیشورانه نگریسته نشده پس این پیام‌ها بی روح، تفننی و زینتی در هیات واژگانی جدا از یکدیگر در ترجمه هر آیه (= آیات)‌ نمودار یا پنداشته شده... العیاذ بالله... بخصوص با عطف آنها (در ترجمه‌ها)‌ به یکدیگر به وسیله «و» حال آن که خداوند نفرموده ولی و نصیر، بلکه یکی از دو نام برای دیگری صفت واقع می‌شود. پس قیوم برای حی، صفت است و به جای زنده و پاینده باید زنده پاینده برگردان می‌شد و البته بنابر ترجمه استاد صفارزاده صحیح‌تر این است: معبودی غیر از خدای آن زنده ابدی وجود ندارد.
▪ نکته:
منشاء اشتباهات مشترک و متعدد، برتری دادن معنای لغوی و ساختار زبانی (بر موضوع و مفهوم متن)‌ است که باعث افتادن در دام ترجمه کلمه به کلمه و تحت اللفظی می‌شود. در ترجمه متن‌‌های دینی، باید رساندن مضمون و محتوا مد نظر باشد.
نکته: نام‌های فرانیک (فوق نیکو، ‌اسمای حسنی)‌ هم مظهر صفات خداوند هستند،‌ هم نمایانگر حکم، خواست و اراده الهی و هر کدام برای انسان‌های موحد خداجو، اسوه رفتار و مربی اخلاق، به شمار می‌روند. گاه در مقام بیم‌دهنده، گاه در مقام بشارت عمل می‌کند.
مثلا در قرآن حکیم می‌فرماید: در برابر خطا و تقصیر دیگران، عفو و گذشت داشته باشید (۱۴۹/۴)‌ بلافاصله برای معرفی مقام عفو فرموده است: خداوند آن عفوکننده قدرتمند است؛ یعنی در عین توانایی بر انتقام‌جویی، گذشت می‌فرماید و آیه مبارکه با عفوا قدیرا ممهور و موکد می‌شود. مقصد تربیتی آیه، اسوه قرار دادن اراده و خواست الهی است.
همچنین اسمای حسنی (= نام‌های فرانیک خداوند)‌ در طول قرن‌ها مومنان را به این واسطه نیز دلبسته خود کرده‌اند که در دعا و توسل و اهتمام به ذکر کثیر، طرف توجه و رجوع واقع شده و می‌شوند، ولی همین منظور هم ناموفق خواهد ماند اگر نام‌های فرانیک در ارتباط با آیات قرآن و به لحاظ معنی جامع دانسته نشود بر اثر شناخت واقعی مقام هر یک از این مقدسات است که شفاعت آنها هنگام دعا برای شخص دعاکننده با مبدا ایجاد ارتباط می‌کند و دعا به محضر باریتعالی واصل می‌شود.

علی‌اکبر مظاهری‌

منبع : روزنامه جام‌جم