سینمای دینی

به طور کلی ۲ شق اساسی برای سینمای دینی متصور است كه هر یك از این شقوق، در میان سینماگران ایران و جهان، طرفداران خاص خود را دارند.دسته‌ای كه وجود حقیقی سینمای دینی را یک فکر می دانند و تحقق آن را تحلیلی ذهنی و بدون هر گونه كاركردی در عالم واقع می‌دانند و دسته دیگری كه سینمای دینی را به عنوان موجودی حقیقی پذیرفته اند.البته در مورد چگونگی بروز و ظهور و ماهیت وجودی آن، در این بین اختلاف است.
بسمه تعالی
در تحلیل هر موضوعی ، اولین سؤالی كه مطرح می‌شود، آن است كه موضوع مورد بررسی و تحلیل ،‌ ذهنی است یا عینی؟ به عبارت دیگر، آیا بحث در مورد موجودات است یا مجردات؟ و به تبع، بحث حول آن موضوع، یك بررسی مفهوم شناسنامه است و یا به تحلیل محتوا و ماهیت یك پدیده موجود می‌پردازد؟ در بحث حاضر ، سینمای دینی كه یكی از زیرشاخه‌های هنری دین محسوب می‌شود، سؤال ابتدایی آن است که اساسا به یك پدیده موجود اشاره می‌شود یا یك بحث كلامی ‌حول وجود یك پدیده ذهنی و بین‌الاذهانی، مورد نظر است؟ نگارنده این سطور بر آن است كه دیدگاه‌های مختلف نسبت به دین و حضور یا عدم حضور و چگونگی حضور (در صورت حضور) دین در عرصه‌های مختلف اجتماعی، شقوق مختلفی در باب وجود یا عدم وجود و چگونگی وجود و در صورت وجود، سینمای دینی را به دست می‌دهد. در ضمن، بحث حاضر مصداقی است از ده‌ها بحث دیگر در خصوص دینی كردن پدیده‌های اجتماعی و سیاسی در جامعه؛‌ شامل اقتصاد دینی، سیاست دینی، (انواع) هنردینی ، اجتماع دینی و ... . به عبارت دیگر، بحث حاضر را می‌توان در تمامی موارد یاد شده نیز به بحث گذاشت و رئوس مطالب و فرضیات مورد بررسی در سینمای دینی را به اقتصاد دینی،سیاست دینی،(انواع) هنر دینی،اجتماع دینی و... تعمیم داد.به طور کلی ۲ شق اساسی برای سینمای دینی متصور است كه هر یك از این شقوق، در میان سینماگران ایران و جهان، طرفداران خاصر خود را دارند؛ دسته‌ای كه فكر وجود حقیقی سینمای دینی است و حول آن را تحلیلی ذهنی و بدون هر گونه كاركردی در عالم واقع می‌دانند و دسته دیگری كه سینمای دینی را به عنوان موجودی حقیقی پذیرفته اند اما چگونگی بروز و ظهور و ماهیت وجودی آن، در این بین محل اختلاف است.
بر‌ آن هستم تا در این مجال، به بررسی دسته‌بندی فوق پرداخته و گروه‌های طرف بحث را بدون ذكر صریح مصادق عینی‌شان بشناسانیم.
الف) سینمای دینی پدیده‌ای موجود نیست بلكه ساخته ذهن دسته‌ای از ابنای بشراست كه البته از حوزه بین‌الاذهان نرفته و در مرحله عمل،‌ با چالش‌های جدی روبرو خواهد بود.
این فرض كه ریشه در تفكرات سكولاریستی دارد، مروج این ایده است كه دین و پدیده‌های سیاسی، در مفهوم عام كلمه سیاست، هیچ ارتباطی با یكدیگر ندارند و سعی در ایجاد نزدیكی میان آنها، یك تلاش بلاثمر است. از این دیدگاه دین محدوده خاصی از زندگی بشر را تعریف می‌كند و موظف است كه در همان محدوده خاص ،‌ زندگی بشر را تعریف نماید و در غیر این صورت و یا خارج شدن پای دین از محدوده خاص تعریف شده ، نه تنها در بهبود وضع نواح‌ها خارج از محدوده ،‌ مؤثر نیست، بلكه باعث تخفیف و كوچك شدنش در جامعه می‌شود. به عبارت دیگر،‌ این عده، به واقع یا من باب تظاهر، برای دین شأن بسیار بالایی را قائلند و حضور در صحنه‌های «نباید» را باعث كسر شأن دین در جامعه می‌دانند. آنها معقتدند كه دین در اجتماع، دارای كاركردهایی است كه اشتغال دین به امور دون شأن و خارج از محدوده ، سبب تخفیف دین نرد مدرم جامعه شده و در نهایت امر، عدم كارآیی دین را منجر می‌شود.
در كنار ایده یاد شده، تصور دیگری از دین نیز وجود دارد كه مقصد آن هم انكار وجود پدیده‌ای به نام سینمای دینی است.
اینها، برخلاف دسته اول كه خیرخواهانه بر عدم حضور دین در ساحت‌های غیر دینی اصرار داشتند، معتقدند كه اصولا، دین فاقد كاركرد لازم جهت پیشرفت و تعالی ساحتی چون سینما است. این دسته حتی دین را در ناحیه‌ای از اجتماع كه محدود و غیر مرتبط با سیاسیات و اجتماعیات بوده و محصور در كلیساها، كنیسه‌ها و مساجد است، ناكارآمد و غیر مؤثر می‌دانند و طبیعی است كه در مورد حضور در عرصه‌ای كه حتی سكولاریست‌های خیرخواه دین نیز آن را نیز تجویز نكرده و نمی‌كنید، موضعی به شدت منفی دارند آنها حضور دین در این ساحات را موجب لوث شدن و كسر شأن آن ساحات می‌دانند و مدعی‌اند كه اگر دین عرصه‌ای برای تأثیر و كارآمدی داشت، لااقل در عرصه‌های مورد ادعای خود
(شرعیات) ، مؤثر و كارآمد جلوه می‌كرد!؟ و حال كه شاهد ناكارآمدی مفرط دین در این عرصه‌هاییم ، چگونه می‌توان رأی به كار آمدی دین، در عرصه‌هایی داد كه حتی مورد تأیید دسته خیرخواه نیز هست؟!
به طور خلاصه ، منكران وجود حقیقی سینمای دینی، خود،‌ دو دسته‌اند؛‌ دسته متظاهر به خیرخواهی و ظاهرا معتقد نسبت به حقانیت و كارآمدی دین و دسته منكر هر گونه كار‌آمدی و تأثیر دین در هر عرصه‌ای و معتقد به عدم حقانیت دین. دسته اول، دین را در هاله‌ای از تقدس می‌بینند و حریمی دو سویه برای این موجود مقدس قائلند به این معنی كه اولا كسی نباید معترض این موجود مقدس شده و آن حریم و خط قرمز را زیر پا بگذارد و در ثانی دین نیز جهت خط تقدسش ، نباید از حریم خود خارج شود. اما دسته دوم، بر این عقیده‌آند كه اصولا به جهت ناكارآمدی دین حتی در عرصه دین وشرعیات، نباید تقدسی هم برای آن قائل شد و خواستار حذف دین از اتمام عرصه‌ها هستند؛‌ مانند آنكه در سازمان اداری ، خواستار طرد و اخراج عضو ناكارآمد ، غیر مؤثر و وظیفه‌شناس از سازمان شوند!
پس از تبیین، نه چندان مفصل در این بخش، آرای منكرین وجود سینمای دینی، در بخش‌های آینده به بررسی آرای مختلف موجود در میان معتقدین به وجود سینمای دینی خواهم پرداخت .

پژوهشگر: مهدی حق‌بین

منبع : مرکز اسناد انقلاب اسلامی