موشک ضدکشتی Shkval

چندی پیش در مانور نظامی بزرگ ایران، چندین سلاح جدید مورد آزمایش قرار گرفت که نمایشی از توانمندیهای دفاعی ایرانیان را در معرض دید جهانیان قرار داد. مهمترین سلاح آزمایش شده اژدری بود به نام HOOT که با سرعت بیش از ۱۰۰ متر بر ثانیه به هدف خود اصابت می کرد. در واکنش به آزمایش این سلاح جدید، برخی منابع نظامی غرب مدعی شدند که سلاح مذکور همان موشک «اشکوال روسی» است که مشخصات مشابهی با HOOT دارد. این ادعا، هم از سوی مقامات ایرانی و هم از سوی مقامات بلند پایه فدراسیون روسیه تکذیب شد. مقاله حاضر به معرفی موشک اشکوال می پردازد. هنوز در مورد مشخصات اژدر HOOT اطلاعات کافی از سوی مقامات ایرانی، منتشر نشده است.
در سال ۱۹۹۵، خبرهایی منتشر شد مبنی بر اینکه روسها یک موشک زیرسطحی غیرهدایت شونده توسعه داده اند که سرعت آن به طور فوق العاده ای از سرعت موشک های دیگر این رده بیشتر است و هیچ نمونه مشابه غربی نیز ندارد. از همان هنگام از این موشک با عنوان اشکوال، در منابع نام برده شد. ویژگی مورد توجه این موشک سرعت فوق العاده بالای آن در نزدیک شدن به هدف است که عملاً شانس زیادی برای شناورهای سطحی و زیرسطحی برای فرار از این موشک باقی نمی گذارد.
این موشک را می توان در دسته اژدرهای روسی کلاس BGT طبقه بندی نمود. این سیستم تسلیحاتی احتمالاً در اوایل دهه ۹۰ میلادی طراحی شده و به تولید رسیده ودر سال ۱۹۹۵ که علنی شده چندین سال از به خدمت گرفته شدن آن می گذشته است.
آغاز کار بر روی این سیستم تسلیحاتی به دهه ۱۹۶۰ میلادی برمی گردد. درآن زمان به موسسه تحقیقاتی NII-۲۴ به سرپرستی میخائیل مرکولوف، ماموریت داده شد تا برای مقابله با زیردریایی های هسته ای دشمن متخاصم، بر روی یک موشک زیر سطحی فوق سریع مطالعه کند. این موسسه بعدها با ادغام در چندین موسسه تحقیقاتی دیگر به سازمانی تبدیل شد که اکنون «گروه تولیدات علمی Region» خوانده می شود. تحقیقات گسترده این مجموعه تحقیقاتی بر روی مسئله «کاویتاسیون» باعث شد تا این مجموعه بتواند به ساخت موشکی فوق سریع و منحصر به فرد دست بیابد.
مدل اولیه موشک اشکوال، غیرهدایت شونده بود که به نظر می رسد یک ضعف برای این موشک محسوب می شود. گرچه این ویژگی، موشک را از خطر جم شدن (Jamming) مصون نگه می دارد. با این وجود روس ها اعلام کرده اند که مدل هدایت شونده این موشک را نیز توسعه داده اند که برای این منظور پس از آنکه مسیری را با سرعت زیاد طی نمود، سرعت خودرا کاهش می دهد تا موقعیت هدف را شناسایی و به سمت آن، مسیر خود را تصحیح نماید (هدایت آشیانه یابی).
پس از سال ۱۹۹۵، که روس ها در نمایشگاه دفاعی ابوظبی مدل غیرهدایت شونده اشکوال را به نمایش درآوردند کار را بر روی توسعه یک مدل پیشرفته تر از این موشک ادامه دادند که اولاً از سرجنگی غیرهسته ای (معمولی) برخوردار بود و هم قابلیت هدایت و ردیابی هدف را داشت و بدین ترتیب به نحو قابل ملاحظه ای کارایی آن نسبت به مدل بیشین افزون تر بود. روسها اولین بار این مدل را در سال ۱۹۹۸ آزمایش کردند.
شرکت سازنده این موشک، مدلی صادراتی از آن را نیز توسعه داده و آن را اشکوال ای نامگذاری کرده است. روسیه این موشک را در نمایشگاه دفاعی ابوظبی در سال ۱۹۹۹ عرضه کرده و بازاریابی آن را آغاز نمود. این مدل به گونه ای است که پیش از پرتاب آن لازم است تا موقعیت هدف و سرعت و جهت حرکت آن به اتوپایلوت (سیستم کنترل خودکار) موشک داده شود.
پس از آن موشک پرتاب شده و به عمق بهینه خود می رود. سپس موتورها را روشن کرده و به سمت هدف روانه می شود. نکته قابل توجه در این مدل آن است که این مدل مجهز به سیستم هدایت آشیانه یاب نیست. سرجنگی پرقدرت این موشک بسیار پرقدرت است و طبق برآورد مقامات نظامی فدراسیون روسیه، ۲ فروند از این موشکهای می تواند یک ناو هواپیمابر در کلاس Nimitz را غرق کند.
امریکایی ها در سال ۲۰۰۰ تلاش کردند تا با استفاده از عوامل امنیتی و جاسوسی خود به تکنولوژی و اطلاعات این موشک دست پیدا کنند. ماجرا از این قرار بود که در آوریل سال ۲۰۰۰ میلادی سرویس امنیتی فدرال روسیه یک بازرگان آمریکایی به نام پوپ را دستگیر و متعاقب آن اعلام نمود که فرد مزبور تلاشهایی در جهت سرقت اطلاعات محرمانه علمی از روسیه داشته است. وی که افسر بازنشسته نیروی دریایی بود عمده تلاش خود را بر روی دستیابی به اطلاعات مربوط به تسلیحات دریاپایه متمرکز کرده بود.
اندکی بعد سرویس امنیتی روسیه اعلام کرد که پوپ تلاش کرده تا به نقشه های موشک اشکوال دست پیدا کند و وی در حالی دستگیر شده که در یک جلسه غیررسمی با یک دانشمندان روسی که در ساخت این موشک سهیم بوده ملاقاتی داشته است.
بلافاصله پس از دستگیری پوپ شخص دیگری به نام «دانیل هاوارد کیلی» در روسیه بازداشت شد. کیلی در آن زمان رئیس یک مرکز تحقیقاتی در آمریکا بود که سالهای متمادی در زمینه توسعه اژدرهای متفاوت فعالیت داشت. طبق ادعای منابع امنیتی روسیه پروفسور کیلی به مسکو آمده بود تا برای گرفتن اسناد «اشکوال» به «پوپ» مشاوره فنی دهد.
اظهارات کیلی به عنوان شاهد مورد استفاده روسها قرار گرفت و وی پس از اثبات ادعای منابع امنیتی روسیه به آمریکا بازگردانده شد. پوپ پس از ۸ ماه حبس و با وجود محکوم شدن به ۲۰ سال حبس با نظر مساعد «ولادیمیرپوتین» به خاطر ملاحظات انساندوستانه آزاد شد. وی مبتلا به سرطان استخوان بود.
منابع امنیتی ایالات متحده ادعا کرده اند که موشک اشکوال مدل اولیه که از سرجنگی هسته ای بهره می گیرد یک موشک انتحاری است. چرا که هم هدف و هم زیردریایی که موشک از آن شلیک می شود با هم از بین می روند. البته روسها این ادعا را رد کرده اند با استناد به این موضوع که ساختار دوجداره مستحکم زیردریایی های روسی توانایی تحمل موج فشاری شدید ناشی از انفجار هسته ای زیر آب را دارد.
● مشتریان:
طبق گفته منابع روسی، در اواسط دهه ۵۰ میلادی حدود ۴۰ فروند از این موشک از نوع صادراتی آن (اشکوال-ای) با سرجنگی متعارف به چین تحویل داده شد.
● مدلهای مختلف موشک اشکوال
الف) مدل اولیه:
این مدل همانطور که گفته شد غیرهدایت شونده است. از سرجنگی هسته ای برخوردار بوده و بردی در حدود ۱۶(؟) کیلومتر دارد.
ب) مدل بهبود یافته:
این مدل همان مدل اولیه است که از سرجنگی متعارف درآن استفاده شده و سیستم هدایت بر روی آن نصب شده است.
ج) اشکوال-ای:
مدل صادراتی موشک اشکوال که به جای سیستم هدایت از یک اتوپایلوت بهره می گیرد و لازم است قبل از شلیک، موقعیت، سرعت و جهت حرکت هدف به آن داده شود. این مدل دارای سرجنگی معمولی بوده و مشخصات فنی آن در قسمت مشخصات فنی موشک در همین نوشتار آمده است.
● مدلهای دیگر:
اطلاعات بسیار اندکی از ادامه تحقیقات بر روی این موشک تاکنون منتشر شده است. شایعات، سرعت این موشک را حتی تا ۷۲۰ کیلومتر بر ساعت نیز عنوان می کنند و حتی برخی منابع برد مدل بهبود یافته این موشک را تا ۱۰۰ کیلومتر نیز ذکر نموده اند. به هرحال اطلاعات رسمی و منتشر شده ای در این رابطه موجود نیست.
● مشخصات فنی موشک:
اشکوال یک موشک زیرسطحی سوخت جامد است که با بهره گیری از پدیده سوپرکاویتاسیون قادر است با سرعتهای بسیار بالایی (۳ تا ۴ برابر اژدرهای معمولی) به سمت هدف روانه شود.
این موشک با تولید حبابهای بخار که از نوک دماغه و پوسته خود خارج می کند لایه ای از گاز در اطراف خود شکل می دهد و بدین ترتیب خود را از تماس مستقیم با آب و پسای قابل ملاحظه ناشی از آن دور می کند.
این موشک قابلیت پرتاب از روی شناور و یا زیردریایی در عمق ۱۰۰ متری را دارد. با سرعت حدود ۵۰ نات (۹۳ کیلومتر بر ساعت) کپسول پرتاب خود را ترک می کند. با فرو رفتن در آب و رسیدن به عمق مناسب، موتور خود را روشن کرده و به سمت هدف راهی می شود.
از چالش های فنی توسعه چنین موشکی می توان به کاویتاسیون اشاره نمود که لازم است میزان حبابهای کاویتاسیون برای حفظ و پایدار نگهداشتن لایه گاز اطراف موشک ونیز رسیدن به کمترین پسا کنترل شود. در همین رابطه توجه به تداخل گازهای خروجی از راکت و نیز سطوح کنترل موشک با لایه گاز ایجاد شده در اطراف آن، پیچیدگیهای این مساله را روشن تر می سازد. به ویژه زمان شروع به کار موتور و شرایط گذار (Transision) ناشی از آن از این حیث قابل توجه است.
سیستم هدایت چنین موشکی نیز با چالشهای خود روبرو است. تغییر محیط سیال اطراف موشک، شکست امواج و نیز سرعت خودموشک از مواردی است که هدایت آن را با مشکلات عدیده ای مواجه می سازد.

امیرحسام ملائی یگانه
http://moshaki-nezami.blogfa.com