باتیک

● پارچه های کلاقه‌ای اسکو
▪ سابقه تاریخی باتیک
باتیک که واژه جاوه‌یی (‌یکی از جزایر اندونزی) است به نوعی پارچه که در کشور‌های جنوب و شرق آسیا تولید میشود اطلاق میگردد و بافته‌های باستان شناسی گواه تولید گونه‌یی از آن در مصر باستان نیز هست.
هنر باتیک در ایران به «کلاقه‌یی»‌ شهرت دارد و منطقه‌ی اسکوی آذربایجان مرکز عمده‌ی تولید آن است. در گذشته تزئین پارچه به وسیله‌ی هنر باتیک با وسائل ابتدائی و ساده‌یی مانند انواع مهرها و قالب ها انجام میشد و تولید کنندگان اینگونه پارچه‌ها به کمک رنگهای گیاهی البسه و سایر وسایل پارچه‌یی را تزئین میکردند.
بعدها وقتی بشر به فکر استفاده از رنگ آمیزی پارچه افتاد رنگرزان معمولاً بخشهایی از پارچه را گره میزدند یا به شکل خاصی میدوختند تا رنگ در آنها نفوذ نکند و پس از زنگ آمیزی، وقتی گره‌ها و یا نقاط دوخته شده باز میشد قسمتهای رنگ نگرفته به شکل نقوش نگاتیو ( نسبت به رنگ زمینه) باقی مانده و نوعی نقش و نگار به حساب میآمد.
با کشف ماده‌یی گیاهی که مانع نفوذ رنگ در الیاف پارچه میشد، قبایل بدوی اندونزی از آن بعنوان مایعی برای پوشاندن بعضی از قسمتهای پارچه استفاده نمودند و با تکمیل این روش در اندونزی و سرایت آن به سایر نقاط جهان، زیر بنای شکل کنونی باتیک ریخته شد.
● چاپ قالبی
این نوع چاپ ابتدا در چین و هندوستان ابداع شد و سپس به سایر نقاط جهان راه یافت و از قرن یازدهم به بعد گروهی از صنعتگران ایرانی نیز به آموختن آن پرداختند و حاصل کارشان پارچه های قلمکاری است که امروزه نیز تولیدش به گونه یی دیگر در اصفهان و دامغان دایر است.
شیوه ی استفاده از مهر بعدها در چاپ باتیک نیز مورد توجه قرار گرفت و هنرمندان متعددی با گرایش به این روش توانستند به وجود آورنده ی آثار برجسته یی باشند و ابداعات تازه یی از خود برجای گذارند.
ماده‌ی گیاهی فوق الذکر که از حل کردن برگ موز در سود – سودآور به دست میآمد مایع چسبنده‌یی بود که پس از اختلاط با ماسه‌ی نرم یا خاک رس مورد استفاده قرار میگرفت و هنرمندان وسیله ی قلم یا سایر ابزار به نقاشی پارچه با آن میپرداختند و سپس پارچه را رنگ آمیزی نموده و شستشو میدادند.
به این ترتیب نقاطی که رنگ در آن نفوذ نکرده بود سفید باقی میماند و پارچه نقوش سفیدی در متن رنگین به خود میگرفت و با تکرار این عمل امکان استفاده از رنگهای متنوع و متعدد وجود داشت.
در روش استفاده از صمغ و موم که بعد از چندی جایگزین شیوه ی قبلی گردید، ابتدا دو طرف پارچه با صمغ و موم پوشانده میشود و سپس نقوش مورد نظر بر روی موم تراشیده میشود و سپس پارچه رنگ آمیزی میگردد و چنانچه ایجاد نقوش با چند رنگ مورد نظر تولید کننده باشد مجدداً قسمتهای دیگری از سطوح موم اندود را تراشیده و در عوض نقاط تراشیده شده ی قبلی را موم میگیرند تا هنگام رنگ آمیزی دوباره رنگ جدید در آن نفوذ نکند.
ذکر این نکته قابل تأمل است که در طریقه ی کار با موم حتماً باید از رنگهای سرد استفاده به عمل آید تا حرارت باعث ذوب موم و ادغام رنگها نگردد.

منبع : بنیاد اندیشە اسلامی