پیام‌هایی که از سوریه می‌رسد

کلمات «فرصت» و «خاورمیانه» عموماً در کنار هم قرار نمی‌گیرند. خاورمیانه بخشی از جهان است که تاریخش با ستیزه و تنش آمیخته شده. البته احساس نومیدی عمیق مردم منطقه دلا‌یل دیگری هم دارد: خاورمیانه در حوزه‌های پیشرفت اجتماعی ازجمله کیفیت آموزش، حضور نهادهای دموکراتیک و نحوه رفتار با زنان و دختران از اروپا، آسیا و آمریکای لا‌تین عقب است. با این همه حالا‌ با اطمینان می‌توان گفت که فرصتی پیدا شده تا میان سوریه و رژیم اسراییل توافقنامه صلح امضا شود. (دو طرف در طول ۶ دهه گذشته در حالت جنگی با یکدیگر قرار داشته‌اند.) ممکن است بگویید سوریه یکی از حامیان اصلی حماس و حزب‌ا... است و این دو گروه با اسراییل در جنگ هستند، به‌علا‌وه همین ۱۸ ماه پیش بود که هواپیماهای اسراییلی یک سایت اتمی‌ مخفی را در خاک سوریه بمباران کردند. بله، اما حالا‌ اوضاع فرق کرده است.به وجود آمدن فرصت کنونی آنچنان هم غیرقابل پیش‌بینی نبود. سوریه و اسراییل در گذشته هم بر سر توافقنامه‌های جزیی مذاکره کرده‌اند (مثلا‌ً پس از جنگ سال ۱۹۷۳) و حتا بارها در آستانه یک صلح تمام عیار قرار گرفته‌اند. خطوط اصلی این توافق - خروج اسراییل از بلندی‌های جولا‌ن در مقابل به رسمیت شناخته شدن این رژیم توسط دمشق و صلح رسمی‌- مورد قبول دو طرف است اگر چه هنوز هم به مباحثات فراوانی در اسراییل دامن می‌زند. حالا‌ تقریباً یک دهه از به قدرت رسیدن بشار اسد، رییس‌جمهور سوریه می‌گذرد و به نظر می‌رسد که او آنقدر قدرتمند است که بتواند بر مقاومت داخلی احتمالی در برابر صلح با اسراییل غلبه کند. او ممکن است آن کاری را انجام دهد که پدرش نتوانست: خاک سوریه را باز پس بگیرد و کشور دوباره کامل شود.‌ در جریان سفر اخیرم به دمشق یک مقام بلندپایه سوری به من گفت که هدف سوریه دستیابی به یک توافق صلح بر مبنای مذاکرات دو‌جانبه با اسراییل است؛ صلحی که به ماجرای فلسطین ارتباطی نداشته باشد. در همین حال به نظر می‌رسد سوریه آماده کاهش ارتباط با متحدان کنونی خود و نزدیکی بیشتر به عراق است.
عراق به هر حال کشوری عرب و هم‌مرز با سوریه است. در این میان بر‌خلا‌ف آنچه که مردم خاورمیانه فکر می‌کنند اسراییلی‌ها به صلح با سوریه نیاز دارند. تل‌آویو در حال حاضر با مصر و اردن توافقنامه‌هایی امضا کرده است و در صورت دستیابی به صلح با سوریه، لبنان تنها کشور هم‌مرز با اسراییل خواهد بود که با این رژیم در «حالت مواجهه» قرار خواهد داشت. این به اسراییل اجازه خواهد داد که بر چالش‌های امنیتی دیگر خود - حماس، حزب‌ا... و ایران - تمرکز کند. به‌علا‌وه به نظر می‌رسد اسراییلی‌ها به صلح با سوریه بیشتر از توافق با فلسطینی‌ها متمایل هستند. ده‌ها هزار اسراییلی در بلندهای جولا‌ن زندگی می‌کنند نه صدها هزار. این سرزمین بسیار کوچکتر از کرانه غربی و غزه است و اهمیت استراتژیک این دو منطقه را هم ندارد. اگرچه در اسراییل هم مخالفت‌های داخلی سیاسی با واگذاری بلندی‌های جولا‌ن وجود دارد اما این اصلا‌ً با اعتراض به واگذاری سرزمین‌های فلسطینی که در سال ۱۹۶۷ اشغال شده قابل مقایسه نیست.در صورتی که بلندی‌های جولا‌ن پس از واگذاری به سوریه منطقه کاملاً‌ غیرنظامی ‌اعلا‌م شود، اسراییل می‌تواند افکار عمومی‌ خود را هم راضی کند. در عین حال صلح‌بانان (مثلاً‌ آمریکایی‌ها) می‌توانند در این منطقه حضور داشته باشند، مثل حضور آنها در صحرای سینا که هدف آن حفاظت از صلح میان اسراییل و مصر است.
رهبری سوریه هم آنقدر قوی است که بتواند به تعهدات امنیتی‌اش پایبند باشد. فلسطینیان در حال حاضر این‌گونه نیستند. اسراییل برای مصالحه یک انگیزه دیگر هم دارد: سوریه می‌تواند بر صحنه سیاسی فلسطین تاثیرات عمیقی بگذارد. دمشق یک پایگاه مهم برای حماس است و سوریه از این گروه حمایت می‌کند. ممکن است سوریه با هدف پیوستن به سازمان تجارت جهانی و پایان دادن به تحریم‌های ایالا‌ت‌متحده به عادی‌سازی روابطش با واشنگتن و دولت‌های میانه‌رو عرب علا‌قه‌مند باشد و این روابط جدید قطعاً بر نوع حمایت سوریه از حماس تاثیر می‌گذارد. ‌دستیابی به هر توافقنامه‌ای میان سوریه و حماس بدون فشار خارجی امکان‌پذیر نیست. ترکیه پیش از این میزبان مذاکرات میان دو طرف بوده است اما نمی‌تواند به تنهایی این کار را ادامه دهد، آمریکا باید وارد ماجرا شود. در بیشتر سال‌های حکمرانی جورج بوش با سوریه به عنوان عضوی از محور شرارت برخورد می‌شد. سوریه تحت تحریم‌های شدیدی قرار داشت و ایالا‌ت‌متحده ۴ سال در دمشق سفیری نداشت. اما گفت‌وگو نکردن با سوریه به کاهش قدرت نفوذ واشنگتن در خاورمیانه منجر شد. هفته گذشته عماد مصطفی سفیر سوریه در واشنگتن با جفری فلتمن یکی از دستیاران هیلا‌ری کلینتون، وزیر خارجه‌‌ دیدار کرد. این یک قدم در مسیری درست بود.دستیابی به صلح با سوریه آسان نیست اما بدون آن نمی‌توان به صلح در خاورمیانه فکر کرد. باراک اوباما به درستی گفت‌وگو با رقبا یا دشمنان را وسیله می‌داند نه پاداش و حالا‌ وقت استفاده از این ابزار بسیار مهم است.

منبع : روزنامه تحلیل روز