دغدغه های چهارشنبه‌سوری

چهارشنبه‌سوری که می‌شود دوباره ترس و البته اندکی هیجان وجودمان را سرشار می‌کند، صداهای مهیب و گوشخراش و خطرناک از دور و نزدیک به گوش می‌رسد و تو هیچ شباهتی بین آنچه باید باشد و بوده و آنچه هست نمی‌بینی. سرخی زیبا و نه چندان مهربان آتش جای خود را به صدای مهیب مواد منفجره‌ای می‌دهد که در ساخت آن کمترین اقدام‌های ایمنی رعایت نشده است. مادران و پدران تا دیروقت نگران جگر‌گوشه‌هایشان هستند که در جست‌و‌جوی شادی و نشاط و شادابی به استقبال حادثه رفته‌اند. بسیاری جهت تماشا می‌روند، اما معلوم نیست که خطر در کمین سلا‌مت‌شان هست یا نه؟ اکثراً هم نمی‌دانند دلیل اولین جشن چهارشنبه‌سوری چیست. اما آنچه جلب‌شان می‌کند هیجان است و همچنین دستیازیدن به چیزی که از آن منع می‌شوند.
مدت‌ها قبل از این شب، آمار زخمی‌ها، مصدوم‌ها، آتش‌سوزی‌ها و حوادث آن‌گفته می‌شود، غافل از آنکه این اخبار مانع از ایجاد هیجان در جوانان نمی‌شود. آیا نمی‌توان با مطالعه دقیق جامعه‌شناختی و روانشناختی به تبیین باورهای باستانی همت گماشت و از انحراف‌های آن جلوگیری کرد؟ آیا بهتر نیست با تهیه ترقه‌های استاندارد و فشفشه‌ها و مواد محترقه بی‌خطر راه خطر را برسلا‌متی جگر گوشه‌هایمان ببندیم؟ این سوالی است که روزهای پایانی سال در ذهن هرانسان دلسوز شکل می‌گیرد.
یکی از کهن‌روزهایی که از دیرباز درمیان ایرانیان با شور و شوق خاصی انجام می‌گرفت آیین چهارشنبه‌سوری است که همین نام بیان‌کننده شادی، سرور و نشاط آن است.
چهار‌شنبه‌سوری از دو کلمه <چهارشنبه> و <سوری> تشکیل شده است. منظور از <چهارشنبه> چهارشنبه آخر سال است و <سور> در فارسی به معنی رنگ‌سرخ یا گل‌سرخ و همچنین به معنی جشن است و از پیدایش آن روایت‌های گوناگون نقل شده از جمله چون چهارشنبه آخر سال در بعضی از نقل قول‌ها نحسی دانسته شده است آتش می‌افروختند تا نحوست و پلیدی‌ها از بین برود.
امروزه در اکثر کشورها از روزها، آیین‌‌ها و جشن‌های ملی جهت ایجاد نشاط و شادابی اجتماعی، همچنین ایجاد وحدت، همبستگی و انسجام ملی استفاده و بهره‌برداری می‌کنند. به ویژه جشن‌ها، آیین‌ها و روزهایی که به دور از تعصبات قومی، نژادی و قبیله‌ای باشد. اما کشور ما با وجود تنوع اقوام و آرا و اندیشه‌های فرهنگی عمدتاً در اجرا و برگزاری مراسم و آداب ملی بعضاً با تنش و آثار منفی و بحران‌زا همراه بوده است.به ویژه در برگزاری جشن چهار‌شنبه‌سوری که از قدمت چندهزارساله برخوردار است و توسط گروه‌های مختلف مردم به ویژه جوانان درشب آخرین چهارشنبه سال برپا می‌شود. متاسفانه به خاطر بی‌برنامگی‌ها و عدم درک متقابل از سوی مردم و مسوولا‌ن، مشکلا‌ت و معضلا‌تی را به همراه داشته است. البته عملکرد برخی از مردم به ویژه جوانان در نحوه برگزاری این جشن و همچنین برخورد نادرست برخی از مجاری رسمی به ایجاد بحران در این شهر دامن‌زده است.
مراسم جشن چهارشنبه‌سوری با قدمت چندهزارساله به شکل‌های گوناگون به حیات خود ادامه داده و مردم هرگوشه از سرزمین ایران اسلا‌می با گرایش‌های قومی، قبیله‌ای، نژادی و مذهبی برپایه فرهنگ و باورهای اصیل و بی‌آلا‌یش خود با آداب و رسوم خاص خود آن را ارج نهاده و برپا می‌کنند. از آنجایی که این شب پیش از فرارسیدن عید نوروز برگزار می‌شود در حقیقت با برپایی آن به استقبال نوروز بزرگترین جشن سال می‌روند و نسبت به سایر جشن‌های دیگر که در طول سال برگزار می‌شود از هیجان، شور و نشاط بیشتری برخوردار است و در قوم‌های مختلف با آداب و رسوم ویژه‌ای همچون افروختن آتش، تهیه آجیل مشکل‌گشا، آش چهارشنبه‌سوری، قاشق‌زنی و... همراه می‌شود. متأسفانه طی چند سال اخیر با تهیه و تولید وسایل آتش‌زا و ترقه‌های پر سروصدا و خطرناک و غیراستاندارد موجب مزاحمت و آسیب‌های جدی جسمی، روحی و اقتصادی برای مردم شده است و تاکنون هیچ مرجعی با برنامه‌ای مشخص در اجرای این جشن و همچنین برای مقابله با این معضل وارد میدان نشده است. مشکل بعدی زمانی است که مسوولا‌ن و متولیان امر در طول سال به فکر چاره جهت نحوه و چگونگی اجرای صحیح و سالم این‌گونه برنامه‌ها برنیامده و به محض نزدیک شدن به این روز با اقدام‌ها و برنامه‌های فوری و مقطعی به فکر ساماندهی آن هستند و بعضاً تصمیم‌ها و برنامه‌های آنها قبل از این‌که اجرایی شود، چهارشنبه‌سوری تمام می‌شود.
باتوجه به اینکه مراسم جشن چهارشنبه‌سوری ابعاد اجتماعی قابل توجهی یافته است این مراسم بار مالی بسیاری به مجموعه‌های شهری، پزشکی، انتظامی و ... تحمیل می‌کنند که موجب عوارض و تبعات منفی جسمی قابل توجهی می‌شود و گاهی از نقص عضو دائمی گرفته تا مرگ حتمی را در پی دارد. خسارتی که خود با بروز تضاد و جدال میان گروه‌های مختلف مردم به اختلا‌ف‌های اجتماعی دامن‌زده و طی سال‌های اخیر نوع عوارض و آسیب‌ها، دامنه تضاد و مصادیق اعمال خلا‌ف عرف و اخلا‌ق، تنوع و گسترش یافته است. عملکرد دولت نیز اساساً انفعالی بوده و حداکثر ملا‌حظات کوتاه‌مدت مهارکننده درباره آن صورت گرفته است. به علا‌وه رویکرد مداخلا‌ت تقابلی، امنیتی و انتظامی بعضاً موجب ایجاد اثر معکوس و منفی و منجر به برافروخته شدن حساسیت شده است.
باتوجه به اینکه مردم ایران با وجود تفاوت‌های فردی و گروهی اساساً پایبند اصول اخلا‌قی، دینی و مذهبی هستند و از سوی دیگر جامعه‌کنونی یک جامعه جوان، پویا و پرتحرک است و این گروه بنا براقتضای خود بیشتر متوجه جنبه‌هایی از فرهنگ، آداب و رسوم می‌شوند که توأم با نشاط، تحرک و شادابی بیشتر باشد، جشن چهارشنبه‌سوری به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود بسیار مورد توجه جوانان بوده و هرساله نسبت به سال‌های گذشته به صورت گسترده‌تر و مفصل‌تر برگزار می‌شود. اما تنوع و گوناگونی فرهنگی اگر همراه با دو اصل اخلا‌ق و ادب اجتماعی یعنی <مراعات> از یک‌سو و <تسامح> از سوی دیگر نباشد منجر به بروز تضادهای اجتماعی و همچنین خسارت‌های زیادی به جان و مال مردم، جوانان، منازل، منابع‌طبیعی، پارک‌ها، خیابان‌ها، اتلا‌ف وقت برای امنیت و سرویس‌دهی ترافیک، آلودگی و... می‌شود.
در ساماندهی جشن چهارشنبه‌سوری همانند بسیاری از برنامه‌های ملی، نیازمند تشکیل یک ستاد (البته ماه‌های قبل) جهت برنامه‌ریزی، سیاستگذاری، ایجاد هماهنگی و... بین دستگاه‌ها و سازمان‌های ذیربط هستیم تا با شرح وظایف مشخص و تعریف شده بتوانند اقدامات موثرتری را در برگزاری این جشن انجام دهند.
با این تفاسیر پیشنهادهای ذیل جهت اجرای بهتر، سالم‌تر، شاد‌تر و کم‌خطر‌تر جشن چهارشنبه‌سوری ارائه شود:
▪ تولید و عرضه اقلا‌م محترقه، نورافشان بی‌خطر، استاندارد و ایمن به صورت آزاد از طریق تولید‌کنندگان دارای مجوز
▪ جلوگیری از ورود و توزیع مواد محترقه خطرناک و غیرمجاز
▪ برخورد جدی و قهری انتظامی، قضایی با تولید و عرضه‌کنندگان مواد محترقه خطرناک و غیراستاندارد
▪ برنامه‌ریزی و طراحی جهت اجرای مراسم نورافشانی جذاب در میادین و نقاط مهم و حساس شهر و برگزاری مراسم شادمانی با همکاری و مشارکت مردم
▪ اطلا‌ع‌رسانی، آگاهی و فرهنگ‌سازی میان مردم به جهت استفاده صحیح از مواد محترقه استاندارد و مجاز و تبعات منفی ناشی از استفاده از مواد غیرمجاز
▪ مراقبت جدی از امنیت اجتماعی و جلوگیری از تحرکات افراد و گروه‌هایی که منجر به سوء استفاده از این مراسم می‌شوند
▪ آگاه‌سازی دانش‌آموزان مقاطع مختلف تحصیلی از خطرات و عواقب استفاده از مواد محترقه غیرمجاز
▪ تهیه و تدوین جزوات، بروشورها و... درخصوص مسائل فرهنگی، اجتماعی و امنیتی کابرد مواد محترقه غیراستاندارد
▪ آمادگی جدی دستگاه‌ها و سازمان‌های انتظامی، امدادی، اورژانس، آتش‌نشانی و...
▪ تهیه و پخش فیلم‌‌های مربوط به حوادث چندساله گذشته در مورد استفاده از مواد محترقه آتش‌زای خطرناک و غیراستاندارد
▪ واگذاری امکانات و فضاهای مناسب جهت اجرای عملیات نورافشانی توسط شهرداری‌ها و یا سایر دستگاه‌ها و سازمان‌های ذیربط
▪ عدم برخورد فیزیکی و قهرآمیز با افراد خاطی
▪ ارائه نکات ایمنی لا‌زم جهت پیشگیری از بروز حوادث ناشی از اجرای مراسم چهارشنبه‌سوری
▪ مصاحبه با عوامل انتظامی، دانش‌آموزان و به خصوص مصدومان حادثه‌دیده سال‌های گذشته.

محمود حاجیان‌مطلق

منبع : روزنامه اعتماد ملی