نقدی که به مشاجره ختم نمی‌شود

تعامل و نحوه ارتباط برقرار کردن در محیط‌های اجتماعی و حتی در خانه شاید این روزها بزرگ‌ترین معضلی باشد که در زندگی امروز شهری اغلب با آن درگیر هستیم. آ‌ن‌قدر که مدتهاست بسیاری به این جمله در روابط روزانه‌شان رو آورده‌اند که: چیزی که ما نامش را ارتباط می‌گذاریم در حقیقت یک توهم است، کلمات فقط به درد مبادله اطلاعات می‌خورند، در مواقع نادری هم که آدم‌ها با هم ارتباط برقرار می‌کنند کلمه‌ها دیگر زیادی‌اند. اما باید قبول کرد که این شیوه نمی‌تواند در زندگی روزمره پاسخگو باشد، در زندگی اجتماعی اگر بخواهیم که اطرافیان و محیط قابل تحملی برایمان به وجود بیاید، و در عین حال با آرامش یک روز کاری را در محل کار و چه خانه سپری کنیم بیش از هر چیز نیاز به تعامل داریم، در واقع تا اطرافیان ما ندانند که چه چیزهایی را نمی‌پسندیم و کدام یک از عادت‌های رفتاری آنها برای ما آزار‌دهنده است، هیچ تغییری رخ نمی‌دهد و همچنان همه چیز به روال گذشته‌اش ادامه می‌یابد. شمشیر را از رو نبندید
اغلب اوقات مشکل ما و اطرافیانمان از همین‌جا آغاز می‌شود، درست از لحظه‌ای که می‌خواهیم به رفتار آنها نقدی وارد کنیم، ماجرا بغرنج‌تر می‌شود. در واقع انتقاد نقش عمده‌ای را در روابط اجتماعی ما بازی می‌کند. انتقاد می‌تواند بهترین روش برای ایجاد آرامش و مطلوب شدن محیط اطراف باشد، اما کلید اصلی در پیروزی و تعامل در این بین نحوه گفتار است.
به عنوان نمونه همه ما نمونه‌های اینچنینی را در زندگی‌مان تجربه کرده‌ایم و دست آخر هم هیچ نتیجه‌ای جز کلافگی و بغرنج‌تر شدن شرایط به بار نیاورده است:
زن: چرا تو همیشه توی خانه، مثل ولگردها لباس می‌پوشی؟
شوهر: می‌فرمایید چه کار کنم؟ کت و شلوار بپوشم، سرکار علیه؟
اگر غرض از انتقاد تغییر شرایط و بهتر شدن روابط است، با چنین گفتاری هرگز به نتیجه مطلوب دست نمی‌یابیم. هر کدام از ما ممکن است به خاطر برخی از رفتارهای اطرافیانمان ناراحت باشیم، در این صورت تنها راه برای رسیدن به نتیجه مطلوب لحن و آهنگ کلام است. با این حال اغلب مردم در گفت‌وگوهای روزمره شان سه راه را در پیش می‌گیرند یا آنقدر سکوت می‌کنند که دست‌آخر مجبور می‌شوند برای نجات از آزردگی‌شان آن محیط را ترک کنند و دسته دوم بر این عقیده‌اند که برای یک انتقاد موثر باید از لحنی گزنده استفاده کرد و یا دسته سوم پیش از هر چیز خطاب به طرف مقابلشان می‌گویند: «می‌دانم که از این حرف ناراحت می‌شوی.» و به این ترتیب پیش از آغاز هر گفتمانی طرف مقابل را در لاک دفاعی فرو می‌برند. اما گر قرار است که از انتقاد و بیان آن به نتیجه مطلوبی برسیم، چه دلیلی دارد که متوسل به چنین روش‌هایی شویم. روشن است که انتقاد‌کننده و انتقادشونده هر دو شریک و قربانی اثرات مخرب چنین روش‌هایی خواهند شد، اما این حقیقت تلخ بر اغلب روابط ما حکمفرماست و دست‌آخر معنای نقد برای یک کدورت و دعواست.
● کلید صلح
اولین روش برای اینکه نقدی سازنده صورت بگیرد و دست‌آخر شرایط را برای هر دو طرف آسان‌تر کند برمی‌گردد به پاسخی که به یک پرسش کلیدی باید داد: چطور اطلاعاتی را که می‌خواهیم به طرف مقابلمان بدهیم، بیان کنیم و در نهایت از این گفت‌وگو سودی حاصل شود و روابط بهبود پیدا کنند. برای حصول این شرایط بیش از هر چیز باید دید که انتقاد‌کننده با چه انگیزه‌ای می‌خواهد انتقاد کند، آیا امکانات لازم برای تغییر و اصلاح رفتار طرف مقابل ما وجود دارد؟، علاوه بر این باید روی این نکته تاکید شود که این نقد و تاثیر آن در محیط هر دوسوی ماجرا خواهد بود. در تعیین محتوای خاص یک انتقاد، ابتدا باید از خود پرسید: دقیقا از چه رفتاری می‌خواهید انتقاد کنید؟ اگر قبل از اینکه دهان به نقد بگشایید به پاسخ این پرسش فکر کنید، به راحتی متوجه می‌شوی که دقیقا کدام رفتارهاست که سبب آزار شما می‌شوند. در واقع انگشت گذاشتن روی رفتاری که می‌خواهید آن را نقد کنید از چند جهت به شما کمک می‌کند. اول از گسترش انتقاد و از آن شاخه به این شاخه پریدن در حین گفت‌وگو جلوگیری می‌کند و از تبدیل یک گفت‌وگوی عادی به یک مشاجره جلوگیری می‌کند. در واقع کلی‌گویی دشمن اصلی نقد سالم است.
پس از در نظر گرفتن این مرحله، باید در نظر گرفت که تا چه حد می‌توان رفتار مورد انتقاد را تغییر داد، آیا واقعا شرایط برای تغییر آن رفتار مهیاست.
● حکم صادر نکنید
تقریبا هر کدام از ما یک بار طعم تلخ شکست را در حین بیان یک انتقاد چشیده‌ایم، حتی شاید بارها رنجش را به عنوان انتقادشونده در خاطر داشته باشیم. انتقادی که به صورت حکم و بیان یک حقیقت مطرح شود حتما و بی‌هیچ تردیدی طرف مقابل را در موضع دفاعی فرو می‌برد و او را وادار می‌کند که در قالب یک گفت‌وگوی منفی، آن نظر را رد کند. در حالی که اگر از موضع بالا به سراغ طرف مقابلتان نروید حتما پاسخی درخور دریافت می‌کنید. اگر انتقاد را تنها به عنوان نگرش شخصی خود از یک وضعیت بیان کنید، دیگران اشتیاق بیشتری به شنیدن آن نشان می‌دهند و حتی ممکن است نسبت به نحوه نگرش شما کنجکاوی به خرج دهند.
با چنین روشی به انتقادشونده فرصت می‌دهید تا عقاید و احساسات خودش را با شما مقایسه کند، نتیجه این روش به احتمال زیاد به جای رد و بدل کردن کلمات بیهوده و حمله و دفاع، گفت‌وگویی با نتیجه مطلوب خواهد شد. در این بخش از گفت‌وگو هیچ چیز به اندازه تاکید روی کلمه «من» موثر نخواهد بود، یعنی اینکه در تمام طول گفت‌وگو تاکید کنید که این نظر شخصی شماست، نه اینکه به عنوان نماینده یک گروه وارد بحث شوید زیرا در این صورت این شما هستید که برای همیشه در این رابطه به عنوان یک انسان خودخواه معرفی خواهید شد.
● آینه شکستن خطاست
پیش از اینکه طرف مقابلتان را روبه‌روی خود بنشانید، کمی با خود فکر کنید! آیا همین انتقاد بر شما وارد نیست؟ اگر چنین شرایطی داشتید دست نگه دارید زیرا که در این صورت شما مضحکه این گفت‌وگو قرار می‌گیرید. گاهی وقت‌ها پیش می‌آید که از کسی انتقاد می‌کنیم و در میانه این گفت‌وگو فراموش می‌کنیم که چه گفته‌ایم، این رفتار باعث می‌شود که طرف مقابل ما کاملا سردرگم شود و احساس بازیچه شدن به او دست دهد. در ادامه برای اینکه طرف مقابل شما گیج و گمراه نشود بهترین روش این است که پس از بیان نقدتان به رفتار او خیلی سریع سراغ توضیح و پیشنهاد سریع و دقیقی بروید. این شیوه برخورد برای اینکه مراحل انتقاد را یکی پس از دیگری با موفقیت طی کنید امری ضروری است. زیرا بیش از هر عمل دیگری نشان می‌دهد نیت شما تنها کمک به طرف مقابلتان و داشتن تعاملی سازنده و صمیمانه است. در عین حال اگر هنگام انتقاد حسی از خصومت، اضطراب و یا لحن سرزنش‌آمیز داشته باشید، انتقاد شما ناخودآگاه به همان لحن در خواهد آمد. پوشاندن طرز فکر منفی بسیار دشوار است. معمولا انگیزه را با توجه به شرایطی که انتقاد را پیش آورده است می‌توان حدس زد... پس باید شرایط را سنجید.
● ۱۰ نکته کلیدی نقد سازنده
۱) رفتار مورد انتقاد را مشخص کنید.
۲) انتقاد را تا حد ممکن واضح بیان کنید.
۳) درباره قابل تغییر بودن رفتار مورد انتقاد اطمینان حاصل کنید.
۴) حکم صادر نکنید و روی این نکته که مسئله مورد بحث نظر شخصی شماست تاکید کنید.
۵) واضح و شمرده بحث کنید.
۶) انتقاد را به سخنرانی تبدیل نکنید.
۷) خود را در حل معضل طرف مقابلتان شریک نشان دهید.
۸) با کینه‌توزی و انگیزه منفی هرگز پای میز گفت‌وگوی نقادانه ننشینید.
۹) همدلی نکته کلیدی این ماجرا خواهد بود.
۱۰) منتظر زمان مناسب باشد، در هر محیطی نمی‌توان نقدی سازنده ارائه کرد.

پری سفیدیان

منبع : روزنامه کارگزاران