آنفلوآنزای خوکی با مرگ و میر آمد

زن جوان در حالی که ماسک جراحی به صورت دارد در یک مرکز بهداشت ایستاده است. اطراف وی، بعضی روی صندلی نشسته‌اند و بعضی دیگر مانند وی ایستاده‌اند یا قدم می‌زنند. شاید تنها وجه اشتراک این افراد ماسک بهداشتی است که صورت آنها را پوشانده است و البته نگاه مایوسانه آنها به اعلامیه‌ای که با خط نه چندان زیبا، خبری نازیباتر به آنها می‌دهد: در حال حاضر واکسن آنفلوآنزا موجود نیست و زمان تهیه واکسن نیز نامشخص است...
اینجا مکزیکوسیتی، پایتخت مکزیک است. کشوری که این روزها مرکز توجه جهان شده است و البته این‌بار این توجه نه به دلیل آثار باستانی دیدنی آن است و نه به دلیل آب و هوای سواحل اقیانوس آرام. مرگ ۶۰ نفر بر اثر آنفلوآنزای خوکی، دلیل این همه توجه آمیخته به نگرانی است.
سال ۲۰۰۸ به نسبت سال‌های گذشته از نظر آنفلوآنزا سال کم‌خطری بود. آنفلوآنزا به طور معمول در هر سال باعث مرگ عده زیادی از بیماران به‌ویژه سالمندان می‌شود. با این وجود به دلیل عملکرد مناسب در زمینه به روز کردن واکسن‌های آنفلوآنزا ، میزان اثر بخشی واکسن جدید تا ۷۰ درصد افزایش داشت (در مقابل واکسن‌های سال ۲۰۰۷ که تنها بین ۲ تا ۲۰ درصد در مقابل گونه‌های موجود موجب ایمنی می‌شد).
در اوایل سال جدید میلادی مرکز کنترل بیماری‌های آمریکا ( CDC ) آمار مرگ و میر کودکان از آنفلوآنزای فصلی را ۴۳ نفر اعلام کرد که در مقابل ۶۸ نفر در سال گذشته یک موفقیت محسوب می‌شد اما این فقط آرامش پیش از توفان بود.
اولین نشانه‌ها از این گونه جدید آنفولوانزا در ماه مارس نمایان شد. از ۱۸ ماه مارس، بیماران زیادی با علایمی شبیه به آنفلوآنزا به مراکز درمانی در مکزیک مراجعه می‌کردند و البته تمامی این بیماران با تشخیص «آنفلوآنزای فصلی» تحت درمان قرار می‌گرفتند. نزدیک به یک ماه طول کشید تا سازمان بهداشت جهانی دریابد که با یک نوع جدید از این ویروس طرف است. در ۲۸ ماه مارس، یعنی حدود یک ماه قبل، یک دختر ۹ ساله در منطقه ساندیه‌گو در آمریکا با علایم تب بالا و سرفه به یک مرکز درمانی مراجعه کرد. دو روز بعد یک پسر ۱۱ ساله در منطقه امپریال نیز با همین علایم به مرکز درمانی منطقه خود فرستاده شد.
پزشکان این دو مرکز نمونه‌هایی از بینی و حلق این دو بیمار تهیه کردند و برای اداره بهداشت ارسال کردند. لین فنیلی، کارشناس مرکز آنفلوآنزا در CDC، ارسال این نمونه‌ها را یک نوع «چراغ راهنمای به موقع» توصیف کرده است. گرچه هیچ‌کدام از این دو کودک بیماری شدیدی نداشتند و خیلی زود بهبود یافتند، اما پسر ۱۱ ساله پیش از اینکه تشخیص گونه جدید آنفلوآنزا قطعی شود، یک مسافرت هوایی به تگزاس داشت و تصور می‌شود تعدادی از بیماران شناخته شده آنفلوآنزای جدید – موسوم به آنفلوآنزای خوکی – توسط این کودک مبتلا شده باشند.
● انسان، پرنده، خوک
آنفلونزا نوعی بیماری تنفسی است که توسط نوعی ویروس ایجاد می‌شود. گونه‌های مختلف این ویروس می‌توانند پرندگان یا پستانداران را گرفتار سازند. در انسان، علایم آنفلوآنزا اغلب با علایم سرماخوردگی معمولی اشتباه گرفته می‌شود. با این وجود بر خلاف سرماخوردگی معمولی، آنفلوآنزا می‌تواند بیماری خطرناکی باشد. این بیماری در انسان به طور معمول با تب، لرز، سردرد شدید، سرفه و ضعف عضلانی نمود پیدا می‌کند. آنفلوآنزا به‌ویژه زمانی که باعث ذات‌الریه شود می‌تواند خطرناک بوده و به‌خصوص در کودکان و سالمندان کشنده باشد.
گرچه روش‌های انتقال ویروس آنفلوآنزا بسیار گسترده است اما آنفلوآنزا در انسان به طور معمول از راه تنفسی و به وسیله سرفه با ایجاد قطرک‌های حاوی ویروس انتقال می‌یابد. در نوع مربوط به پرندگان، فضله این حیوانات می‌تواند به همین روش موجب انتقال بیماری شود.
بنا به دلایل ژنتیکی، ویروس آنفلوآنزا هر چند سال یک بار دچار یک تغییر می‌گردد. این تغییر سبب ایجاد گونه جدیدی می‌شود که معمولا بدن میزبان در برابر آن مقاوم نیست. در طول قرن بیستم، ویروس آنفلوآنزا بارها با ایجاد گونه ای جدید باعث بروز همه‌گیری بیماری در عده زیادی از ساکنان این کره خاکی شده و تعدادی را نیز به کام مرگ کشیده است.
ایتلا به آنفلوآنزای خوکی مساله جدیدی نیست. در سال‌های گذشته نیز موارد ابتلا به آنفلوآنزای خوکی در نقاط مختلف جهان گزارش شده است. از سال ۲۰۰۵ تا کنون حداقل ۱۲ مورد آنفلوآنزای خوکی به مرکز کنترل بیماری‌های آمریکا گزارش شده که در اکثر موارد بیماران بهیود یافته‌اند. اما آنچه امروز در مکزیک و قسمت‌هایی از ایالات متحده دیده می‌شود خطرناک‌تر از سال‌های گذشته به نظر می‌رسد و باعث نگرانی جامعه بین‌الملل شده است. تجربه‌های تلخ سازمان بهداشت جهانی از آنفلوآنزای پرندگان و سارس (نشانگان زجر تنفسی حاد) این نگرانی را به خوبی توجیه می‌کند.
● تا اطلاع ثانوی، همه جا تعطیل است!
شاید از زمان زلزله سال ۱۹۸۵ که با شدت ۱/۸ ریشتر باعث مرگ ۱۰ هزار نفر شد، هیچ کس مکزیکوسیتی را به این شکل ندیده باشد. نیروی‌های پلیس در خیابان‌ها بین مردم ماسک‌های جراحی پخش می‌کنند. به مردم توصیه شده که تا زمانی که خطر برطرف نشده حتی‌الامکان از دست دادن و روبوسی با دیگران بپرهیزند. سراغ موزه معروف مکزیکو سیتی را هم نگیرید! چون تعطیل است!
مکزیک که عملا به دلیل صنعت توریسم بسیار معروف و شناخته شده است، در حال حاضر به واسطه خطر آنفلوآنزای خوکی به حالت نیمه تعطیل در آمده است. دولت مکزیک تمامی اماکن عمومی مانند سینما‌ها، ورزشگاه‌ها و کتابخانه‌ها را به حالت تعلیق درآورده تا امکان انتقال ویروس به حداقل برسد. بیش از شش میلیون دانش‌آموز و هزاران دانشجو به دلیل تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها در منازل خود به سر می‌برند. از مردم خواسته شده است به علت احتمال آلوده بودن بیمارستان‌ها جز در موارد اورژانس و یا بروز علایم شبیه به آنفلوآنزا از مراجعه به بیمارستان‌ها بپرهیزند.
این نگرانی دولت مکزیک چندان هم بی‌جهت نیست. سرعت گسترش بیماری جدید خیره کننده بود. آنچه که به نظر یک آنفلوآنزای معمولی تصور می‌شد به ناگاه چهره خود را نشان داد.
خوزه آنخل کوردوبا، وزیر بهداشت مکزیک اعلام کرد تا روز ۲۴ آوریل بیش از ۶۸ نفر در مکزیک در اثر بیماری «شبیه به آنفلوآنزا» در گذشتند که در بررسی‌های آزمایشگاهی ارتباط مرگ ۲۰ مورد آنها با آنفلوآنزای خوکی تایید شده است. این مساله سرعت بالای گسترش این بیماری را نشان می‌دهد. موارد دیگری نیز وجود دارد که موجب شده است حساسیت نسبت به این بیماری افزایش یابد. علاوه بر نمای جغرافیایی گسترش این بیماری که در مناطق مختلفی با فاصله نسبتا زیاد از یکدیگر مشاهده شده است، محدوده سنی درگیری این بیماری نیز قابل توجه است.
آنفلوآنزای فصلی به طور معمول کودکان یا سالمندان را درگیر می‌کند اما بیماری جدید اکثرا در میان جوانان و افراد میانسالی مشاهده شده است که از سایر جهات سالم بوده‌اند. همچنین نوع انتقال بیماری نیز نگران‌کننده است.
دکتر آرنولد مونتو، متخصص آنفلوآنزا در دانشگاه میشیگان با اشاره به این موضوع می‌گوید: «ما در سال‌های قبل هم موارد آنفلوآنزای خوکی را در انسان
دیده ایم و تقریبا در تمامی موارد این بیماری از طریق تماس مستقیم با خوک‌ها انتقال می‌یافت». ولی گونه جدید آنفلوآنزا این قابلیت را دارد تا به طور مستقیم از انسان به انسان انتقال یابد و همین آن‌را به یک فاجعه بالقوه می‌کند. در مورد آنفولانزای پرندگان تنها خوشحالی پزشکان این بود که انتقال از انسان به انسان در این نوع ویروس به وجود نیامده است.
● باز هم تعلل
عملکرد دولت مکزیک در قبال این مشکل عکس‌العمل‌های متفاوتی را در میان مردم پدید آورده است. تعطیلی مدارس از سوی والدین کودکان با استقبال خوبی مواجه شده است. همچنین مکزیک آمادگی خود را برای درمان دارویی حداقل یک میلیون بیمار اعلام کرده است. اما تغییر لحن ناگهانی دولت مکزیک در یک هفته اخیر موجب خشم بسیاری از مردم شده است. تا پنجشنبه گذشته وزارت بهداشت مکزیک با وجود گزارش‌های متعدد و همچنین طولانی شدن غیرطبیعی فصل بیماری آنفلوآنزا، هرگونه نکته غیرطبیعی را انکار می‌کرد.
آراسیل کروز، دانشجوی ۲۴ ساله ساکن مکزیکوسیتی، در حالی که ماسک به صورت دارد با عصبانیت می‌گوید: «آنها می‌توانستند اعلام خطر کنند. آنها می‌توانستند موجب توقف بیماری شوند. اما به راحتی صبر کردند تا بیماری میان مردم شیوع پیدا کند.»
چنین اتهام‌هایی در سال ۲۰۰۲ در زمان شیوع بیماری سارس (نشانگان زجر تنفسی حاد) به دولت چین وارد شد. دولت چین موارد مشکوک را بسیار دیر به سازمان جهانی بهداشت اطلاع داد و این مساله خشم مجامع بین‌المللی را بر انگیخت به نحوی در نهایت دولت چین مجبور به عذر خواهی رسمی شد و وزیر بهداشت چین نیز استعفا داد.
● نگرانی در سایر کشورها
بیشترین میزان نگرانی در ایالات متحده به چشم می‌خورد. البته این مساله به دلیل داشتن مرز مشترک زمینی با مکزیک و رفت و آمد‌های متعدد بین این دو کشور کاملا قابل توجیه است. از ۲۱ آوریل، مرکز کنترل بیماری‌ها در آمریکا گشت‌های بهداشتی را در مناطق حساس به‌ویژه در مرز ایالات متحده با مکزیک مستقر کرده است. این مرکز همچنین به بررسی ویروس به دست آمده از دو کودک ۹ و ۱۱ ساله پرداخت.
بنا بر بررسی‌های این مرکز، ویروس آنفلوآنزای خوکی شناخته شده ترکیبی ژنتیکی از ویروس خوکی شمال ایلات متحده، ویروس آنفلوآنزای انسانی و ویروس آنفلوآنزای پرندگان در ناحیه اروپا و آسیا دارد و به دو داروی معروف ضد آنفلوآنزا (آمانتادین و ریمانتادین) مقاوم است. در حال حاضر بیشتر موارد شناخته شده این بیماری در نیویورک، کالیفرنیا و تگزاس مشاهده شده‌اند. آرنولد شوارتزینگر، فرماندار کالیفرنیا تیمی اختصاصی برای بررسی این موضوع تشکیل داده و در سایر مناطق ایالات متحده نیز اقدامات مشابهی صورت گرفته است. در نیویورک ۱۵۰ دانش‌آموز که اکثر آنها سابقه سفر به مکزیک را داشتند علایم بیماری را نشان دادند که از این میان ۸ نفر موارد احتمالی آنفلوآنزای خوکی شناخته شده‌اند. نکته جالب درمورد این بیماری آن است که به نظر میرسد تاثیرات کشنده این ویروس در مکزیک بیشتر مشاهده می‌شود به نحوی که هیچ یک از بیماران ایالات متحده تا به حال فوت نکرده‌اند.
سازمان بهداشت جهانی روز ۲۴ اوریل جلسه اضطراری خود را برای بررسی این مساله برگزار کرد. گرچه هنوز این سازمان محدودیت‌هایی مانند کنترل پروازهای هوایی را برای کشورها لازم ندانسته اما نگرانی عمیق خود را از خطر گسترش این بیماری ابراز کرده است. دکتر مارگارت چان، مدیر عمومی سازمان بهداشت جهانی این بیماری را وضعیت نگران کننده جهانی نامیده است اما در عین حال تاکید کرده است که برای اعلام خطر بروز یک همه‌گیری جهانی هنوز زود است.
● ویروس ۲۰۰۰چهره
ویروس آنفلوآنزا از نظر تغییرات ژنتیک یک ویروس منحصر به فرد به شمار می‌رود. این ویروس این قابلیت را دارد تا در گونه‌های مختلفی از جانداران ایجاد بیماری کند. نمونه این اتفاق ابتلای اتفاقی انسان به بیماری آنفلوآنزای خوکی است که موارد مختلف آن در سال‌های قبل دیده می‌شد اما یکی از جالب‌ترین خصوصیات این ویروس، خاصیتی است از که از آن به نام شیفت آنتی‌ژنی نام برده می‌شود. آنتی‌ژن‌ها ساختارهای سلولی کوچکی هستند که روی سطح سلول وجود دارند.
اگر دو یا چند سویه متفاوت ویروس آنفلوآنزا در آن واحد در بدن یک بیمار وجود داشته باشند از ترکیب این دو گونه، ویروس جدیدی ممکن است به‌وجود آید که ترکیب خاصی از آنتی‌ژن‌های هر دو نوع ویروس را نمایش می‌دهد. این گونه جدید ویروس آنفلوآنزا می‌تواند بیماری‌زایی متفاوتی نسبت به گونه‌های قبلی داشته باشد. از این شیفت آنتی ژنی، گونه‌های ترکیبی از انواع مختلف ویروس‌های آنفلوآنزای انسان، پرندگان یا سایر پستانداران به ‌وجود می‌آید. چنین تغییراتی احتمالا منشأ ایجاد همه‌گیری‌های مهم تاریخ مانند همه‌گیری «آنفلوآنزای هنگ کنگی» در سال ۱۹۶۸ بوده است. ضمن اینکه جهش‌های ژنی شایع در ویروس آنفلوآنزا که با نام «انحراف آنتی ژنی» شناخته می‌شوند نیز می‌توانند باعث ایجاد گونه‌های جدیدی از ویروس آنفلوآنزا شوند که بدن نسبت به آنها مقاومت ندارد. همه گیری معروف سال ۱۹۱۸ موسوم به «آنفلوآنزای اسپانیایی» که بین ۴۰ تا ۱۰۰ میلیون نفر را در سراسر دنیا به کام مرگ کشید حاصل این گونه انحرافات آنتی ژنی بوده است.
● حال اوباما خوب است!
سرعت گسترش این بیماری تا حدود زیادی مایه تعجب سازمان بهداشت جهانی شده است. در روز ۲۶ آوریل، فرماندار ایالت نوو اسکوشیای کانادا وجود حداقل ۶ مورد تایید شده این بیماری را در این ایالت تایید کرد. تقریبا تمامی بیماران در هفته‌های اخیر به مکزیک مسافرت کرده‌اند. با رسیدن تعداد قربانیان این بیماری در مکزیک به ۸۶ نفر و شناسایی افراد مبتلا به این ویروس در کانادا و زلاند نو، سازمان بهداشت جهانی با اعلام اینکه این ویروس قابلیت ایجاد یک پاندمی (همه‌گیری جهانی) را دارد از کشورها خواست به دقت الگوهای معمول بیماری آنفلوآنزای فصلی را در نظر گرفته و به هر گونه تغییر در این الگوها توجه کنند. از آنجا که مکزیک به عنوان محل آغاز گسترش بیماری شناخته شده است، سازمان‌های جهانی تلاش دارند با کمک به مکزیک در کنترل بیماری، از احتمال انتقال آن به سایر مناطق بکاهند. اگوستین کارستن، وزیر بودجه مکزیک اعلام کرد بانک جهانی ۲۰۵ میلیون دلار برای مبارزه با این بیماری به مکزیک قرض خواهد داد. در عین حال جامعه جهانی سعی دارد تا ضمن پیگیری دقیق وقایع، از ایجاد نگرانی بی‌مورد در میان مردم جلوگیری کند. میزان نگرانی‌ها در آمریکا به حدی رسیده است که در جلسه خبری سی‌ان‌ان، خبرنگاران والری جارت مشاور کاخ سفید را در مورد سفر اخیر باراک اوباما به مکزیک و احتمال مبتلا شدن وی به آنفلوآنزای خوکی مورد پرسش قرار دادند!
● مدیریت بحران
در مواردی از قبیل همه‌گیری بیماری‌ها، یکی از مهم‌ترین اقدامات مدیریت دقیق مشکل است. همان‌گونه که خبر رسانی دیرهنگام می‌تواند با گسترش بیماری سبب ایجاد یک فاجعه انسانی شود، اعلام اطلاعات ناقص بدون اطمینان کافی می‌تواند با ایجاد فضای رعب و وحشت، نتایج غیر قابل برگشتی را پدید آورد. نمونه این تصمیم‌گیری‌های زود هنگام را می توان در همه گیری آنفلوآنزای خوکی در سال ۱۹۷۶ در ایالات متحده مشاهده کرد. در فوریه ۱۹۷۶، یک سرباز آمریکایی با علایم آنفلوآنزا بستری شد و روز بعد در گذشت. تعدادی از هم‌قطاران وی نیز به همین علت بستری شدند. دو هفته بعد از مرگ وی، مسوولان بهداشتی اعلام کردند که ویروس آنفلوآنزای شناسایی شده همانند ویروسی است که در همه‌گیری ۱۹۱۸ مشاهده شد. فشارهای جامعه و نگرانی مردم موجب شد تا جرالد فورد، رییس‌جمهور وقت آمریکا دستور واکسیناسیون عمومی بر علیه این بیماری را اعلام کند. پیش از آنکه برنامه واکسیناسیون به دلیل غیر ضروری بودن ملغی شود ۲۵ درصد از جمعیت آمریکا واکسینه شدند. امروزه تصور می‌شود حداقل ۵۰۰ مورد بیماری خطرناک گیلن-باره که در نهایت به مرگ ۲۵ نفر منجر شد، ناشی از واکنش حساسیتی به واکسن مزبور بوده است.
● نگرانی به سبک آسیایی
گرچه فاصله کشورهای آسیایی با مناطق درگیر شده توسط آنفلوآنزای خوکی بسیار زیاد است اما تجربه تلخ این کشورها در زمینه سارس و آنفلوآنزای پرندگان، باعث شده است تا این کشورهای خیلی زود نسبت به انجام اقدامات پیشگیرانه اقدام کنند.
دولت چین مکان‌هایی را برای قرنطینه کردن بیمارانی که دچار علایم شبیه آنفلوآنزا بوده و طی دو هفته اخیر به مناطق شیوع این بیماری مسافرت داشته‌اند در نظر گرفته است. دولت ژاپن نیز گشت‌هایی را برای معاینه خوک‌های وارداتی در نظر گرفته است. گرچه با پخته شدن گوشت خوک خطر انتقال بیماری از بین می‌رود اما بعضی کشورها محدودیت‌هایی را برای واردات گوشت خوک از آمریکا و مکزیک وضع کرده‌اند. در فرودگاه‌های ژاپن و کره شمالی دستگاه‌های حرارت سنج خاصی نصب شده است تا با بررسی مسافران، مبتلایان احتمالی شناسایی و جهت بررسی‌های بیشتر به مراکز بهداشتی اعزام شوند. دولت سنگاپور نیز محدودیت‌هایی را برای مسافرت به مکزیک و بعضی ایالت‌های آمریکا در نظر گرفته است.
● در ایران
خوشبختانه به‌نظر می‌رسد تاکنون در موارد متعدد اپیدمی‌ها، کشور عزیز ما هیچ‌گاه در معرض خطر قرار نگرفته است.
در مورد آنفلوآنزای پرندگان نیز گرچه مواردی از پرندگان بیمار در خاک کشورمان مشاهده شد (جدول روزنگار وقایع آنفلوآنزای مرغی – سازمان بهداشت جهانی) اما خوشبختانه هیچ مورد بیماری در هموطنانمان مشاهده نشد. به دنبال اعلامیه سازمان بهداشت جهانی در مورد آنفلوآنزای خوکی، دکتر حسن امامی رضوی، معاون سلامت وزارت بهداشت اعلام کرد وزارت بهداشت همچون سال‌های گذشته اقدامات پیشگیرانه خود را با استقرار تیم‌های پزشکی به‌ویژه در مرز‌های کشور انجام خواهد داد. وی با تاکید اینکه وزارت بهداشت متولی سلامت کشور است اعلام کرد:«به محض شیوع هر بیماری، اطلاع‌رسانی لازم و شفاف صورت خواهد گرفت اما با توجه به مشاهده نشدن این بیماری در کشورهای همسایه نگرانی خاصی در این زمینه وجود ندارد.»

دکتر روزبه بخیت

منبع : روزنامه سلامت