دیسک‌های نوری

این مقاله ، درباره یكی از تكنولوژیهای جدید اطلاعات سی – دی – رام (CD – ROM ) و نقش أن درامر اطلاع رسانی بحث می كند .بررسی تاریخچه اطلاع رسانی بعد از جنگ جهانی دوم ، از شروع نمایه سازی تا به وجود آمدن بانكهای اطلاعاتی ، از قبیل دایلوگ ( Dialog ) اوربیت (Orbit ) و كوستل (Questel ) بحث مقدماتی مقاله است .مقایسه تطبیقی بانكهای اطلاعاتی ، با سی دی – رام و بیان ویژگی های دیسكهای نوری موضوع اصلی مقاله است . به نظر نویسنده ، استفاده از دیسكهای نوری ، روند رو به گسترش فعالیتهای اطلاع رسانی را دچار تحول بزرگی خواهد كرد .
شاید صحبت كردن از تاكتیكها در زمانی كه هنوز استراتژی مشخص نشده است ، چندان مفید به فایده نباشد . اما بحثی كه درباره سی- دی – رام (CD – ROM ) ها در این مقاله مطرح شده است ، نه تنها درمعرفی آنهاست ؛ بلكه با توجه به خصوصیات ویژه ای كه دارد ، می تواند در تعیین خط مشی اطلاع رسانی كشور ایفای نقش كند .پی بردن به نقش اطلاعات در تحقیق و توسعه و به وجود آوردن تكنولوژی جدید ، منجر به ایجاد روشهای مختلف برای ذخیره و بازیابی اطلاعات شده است . نمایه سازی Kwic Uniterm , Kwoc از جملهاین روشهاست ۱ ، كه هركدام مزایای خاص خود را دارد . تهیه میكروفیش از مجلات ، پدیده ای دیگر برای به نظم درآوردن و استفاده سریعتر از دانش بشری بود ۲ ! با ورود كامپیوتر به دنیای اطلاع رسانی ، تحول بزرگی به وقوع پیوست . موسسات تولید اطلاعات ، با استفاده از كامپیوتر ، آنچنان به حجم تولید اطلاعات خود افزودند كه ، اصطلاحی نظیر "انفجار اطلاعات " ، انقلاب اطلاعات " ، عصر اطلاعات " و …. به واژگان واژه نامه اضافه شد . حجم زیاد اطلاعات و تنوع موضوعی آن ، پایگاههای اطلاعاتی مانند :abstracts Medline , STIN , Physical abstracts Chemical …را به وجود آورد . استفاده از اطلاعات این پایگاهها ، به ایجاد بانكهای اطلاعاتی منجر شد .
از جمله مشهورترین این بانكها ، می توان Orbit , Dialog در امریكا ، STN آلمان ، blaise انگلستان و Questel فرانسه را نام برد . برای پی بردن به اهمیت "سی – دی – رام " ها و مقایسه آنها با بانكهای اطلاعاتی ، ابتدا ساختار و طرز كار با بانكهای اطلاعاتی شرح داده می شود مقایسه سی – دی – رامها با این بانكها از آن جهت قابل توجه است كه دیسكهای نوری ، خود نوعی پایگاه اطلاعاتی هستند . و پایگاههای اطلاعاتی ، نقش اول را در نظامهای اطلاع رسانی ایفا می كنند .بانكهای اطلاعاتی ، واسطه هایی هستند بین تولید كنندگان و مصرف كنندگان اطلاعات . یك بانك اطلاعاتی ، با پایگاههای اطلاعاتی متعددی در ارتباط است . و اطلاعات را از طریق خطوط پیوسته (Online) دریافت و به همین طریق در اختیار مصرف كننده قرار می دهد . مثلأ بانك اطلاعاتی Dialog با حدود ۴۰۰ پایگاه اطلاعاتی مانند : EBIS, American banker news, NTIS Agricola , Chemical Industry Notes , ۳ و تقویت كتابخانه ها ، آموزش نیروی انسانی ماهر و متخصص اطلاع رسانی و تقویت كتابخانه ها ، آموزش نیروی انسانی ماهر و متخصص اطلاع رسانی INSPEC, ERIC و …. در ارتباط است .
ارتباط با بانكهای اطلاعاتی ، از طریق خطوط تلفن امكان پذیر است . و چنانچه این ارتباط بخواهد از طریق كشور دیگری ، برقرار شود به یك خط تلفن از طریق ماهواره ، یك دستگاه مودم و یك مونیتور نیاز است . در این روش ، استفاده كننده از اطلاعات ، دارای چندین شماره رمز است . بعد از اینكه او توانست ارتباط تلفنی برقرار نماید و پس از تایید شماره های رمز ، تماس برقرار می شود . سپس استفاده كننده – كه باید با زبان خاص بانك مربوط آشنا باشد – مطالب مورد نظر خود را ، از طریق زبان خاص بانك وارد می كند . بانك ، این دستورات را دریافت نموده و با سرعت ، مطالب خواسته شده را ارسال می نماید . اطلاعات ارسالی ، در فایلی كه قبلأ توسط استفاده كننده مشخص گردیده ذخیره می شود و استفاده كننده ارتباط را قطع می كند . بانك د رپایان جستجو ، قیمت تمام شده را به دلار اعلام می كند . هزینه به حساب مشتری گذاشته می شود و در پایان هر فصل ، صورت حساب ارسال می گردد .كتابخانه دانشگاه علوم و صنایع دفاع ، با بانكهای اطلاعاتی BLA/SE , QUESTEL , STN , ORBIT , DIALOG در ارتباط است و جستجوهای متعددی را از این طریق امجام داده است .
▪ در این جستجوها چند مورد قابل توجه است :
۱) هزینه اطلاعات درخواستی ، با توجه به اینكه به دلار مطالبه می شود گران است : هزینه یك جستجوی ۵ دقیقه ای ( از زمان برقراری ارتباط تا پایان ارسال اطلاعات ) جهت دریافت اطلاعات كتابشناختی حدود ۳۷ مدرك ، توسط بانك ، ۴۳ دلار اعلام شده است . البته قیمت مكالمه تلفنی از راه دور و حق اشتراك نیز به این مبلغ اضافه می شود .
۲) با توجه به نرخ گران به دست آوردن اطلاعات از این طریق ، مسئول جستجو برای به حداقل رساندن قیمت ، تحت فشار روانی مسئله ای به نام " سرعت " است .
۳) دستیابی به اطلاعات كتابشناختی و در نهایت چكیده مطالب یك جستجو، منظور نهایی را مرتفع نساخته و تازه جستجوگر باید ، به دنبال به دست آوردن اصل مدرك یا مدارك باشد . این مدرك ممكن است یك كتاب ، مقاله ، ثبت نوآوری ، مقاله ای از یك كنفرانش یا خلاصه مذاكرات یك گردهمایی باشد . و چنانچه خوشبینانه به مسئله نگاه كنیم و فرض را براین بگذاریم كه به احتمال ۳۰ درصد ممكن است ، مقاله در داخل كشور وجود داشته باشد ، به احتمال ۷۰ درصد مطالب مورد نظر باید از خارج تهیه شود . نرخ به دست آوردن كپی یك مدرك – البته چنانچه مانع قانونی نداشته باشد – از قرار صفحه ای ۱۰ دلار ، از یك تا ده صفحه است . و صفحه ای ۲۰ دلار ، از ۱۱ تا بیست صفحه .
۴) احتمال قطع ارتباط در هنگام جستجو از شهرستانها ۳۰ درصد است ۴ . عللی از قبیل قطع برق ، اشكال در شبكه ارتباطی و اوضاع جوی ، میتواند از علل قطع ارتباط محسوب گردد . بنابراین باید به تجهیزات مورد نیاز اشاده شده دربالا ، دستگاه (Unintrrupt Power UOS System ) و دو عددباطری ۲۴ ولت را نیز اضافه كنیم .۵) تعدادی از فایلهای اطلاعاتی ، به روی كشورهای در حال رشد بسته است . از جمله فایلهای quide , Petroleum & Gas , Nuclear ABS Chemical Requlation and و ۰۰۰۰
● سی . دی – رام (CD – ROM ) ها
▪ CD – ROM كوته نوشت كلمات Only Memory Compact Disk Reas است :
دیسكهای فقط خواندنی . اولین نمود سی . دی – رامها در بازار تجارت در سال ۱۹۸۵ بود ۵ .سی . دی - رام دیسكی است دایره ای به قطر ۱۲۰ میلی متر وضخامت ۲/۱ میلی متر ۶ .
▪ اما ظرفیت آنها : برای درك ظرفیت یك سی . دی – رام و برای اینكه در ذهن مقایسه ای به وجود آید توجه به توضیحات زیر مفید خواهد بود : یك فلاپی دیسك ۵/۳ اینچ ، دارای ظرقیت ۷۲۰ كیلو بایت و ۴۴/۱ مگابایت است . گنجایش سخت دیسك كامپیوترها از ۲۰ تا ۴۰۰ مگابایت است . یك سی . دی – رام ۵۵۰ مگابایت ظرفیت دارد ۷ . یعنی ۵/۱ برابر هارد دیسك كامپیوتر . این بدان معناست كه یك دیسك نوری ، می تواند یك دایره المعارف چند جلدی و یا یك واژه نامه با صدها هزار واژه را در خود جای دهد .به عبارت دیگر ، ، ظرفیت یك دیسك نوری ۲۵۰ هزار صفحه كاغذ A۴ است .تعداد ژورنالهایی كه موضوع آنها سی. دی - رام است ، تا نیمه اول سال ۱۹۹۲ شش عنوان ۸ و تعداد كتب منتشر شده دراین موضوع ۶۵ عنوان بوده است ۹ .تعداد سی . دی – رامهای منتشر شده در سال ۱۹۸۶ ، چهل و هشت عنوان و در سال ۱۹۹۲ دو هزار و دویست و دوازده عنوان ۱۰ بوده است . البته این آمار فقط مربوط به دیسكهای علمی و فنی است .كمپانی بوكر (Bowker ) در سال ۱۹۸۹ ULR + BIP + مشهورترین كتابشناسیها و مجله شناسیهای دنیا را بر روی دیسك نوری منتشر كرد . دیكشنری آكسفورد ، Book Bank دائره المعارف Grolier Citaion Index , Humanities index, Abstract Reasers, Guid Science, و صدها كتاب و مجله دیگر هم اكنون بر روی دیسكهای نوری منتشر شده است ۱۱ .نكته قابل توجه اینكه بانكهای اطلاعاتی نیز ، تعدادی از فایلهای خود را بر روی دیسك منتشر كرده اند . مثلأ هم اكنون پایگاههای اطلاعاتی EIRC, NTIS , Medline و فایلهای data, Agribusiness Import , Export و ۰۰۰ بانك DIALOG بر روی سی . دی . رام موجود است.استفاده از سی . دی – رام ، تنها به كامپیوتر "pc " و یك درایو دیسك نوری نیاز دارد . برد ( Board ) درایو مربوط توسط فروشنده در اختیار مشتری گذاشته می شود . همان اطلاعاتی را كه از بانكهای اطلاعاتی می توان به دست آورد ، از طریق سی . دی – رام قابل به دست آوردن است . ضمن اینكه این اطلاعات ، می تواند شامل متن كامل مقالات و یا ثبت نو آوریها باشد و نیاز به سفارش از خارج نیست . استفاده از سی . دی – رام از طریق منوهای موجود در دیسك و به اصطلاح “Menu drive " صورت می گسرد . و به كارگیری این روش بسیار موثری از استفاده به وسیله دستورات بانك اطلاعاتی است . مشتری زمانی كه یك بار در سال ، دیسكی را مشترك شد ، می داند كه برای چه مقدار اطلاعات در مدت معینی چه مقدار پول داده است . جستجوگر سی . دی – رام ، تحت فشار مسئله ای به نام " سرعت " نیست . او می تواند با حوصله و بدون عجله ، موضوع را بررسی كرده ، اشتباهات رامرتفع ساخته و دوباره حستحو را انحام دهد . مزیت دیگر دیسكهای نوری ، استفاده از نقشه ها ، جدولها ، تصاویر و نمودارهااست كه از طریق بانكهای اطلاعاتی امكان پذیر نیست . مسئله ای كه در مورد دیسكهای نوری ، یك كمبود به حساب می آید ، مسئله روزآمد بودن آنهاست . اطلاعات موجود در بانكهای اطلاعاتی دائما روزآمد می شود . مثلأ در بانك اطلاعاتی DIALOG ، چكیده پایان نامه ها (Dissertation Abstracts ) هر ماه یك بار روزآمد می شود ؛ در صورتی كه بر روی دیسكهای نوری هر سال یك بار . نمایه علوم انسانی (Humanities Index ) هر هفته دو بار روزآمد می شود ؛ اما بر روی دیسكهای نوری ، این عمل به صورت فصلی انجام می گیرد ۱۲ . هم اكنون مجلات IEEE/IEE با متن كامل ( Full text ) همراه با تصاویر ، جدولها و نمودارها بر روی CD – ROM به بازار عرضه شده است . قیمت تمام شده كل مجلات IEEE/IEE برای اشتراك یكساله ۳۰۸۰۰ دلار أمریكاست ۱۳ .استفاده از این دیسكها ، با توجه به بازیابی مطلب از طرق گوناگون موضوع ، عنوان ، كلیدواژه ، IDBN , ISSN سال انتشار و …. موثر تر و با صرفه تر از استفاده از بانكهای اطلاعاتی است . و دیگر ، دغدغه قیمت ، سرعت و قطع برق باعث نگرانی نخواهد شد . یك شبكه محلی ازسی . دی – رام ، میتواند در یك كتابخانه و یا مركز اسناد ایجاد شود . هم اكنون Polytechnic Leicester انگلستان چنین شبكه ای را بوجود آورده است ۱۴ . آقای ویلفرد لنكستر ( F.W. Lancaster ) در كتابش ۱۵ با توجه به تكنولوژی جدید اطلاع رسانی ، درباره كتابخانه های بی كتاب صحبت میكند و نظریات موافقان و مخالفان این نظریه را بیان نی نماید . آقای ریموند كرویل ( Raymond Kerweil ) نویسنده و مخترع ، از پایان عمر كتابها بحث می كند . او می نویسد : "در سیكل زندگی هر تكنولوژی هفت مرحله متمایز را می توان تشخیص داد :
۱) مرحله قبل از بوجود آمدن
۲) اختراع
۳)توسعه
۴) بلوغ
۵) نمودهای سقوط
۶) نسخ
۷) ترك ۱۶ .
او برای تایید نظر خود مثالهایی آورده است . از جمله اینكه : اختراع كاستهای نوار ضبط صوت ، باعث منسوخ و متروك شدن دیسكهای صوتی گرامافون شد . آقای كرویل معتقد است كه با اختراع سی . دی – رام ، عمر كتابها به سر آمده است . و در آینده ای نه چندان دور كتابها منسوخ و متروك گردیده و دیسكهای نوری جایگزین آنها می شود . ما در اینجا نمی خواهیم درباره این نظریه شاید افراطی بحث كنیم .
● نتیجه گیری
آمار و ارقام ارائه شده درمورد دیسكهای نوری بیان كننده رشد سریع این تكنولوژی جدید اطلاعاتی و اطلاع رسانی است .انتشار ۶ عنوان مجله در مورد این تكنولوژی جدید ، همچنین بیانات آقای ویلفردلنكستر و عقیده آقای كرویل ، نمایانگر تاثیر زیاد دیسكهای نوری در دنیای اطلاعات و اطلاع رسانی است . برخورد اولین امواج دریای سی . دی – رام با صخره های تكنولوژی اطلاعات به نسخ میكروفیشها منجر شد . هم اكنون ، كمپانی Bell & Howell خط تولید میكروفیش خود را به تولید س . دی – رام تغییر داده است !
استراتژیستهای اطلاع رسانی و تعیین كنندگان خط مشی اطلاعاتی كشور ، باید در معادلات خود متغیر سی . دی – رام را در جایگاه معلومات گذاشته و به وسیله آن پاره ای مجهولات را كشف نمایند . به وجود آوردن یك شبكه اطلاع رسانی از طریق سی . دی – رامها می تواند بخشی از نظام اطلاع رسانی را تشكیل دهد .

ارجاعات
۱- اطلاع رسانی ( تهران : مركز اسناد و مدارك علمی ایران )
۲- در همین مقاله ، از منسوخ شدن تولید میكروفیشها صحبت خواهیم كرد .
Dialog Cataloge ۱۹۹۲
۴ – از ۱۰ ارتباط ۳ ارتباط در ضمن دریافت اطلاعات مدارك قطع شده است .
۵ – C. J . Amstrong and J,A. Large . CD ROM Information Products : an evaluative guide and directory . ( Hants , England : gower , ۱۹۹۰ ) PP inside front cover .
۶ – همان ( منبع شماره ۵ )
۷ – همان ( منبع شماره ۵ )
۸ – Ulrich , s Plus ( CD ROM ).( New York , NY :Bowker Electronic Publishing ), ۳ rd ed ., ۱۹۹۰ .
۹- Books in print plus ( CD ROM ) ( New York , NY: Bowker Electronic publishing ) , ۵ th ed ., ۱۹۹۰
۱۰- Metthew Finlay , Joanne Mitchell , editors. The CD ROM directory ۱۹۹۲ , ۷th ed ., ( London: TEPL publishing c ۱۹۹۱ ) PP:۷-۹
۱۱-همان .
۱۲- C.J.Armstrong and J.A.Large .CD ROM Information productis: an evaluative guide . (Hants , England: Gower . ۱۹۹۰) .
۱۳-پرفرمای این مجلات بر روی دیسكت نوری توسط دانشگاه علوم و صنایع دفاع دریافت شده است .
۱۴- Kirsten black . “ CD-ROM Networking: the Leicester Polytechnic experience “ in ASLIB information , ۲۰ (۷/۸) , ۱۹۹۲. PP:۲۸۸-۱۹۰
۱۵- ف . دبلیو لنكستر ، كتابخانه ها و كتابداران در عصر الكترونیك ، ترجمه اسد الله آزاد ( مشهد : آستان قدس ، ۱۳۶۶ ) .
۱۶- Raymond Kerweil . “The future of libraries”, in Library Journal . ۱۱۷(۱, ۳, ۵), ۱۹۹۲.

احمد تندیور
كتابخانه دانشگاه علوم و صنایع دفاع

منبع : فصلنامه علوم اطلاع رسانی