اولین تحریم ها در جامعه اطلاعاتی

در حالی که جامعه جهانی به طور رسمی خود را برای انتقال از جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتی آماده می کند، خبرهای ناخوشایندی در مورد وضعیت ایران و اطلاع رسانی جهانی به گوش می رسد.
جامعه اطلاعاتی، جامعه ای است که مبنای تمامی کارهای خود را بر اطلاعات بنا نهاده است. با گسترش اینترنت و فن آوری های نوین، تبادل اطلاعات به صورت یک نیاز دائمی در آمده است. بر همین مبنا، دنیای معاصر در حال گذر از جامعه صنعتی و ورود به جامعه اطلاعاتی است. پیش بینی می شود در سال ۲۰۰۵ اولین کشورها وارد جامعه اطلاعاتی شوند؛ جامعه ایی که دانش، سرمایه اصلی خواهد بود. هدف از برگزاری دو اجلاس جهانی در این زمینه که یکی آذر ماه آینده در ژنو و دیگری آبان ۱۳۸۴ در ژنو برگزار می شود، نیز آمادگی برای همین امر اعلام شده است، ضمن آن که پدیده جهانی شدن این ضرورت را تشدید می کند.
حضور اینترنت از یک طرف و تولید اطلاعات علمی از طرف دیگر در ایجاد شرایط گذر از جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتی تاثیر به سزایی داشته است. اینترنت که اکنون به ستون فقرات ارتباطات سراسری کره زمین بدل شده است باید برای تمام اعضای جوامع بشر قابل دسترس باشد.
در حالی که هم وضعیت کاربری اینترنت در ایران و هم ساختار عملی کشورمان در حالت پویایی به سر می برد، ولی به نظر می رسد در شرایط فعلی، عواملی غیر مستقیم در حال صدمه زدن به این وضعیت هستند.
از زمان تصویب قانون داماتو، که تحریم اقتصادی ایران را پی می گرفت، همیشه احتمال تحریم علمی ایران نیز می رفته است و متاسفانه هر از چند گاه یکبار شاهد بروز آن هستیم.
در سال ۷۵ اولین مورد اتفاق افتاد و تنها راه ارتباطی آن زمان ایران به اینترت قطع شد. آن ارتباط که از طریق دانشگاه وین در اتریش برقرار بود، به واسطه نامه ایی که گفته می شود توسط یک صهیونیست آمریکایی نوشته شده بود و بر اساس قانون داماتو به مسئولین دانشگاه اخطار داده بود، قطع شد. اگرچه با اعتراض ایران این ارتباط ظرف چند روز برقرار شد، ولی این اتفاق به آخرین مورد بدل نشد.
در سال های اخیر نیز تعدادی از شرکت های اینترنتی آمریکایی که در زمینه ثبت دامنه و اجاره فضا به شرکت های ایرانی خدمات می دهند، نیز بر پایه قوانین مشابه کاسه داغ تر از آش شده و قبل از آن که دولت متبوعشان قصد کاری داشته باشد، جلو جلو به قطع خدمات طرف ایرانی خود می پردازند.
مشابه همین اتفاق در زمینه رابطه متخصصین ایرانی و انجمن مهندسین برق و الکترونیک نیز افتاده است. در حالی که قوانین تحریم آمریکا، در زمینه تبادل اطلاعات علمی سکوت کرده است، این انجمن در اقدامی نامتعارف که توسط هیچ انجمن علمی دیگری پیروی نشده است، ارتباطات علمی خود را با پژوهشگران ایرانی قطع کرده است.
قابل ذکر آن که سایتی به نام shameonieee.org نیز توسط تعدادی از ایرانیان جهت اعتراض به این اقدام انجمن و جمع آوری امضاء برای تغییر رویه آن ایجاد شده است.
مجله "ساینس" در آخرین شماره خود به شرح کامل این اقدام نامتعارف انجمن مهندسین برق و الکترونیک و اعتراضات به آن پرداخته است که مشروح آن را در زیر می آید:
▪ اعتراض به تحریم ایران توسط انجمن مهندسین برق و الکترونیک
یکی از بزرگترین انجمن های علمی جهان به دانشمندان برخی کشورها اجازه انتشار مقالات علمی و دسترسی به منابع خود را نمی دهد. انجمن مهندسین برق و الکترونیک (Institute of Electrical and Electronics Engineers – IEEE) این اقدارم را برعلیه ایران و چهار کشور دیگر و بر اساس تحریم های بازرگانی آمریکا اعمال کرده است.
به گزارش آخرین شماره از مجله ساینس (Science) که ۲۸ شهریور منتشر شده است، این در حالی است که هیچ گزارشی از دیگر انجمن های علمی در پیروی از این اقدام اعلام نشده است، و همین نکته موجب اعتراض به IEEE شده است.
یکی از اعضاء این انجمن، ضمن حمله شدید به این انجمن به خاطر انجام چنین کاری، از مدیران آن می خواهد که ضمن حفظ استقلال انجمن، آن را سیاسی نکنند. وی رفتار انجمن را با اعضاء خود در ایران و سایر کشورهایی که تحریم شده اند شرم آور می خواند.
IEEE سی درصد از مقالات علمی جهان در مورد مهندسی کامپیوتر، الکترونیک و برق منتشر می کند. این انجمن ۳۸۰ هزار انجمن در ۱۵۰ کشور جهان دارد. در ژانویه ۲۰۰۲ (دی ماه ۱۳۸۰) این انجمن اعضاء کشورهای ایران، کوبا، عراق، لیبی و سودان را از بسیاری مزایا محروم کرد، از جمله استفاده از لوگوی این انجمن در کارت های ویزیت، دسترسی الکترونیکی به مقالات و دسترسی به لیست های کاریابی. این در حالی است که هنوز مجلات برایشان پست می شود. اعضاء پنج کشور یاد شده هنوی می توانند کنفرانس های IEEE را شرکت کنند، ولی همانند افراد غیر عضو.
در سپتامبر ۲۰۰۲ (شهریور ۱۳۸۱)، - نه ماه بعد از اعمال تحریم ها – IEEE طی نامه ایی از اداره کنترل منابع خارجی (اداره ایی که سیاست گذاری های تحریم ها را در آمریکا انجام می دهد)، در این باره سوال کرد. هدف ایشان گرفتن تاییدیه مبنی بر مشتمل شدن یا نشدن فعالیت های انجمن در لیست تحریم ها بود. بعد از یک سال این اداره هنوز جوابی در تائید یا رد اقدام این انجمن نداده است.
ایران، که ۱۷۰۰ عضو در انجمن IEEE دارد، بیشتر از پنج کشور دیگر از این تحریم ضربه خورده است. یکی از اعضاء ایراین انجمن می گوید، که در آغاز نامه ایی مبنی بر این که انجمن نمی تواند خدمات یک عضو کامل را به اعضا ایرانی ارائه کند به دستشان رسید، و بعد بدون تذکر، دسترسی به صندوق نامه های پسیت اعضا ایرانی در سایت IEEE.org قطع شد.
اعتراضات مداوم اعضا ایرانی به جایی نرسید. انجمن به سوالات مجله ساینس نیز برای تهیه این گزارش جوابی نداد.
از نظر حقوقی، دعوا بر سر کلمه "خدمات" در متن مقررات اداره کنترل منابع خارجی بر می گردد. در این قوانین آمده است که در رابطه با کشورهای مورد تحریم، انتشار و آماده انتشار کردن منع قانونی ندارد ولی ویرایش غیر قانونی است. این اداره ویرایش را تعریف نمی کند و بر اساس اطلاعاتی که به دست آمده است، انجمن با مورد تحریم واقع شدن ویرایش مقالات علمی جهت انتشار مخالف است، ولی از آنجایی که تخلف از این قانون تا پانصد هزار دلار جریمه و تا ده سال زندام می تواند داشته باشد، این انجمن ترجیح داد که به آن تن در دهد.
سایر انجمن های علمی اوضاع را متفاوت می بینند. اتحادیه ژئوفیزیکدانان آمریکایی که اعضایی نیز در ایران دارد، عقیده دارد که انتشارات موردی بازرگانی نیست و بر همین اساس از همه جای دنیا مقاله قبول می کند. انجمن مهندسین مکانیک آمریکا و AAAS، ناشر مجله ساینس نیز همین عقیده را دارند، و هیچ گونه محدودیتی را به واسطه تحریم های اقتصادی یا هر نوع تحریم دیگر اعمال نمی کنند.
اصرار IEEE بر این عقیده که در آن تنها نیز هست، می تواند در رهبریش در انجمن های علمی جهان تزلزل ایجاد کند. برخی اعضا IEEE معتقدند که اگر انجمن به جای کاسه داغ تر از آش شدن صبر می کرد، بهتر بود تا تعداد زیادی از اعضا خود را ناراضی کند.

منبع : مرکز توسعه و تبادل دانش فناوری اطلاعات