تعاریف سینمای قرآنی از دیدگاه سینماگران و کارشناسان

سینمای ایران تا به امروز نام های بسیاری را در حوزه سینمای دینی تجربه کرده است، اما هیچگاه از سینمای قرآنی نامی برده نشده است. این گزارش سعی دارد به تعاریفی دست پیداکند تا مشخص شود این عنوان قادر است در قالب یک ژانر تبیین شود.
البته سینمای ایران طی سه سال گذشته از این مفهوم بری نبوده است، اما عنوان هایی که برای آن در نظر گرفته می شد هیچگاه به شکلی صریح نام قرآن را با خود همراه نکرده بود. برای نمونه ما عنوان هایی چون سینمای دین، معناگرا، حقیقت، سپید و.... داشته ایم که هریک به نحوی مفاهیم قرآنی را مورد توجه قرارمی داد، ولی درنهایت هیچگاه در نقدها به برداشت های قرآنی فیلم اشاره نمی شد.
شاید بسیاری از مخاطبان سینما معتقد باشند که تصور واقعی از فیلم قرآنی آثاری است که قصص قرآن را مورد توجه قرار داده باشد و یا عده ای دیگر بر این باور باشند که سود بردن مستقیم تنها برداشتی تاریخی از مفهوم است.
درمقابل برخی نیز بر این باورند که فیلم قرآنی آثاری را دربرمی گیرد که مفهومی از قرآن را به عنوان مبنا و الگو سرلوحه فیلمنامه خود قرارداده باشد. حال برای اینکه به تعریفی درست از سینمای قرآنی دست پیدا کنیم با گزارش زیر همراه می شویم.
«نادر طالب زاده» کارگردان سینمابه ایلنا گفت : فیلم قرآنی باید از عصاره و روح قرآنی برخوردار باشد، حال این روح قرآنی می تواند به طریق مختلف نشان داده شود، در جایی ممکن است مستقیم در دفاع از قرآن اثری ساخته شود و درجای دیگر فیلم قرآنی ممکن است وجه تبلیغی، آموزشی یا اخلاقی داشته باشد.
وی افزود: اما نکته اساسی این است که فیلم قرآنی اثری است که به نحوی عیان از آیه ای قرآنی بهره برده باشد. برای نمونه من در اثر خود «بشارت منجی» به شکلی مستقیم از آیه های قرآن سود بردم.
این کارگردان ادامه داد: فیلم قرآنی نباید تنها با استانداردهای داخلی ساخته شود، بلکه همانگونه که قرآن برای تمام انسان ها فرستاده شده، فیلم قرآنی نیز باید برای تمامی مخاطبان جهان ساخته شود تا بتوان با یک زبان جهانی مفهومی قرآنی را به دیگر مخاطبان منتقل کرد.
طالب زاده در مورد آثاری چون «رنگ خدا» که بار معنوی دارند گفت: به عقیده من این دست آثاری که شما از آن نام بردید را نمی توان فیلم قرآنی نامید، بلکه بهتر است به اینگونه تولیدات، فیلم های اخلاقی و یا انسانی بگوییم، در صورتی که به عقیده من فیلم قرآنی حتما باید دربخشی از کار اشاره مستقیم به قرآن داشته باشد.
این سینماگر همچنین به تفاوت نگاه اومانیستی و قرآنی اشاره کرد و متذکرشد: البته در فیلم قرآنی ممکن است، مصداق های اخلاقی و انسانی مورد توجه قرارگیرد، اما فیلم قرآنی متناسب با قوانین الهی اینگونه پیام ها را اشاعه می دهد ولی فیلم های اومانیستی تنها پیام را متناسب با اندیشه های انسانی مورد توجه قرار می دهد.
طالب زاده به خطر تحریف در آثار اومانیستی اشاره کرد و گفت: فیلم هایی که سعی دارد به مفاهیم اخلاقی تنها متکی بر اندیشه های انسانی توجه کند، ناخودآگاه دچار تحریف می شود به همین دلیل است که معتقدم فیلم قرآنی باید از بخشی از پیام خود به شکلی مستقیم به قرآن توجه کند.
توضیحات طالب زاده حاوی این نکته است که اگر فیلمی چه در اثر معاصر و یا تاریخی اگر قرار است قرآن را مورد توجه قرار دهد باید اشاره خود را در معنا به صورتی مستقیم عیان کند. اما به عقیده نگارنده فیلم هایی در سینما ساخته می شود که ممکن است مخاطب یا حتی منتقد دینی متوجه استنباط قرآنی ژانر نشود، ولی فیلم جان مایه خود را از قرآن گرفته باشد.
نمود بارز این ادعا فیلمی همانند «طاووس های بی پر» است که به هیچ وجه در ظاهر استفاده مستقیمی از قرآن نبرده است، اما مفهوم اصلی فیلم بر مبنای آیه ای از قرآن «از آنجا که تصور نمی کنید به شما روزی خواهیم رساند» ساخته شده است.
فرج الله سلحشور از جمله فیلمسازانی است که تا امروز چند سریال قرآنی را ساخته است وی در ادامه این گزارش نظرات خود را در مورد سینمای قرآنی چنین بیان کرد: فیلم قرآنی یا کاملترین فیلم مذهبی به عقیده من اثری است که نگاه ها به ارزش ها و مذهبی در آن لحاظ شود، البته باید توجه داشت نگاه به ارزش ها و مذهب باید از دریچه قرآن و اهل بیت باشد، زیرا اگر فردی با توجه به آگاهی های شخصی به یک موضوع دینی نگاه کند به آن اثر نمی توان فیلم قرآنی گفت، بنابراین آنجایی که موضوع مذهب و قرآن پیش می آید فیلمساز حق این را ندارد که نظر شخصی خود را در اثر دخیل کند و تنها زمانی می تواند نظر شخصی خود را اعمال کند که آن عقیده مطابق با مذهب باشد.
وی ادامه داد: ما درگذشته هرگاه می خواستیم در مورد مذهب سخن گوییم به بزرگان دین متوسل می شدیم و هیچگاه نظر شخصی را در مورد مسائل مذهبی دخیل نمی کردیم. فیلمساز نیز زمانی که می خواهد در مورد مسائل مذهبی سخن گوید باید تنها به سخن گفتن اکتفا نکند، بلکه تفسیر نیز در اثرش انجام دهد، البته این تفسیر همانطور که در قبل بدان اشاره شد باید منطبق با اصل مذهب باشد.
سلحشور با توجه به مطلب فوق گفت: اصل فوق باید در تمامی گونه های سینمای مذهبی لحاظ شود حال این فیلم می خواهد در ژانر تاریخی باشد یا دیگر گونه های سینمایی.
نکته ای ظریف در توضیحات این فیلمساز قرآنی وجود دارد و آن این است که ممکن است فیلمسازی از آیه ای از قرآن بهره برده باشد، اما این بهره وری دلیل نمی شود تا فیلم را قرآنی نامید، بلکه باید آن استنباط مبتنی بر دیدگاه قرآن و ائمه باشد و از نگاه و سلیقه شخصی در آن پرهیز شود.
جمال شورجه دیگر فیلمسازی که شهرتش در سینما، ساخت آثار ارزشی است، تعریف خود را از سینمای قرآنی چنین توصیف کرده است: تصور اشتباهی که از سینمای قرآنی وجود دارد این است که سینمای قرآنی صرفا به روایت زندگی انبیا و معصومان(ع) ختم می شود، در صورتی که مفاهیم قرآنی و دینی این قابلیت را دارد که در تمامی گونه ها نمود پیدا کند.
وی افزود: البته نگاه غلط دیگر هم خاص دانستن این ژانر است، چرا که سینما هیچ گاه نباید در محدوده و طرز فکر خاصی خلاصه شود، بلکه مفاهیم موردنظر سینما را می توان به تمامی لایه های فرهنگی از هر قشر و طبقه ای نفوذ داد.
وی در ادامه آفت بزرگ سینمای قرآنی را مسئله تکرار مکررات دانست و گفت: تکرار در سینمای قرآنی نه تنها باعث افت کیفیت این گونه خواهد شد بلکه در نهایت سبب می شود مخاطب نیز از این گونه دور شود. همانطور که هم اکنون شاهدیم مخاطبان از سینمای دینی دور شده اند و بیشتر علاقه خود را معطوف به ملودرام های اجتماعی کرده اند.
وی با توجه به توضیح فوق اظهار کرد: همین تکرار و سطحی نگری سبب شده که سینمای قرآنی از رونق بیفتد به شکل یک موجود نیمه جان درآید.
این فیلمساز اضافه کرد: با توجه به توضیحات فوق مسئولان سینمایی می توانند مهمترین نقش را در احیای دوباره سینمای دینی ایفا کنند، بدین شکل که از آثاری که در این گونه تولید می شود حمایت های همه جانبه کنند تا فیلمسازان از ترس شکست در گیشه از ساخت فیلم های نو دینی، دور نشوند.
شورجه در پایان متذکر شد: «رویگردانی مخاطبان از فیلم های دینی و قرآنی را باید در ضعف ساختار سینمایی کشور جست وجو کرد این کاستی از فیلمنامه شروع شده و به تمامی ساختار یک اثر ختم می شود.»
شورجه در بخشی از توضیحات خود بحث فیلمنامه نویسی را مطرح می کند، عرصه ای که به عقیده نگارنده زیربنای فیلم قرآنی است که برای رسیدن به سینمای مورد نظر سرمایه گذاری در این بخش امری ضروری است.
ذکر این نکته ضروریست که نباید از یاد برد، قرآن اهدافی را از قصه ها دنبال می کند که آن اهداف بیان واقعیت هایی است که هر کدام دارای فلسفه ای خاص و عقلانی هستند و به علت نکته هایی چون بیان حکم شرعی، تبیین حادثه تاریخی، تبرئه متهم بی گناهی، مجازات متهم مجرمی، رسوایی خائن گنه کاری، تصحیح خبر دروغی و حل مشکلی سخت، نازل شده است. فیلم سینمایی نیز تکه ای از واقعیت یا زندگی است. بسیاری از قصه های قرآن نیز گوشه ای از یک حقیقت را برای مخاطب تصویر کرده و باقی آنرا به ضمیر خود آگاه و قضاوت فطری آن واگذار می کند.
در خاتمه باید گفت از مجموعه سخنان فوق می توان نتیجه گرفت که فیلم قرآنی را نمی توان تنها در قالب ژانر خاص خلاصه کرد، اما می توان با بهره وری صحیح از مفهوم قرآن تمامی ژانر را به نام و عطر قرآن مزین کرد.

منبع : روزنامه کیهان