تصاویر یک ذهن مکدر

● درباره «سال تفكر جادویی»
یكی از جالب ترین و موفق ترین همكاری ها در دنیای تئاتر در ماه های اخیر، كار مشترك جووان دیدیون، نویسنده و نمایشنامه نویس آمریكایی، و ونه سا ردگریو، بازیگر زن مسن بریتانیایی، بر روی نمایش جدیدی به نام «سال تفكر جادویی» است، این نمایشی است كه دیدیون پس از مرگ ناگهانی همسرش پیرامون این موضوع نوشت و تبدیل به یكی از پرفروش ترین كتاب های سال شد. او برای ایفای رل اصلی و به واقع نقش خودش در این نمایش به یك آدم حساس مثل خودش نیاز داشت و چنین آدمی را در حركات و سیمای ردگریو یافت.
رد گریو كه در سال های اخیر قدرت كمتر از گذشته در سینما و فیلم های جدید آفتابی شده و با كشیده شدن این نمایش به برادوی در عمل بازگشتی خبرساز به آنجا را تجربه كرده است، در بهار ۲۰۰۷ می گوید: «هم دیدیون و هم شماری از دست اندركاران هنرهای نمایشی می گویند در من حساسیت و عصبیتی هست كه برای ایفای این رل بسیار مناسب است. هرچه بود من جذب این پروژه شدم و اینك از حاصل كار ناراضی نیستم.»
خبرنگاران حتی در مصاحبه های عادی خود با ردگریو همانند دیدیون به همان حس قوی و عصبیت های او پی برده اند و شاید هم این احساس و نوع برخورد عادی بازیگری باشد كه از یك خاندان معروف و دیرپای بازیگری می آید و در اواسط دهه ۱۹۶۰ صاحب شهرت شد و بیش از ۵۰ سال است كه كارهای هنری می كند و در سال ۱۹۷۷ برای بازی در «جولیا»ی فرد زینه مان اسكار نقش دوم زن را برد. ردگریو هرچه بوده باشد، یك كتابخوان درجه اول است كه هر هفته كتاب تازه ای را در دست می گیرد و مطالعه جزئی ثابت از زندگی اوست.
در كتابخانه شخصی او انواع آثار دیده می شود؛ از نوشته های هارولد پینتر و جیمز الروی گرفته تا كتاب های جان لوكاره و اورهان پاموك. او ترجیح می دهد فعلاً بیشتر در تئاتر بازی كند تا سینما و می گوید: «فرق های میان این دو رسانه زیاد است و برخلاف آن چه عده ای می گویند، فرآیندهایی كاملاً یكسان نیستند.
این را بدانید كه هر دو به عنوان بارزترین نمادهای امور نمایشی به یك اندازه شانس توفیق یا ناكامی را دارند و این كه فقط بگوییم هر دو از یك جنس و كاملاً در خدمت یكدیگرند، توصیف كاملی نیست و حق مطلب را درباره آنها ادا نمی كند و باید توضیحی دقیق تر و وسیع تر را در مورد آنها آورد. یك فیلم ممكن است بسیار خوب و در نقطه مقابل بسیار بد باشد و این در مورد تئاتر هم صدق می كند، بنابراین، نباید گفت كه یك فیلم خوب بوده است چون از یك نمایش خوب اقتباس شده است و یا برعكس.» این ها را كسی می گوید كه چندی پیش ۷۱ ساله شد و امروز از تأیید شده ترین بازیگران بریتانیا به شمار می آید. پدرش، مرحوم مایكل ردگریو، بازیگر مشهور و قدیمی سینما و تئاتر بریتانیا بود و برادرو خواهرش به ترتیب با نام های كوچك لین و كورین مثل او به كار بازیگری پرداخته و دو دختر او با نام های ناتاشا و جولی ریچاردسون نیز مانند خود وی وارد كار سینما و تئاتر شده اند.
در نیم قرن بازیگری، و نه سا رد گریو انواع فیلم ها را تجربه كرده است، از «بلوآپ» كار مشهور میكل آنجلو آنتونیونی ایتالیایی (در ایران با نام «اگراندیسمان») در سال ۱۹۶۷ گرفته تا فیلم سال ۲۰۰۷ وی به نام «Atonement» كه هنوز اكران نشده و اقتباسی است از یك كتاب ایان مك اوان.
به جز «جولیا» كه وصف آن رفت، ردگریو برای بازی در ۵ فیلم دیگر هم نامزد جایزه اسكار شده و در سال ۲۰۰۳ كه برای آخرین بار در برادوی ظاهر شد، به خاطر بازی در بازسازی «سفر طولانی روز به دل شب» كار ماندگار یوجین اونیل و ایفای شخصیت مری تایرون كه یك معتاد به مرفین است، جایزه معتبر «تونی» (اسكار تئاتر) را به خود اختصاص داد.
كیست كه نداند ردگریو یك فعال سیاسی و طرفدار فلسطین در جنگ طولانی آن با اسرائیل غاصب است و با تلاش همیشگی و مذموم آمریكا برای دخالت در امور دیگر كشورها و جهان گشایی هایش مخالفت ورزیده است، به تبع آن، او با دخالت ارتش بریتانیا در اشغال نظامی خاك عراق توسط آمریكا در سال های اخیر نیز مخالف بوده و از تونی بلر، نخست وزیر انگلیس، به خاطر همسویی اش با جورج دبلیو بوش در این قضیه انتقاد كرده است. او و برادر هنرمندش كورین ردگریو در سال ۲۰۰۴ حزبی به نام «صلح و پیشرفت» را بنا نهادند كه كار و هدفش تعقیب و اجرای همان مسائل بوده است و در دستور كارش تلاش برای حفظ حقوق بشر و بیرون كشیدن سربازان انگلیسی از خاك عراق هم دیده می شود.
باز بد نیست بدانید كه و نه سا رد گریو در سال های اخیر به حمایت از احمد زاكایف، نماینده و سیاستمدار شورشی چچن، هم برخاسته است. وقتی می خواستند زاكایف را در دسامبر ۲۰۰۲ و پس از بازداشت شدنش در فرودگاه هیت رو لندن به روسیه دیپورت كنند، ردگریو به كمك وی شتافت و حدود ۱۰۰ هزار دلار وثیقه لازم را برای آزادی موقتی وی پرداخت.
همه این مسائل باعث نمی شود ردگریو مایل باشد این روزها درباره سیاست به طور مستقیم و وسیع صحبت كند و ترجیح می دهد راجع به تئاتر، كتاب دیدیون و انتقال آن به صحنه تئاتر حرف بزند. او می گوید: «این نمایش در باره سفری طولانی در دل غم است و از مقاومت برخی انسان ها در این سفرها می گوید. دیدیون معتقد است این اثر هنری پیرامون بقا و اصول و راه های آن است و حتی یك مانیفست برای آن محسوب می شود. من می دانم كه میل به بقا و ماندن در اكثر آدم ها است و گاهی در شرایط و موقعیت هایی زنده می مانند كه باقی ماندن سخت ترین كار محسوب می شود.»
تحت هر شرایط و با هر دیدگاهی «سال تفكر جادویی» تبدیل به یك كار عمیق و البته تفكر برانگیز شده است و نمی توان آن را فقط یك قصه تیره عادی منحصر به زندگی دو سه نفر دانست و معتقد بود كه كاری مختص به افرادی است كه عزیز ترین افراد و وابستگان خود را از دست داده اند. به اعتقاد ردگریو، به واقع آن را باید قصه ای مبتلا به در مورد بسیاری از آدم های روزگار كنونی تلقی كرد.
جووان دیدیون یك رمان نویس، نمایشنامه نویس و حتی روزنامه نگار است كه توانسته است در سال های اخیر درباره مسائل سیاسی روز جهان نیز آثار جالبی را خلق كند. با این وجود، وقتی در آخرین روز از سال ۲۰۰۳ همسرش بر اثر سكته قلبی درگذشت، زندگی او عوض شد. همسر وی جان گریگوری دون مانند خودش نویسنده بود.
او بسیار ناگهانی جهان را ترك گفت و این شوك و اثر دیرپایی را در زندگی دیدیون بجا گذاشت كه می توان آن را به وضوح و با وسعت در «سال تفكر جادویی» و با ابعادی كمتر در سایر كارهای او از آن تاریخ به بعد دید و حس كرد. برتر از همه، این كه دختر دیدیون هم در حول و حوش همان تاریخ و به فاصله كمی پس از مرگ همسر وی براثر یك بیماری سخت چشم از جهان فرو بست و مراحل تغییر شخصیت وی را كامل ساخت. نمی توان نوشته ای از وی را كه محصول زمانی بعد از آن باشد یافت و در آن اثری از مسائل بالا را ندید. درست است كه خود دیدیون مایل است این ارتباط را قطع كند، اما مسأله این است كه وجود دارد و اینجا و آنجا سر بر می آورد.
كار دشوار و نه سا ردگریو و دیگر بازیگرانی كه بخواهند با او كار كنند، این است كه هم باید با این احساس زندگی و هم آن را انكار كنند و به گونه ای رفتار و بازی كنند كه انگار دیدیون و اصل قصه او از آن مسأله بر نخاسته است.
تفاوتی كه «سال تفكر جادویی» با سایر نوشته های دیدیون دارد این است كه به طور مستقیم از آن واقعه برخاسته و از مرگ دون می گوید و آن راو پیامدهایش را می شكافد و قرار است ردگریو با بازی اش به ما بگوید كه این می تواند برای هر انسان دیگری هم در كره خاكی روی دهد. دیدیون امروز هم می گوید: «امكان ندارد سنتان بالا برود، اما از خودتان نپرسید كه آیا تحقق برخی رؤیاهایتان امكان ندارد.
مثلاً مایل اید كه رؤیا ها با برخی افرادی كه دوست می داشته اید، پیوند بخورد. مایل اید كه قصه ای بنویسید و پایانش خوب باشد و سپس بخواهید كه همان پایان به افرادی گسترش یابد كه باشما زیسته اند، اما دیگر با شما نیستند. اما كارگردان این نمایش و عامل ترسیم و اجرای نمایش اقتباس شده از روی كتاب جووان دیدیون كسی نیست به جز دیوید هیر معروف كه خود از نمایشنامه نویسان بزرگ جهان در ۳۰ سال اخیر بوده و سابقه كارگردانی در سینما را هم دارد.(نمونه: فیلم «فراوانی» در سال ۱۹۸۵ با بازی مریل استریپ).
هیر می گوید: «كتاب دیدیون و نمایش حاصله بیشتر حول این سؤال گردش و تمركز دارد كه چه بكنیم تا از مسائل و دشواری های زندگی خود كمتر رنج ببریم. او روی یك نفر تمركز كرده، اما سؤالش عمومیت دارد.»
دیدیون معتقد است به جز كارگردانی حساب شده هیر، بازی توفانی و قاطع ردگریو چیزی بوده كه این نمایش حقیقتاً به آن احتیاج داشته و فقط وی می توانسته صحنه را این گونه قبضه و سرشار از معانی و اشاراتی كند كه مورد نظر وی بوده است.« ما كسی می خواستیم كه مثل من پیر اما بسیار تیز و با هوش و با زبانی قاطع و گفتاری بیرحمانه باشد و ونه سا ردگریو دقیقاً چنین موجودی است.
او زبان بیان دردهای من است، بدون این كه یك حالت افراطی داشته باشد.»رد گریو هم به نوبه خود نوشته های اخیر دیدیون را تصاویر یك ذهن مكدر توصیف می كند، اما می گوید: «در سال های اخیر برای ترسیم بسیاری از تصاویر هنری به فناوری های رایانه ای روی آورده اند. فرق دیدیون این است كه هنوز با قلم خود قادر است احساسی را توصیف كند كه رایانه از بیان آن عاجز است. ما افكار او را درك می كنیم و این باعث شده است همگی از ارائه كاری درباره مسائل خانوادگی وی احساس رضایت كنیم. هر چند باید اعتراف كنم كه برخی آثار ادبی او در سه سال اخیر بیش از حد پیچیده و غیر قابل لمس است.»

ترجمه: وصال روحانی

منبع : روزنامه ایران