جایگاه حضرت فاطمه و مریم علیهماالسلام در آیات و روایات

●مقدّمه
خداوند متعال دارای تقدس اصیل و ذاتی است و برخی از اشخاص و اشیاء به میزان انتساب خاص به خداوند متعال و تجلی خداوند در آنها و تجلی خدایی آنها از قداست نسبی برخوردارند. از میان مردان، پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله و از میان زنان، فاطمه زهرا علیهاالسلام دارای بالاترین تقدس بعد از خداوند متعال می‏باشند. رفتار و گفتار رمزآلود پیامبر گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نسبت به فاطمه زهرا علیهاالسلام و آیات قرآنی كه به كنایه از آن حضرت یاد كرده و یا در شأن ایشان نازل شده و كلمات معصومین علیهم‏السلام به روشنی تقدس بانوی اسلام را بیان می‏كند. مقایسه میان حضرت زهرا علیهاالسلام و حضرت مریم(سلام الله علیها) نیز روشن می‏نماید كه اگر حضرت مریم(سلام الله علیها) به خاطر صفاتی كه در قرآن آمده مقدس بود، فاطمه زهرا علیهاالسلام به طریق اولی مقدس‏تر است. قرآن نزدیك به بیست ویژگی برای حضرت مریم بیان كرده و روایات اسلامی آنها را به نزدیك چهل ویژگی رسانده است. در قرآن، روایات و تاریخ اسلامی همین چهل ویژگی در رتبه بالاتر و شدت بیشتر برای فاطمه علیهاالسلام ثبت شده است.
در مقاله حاضر، چهل ویژگی در حضرت مریم(سلام الله علیها) طبق آیات و روایات اسلامی برشمرده شده و با بیان آیات و روایات و اقوال تاریخی نشان داده شده كه آن ویژگیها در حضرت فاطمه علیهاالسلام نیز وجود داشته‏است.
بدون تردید هر گام در شناخت فاطمه زهرا علیهاالسلام گام ما را در تبعیت و الگوپذیری از آن بانوی مقدس استوارتر می‏سازد و خدمتی به اسلام و فاطمه زهرا علیهاالسلام می‏باشد كه مزد آن تسهیل و تسریع در عبور از پل صراط است. متأسفانه صاحبان حقدها و كینه‏ها در صدر اسلام با انگیزه خنثی‏سازی مبارزات فاطمه زهرا علیهاالسلام در دفاع از رسالت پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله و امامت حضرت علی علیه‏السلام به قداست‏پوشی فاطمه زهرا علیهاالسلام دست زدند. آنان نه تنها قداست فاطمه علیهاالسلام را منتشر نكردند، بلكه كتمان هم كردند. آن كینه‏ها در بستر جهل و تعصب در عالم اسلام جاری شد و تقدس‏پوشی استمرار پیدا كرد و تا آنجا پیش رفت كه عقاید بدعت‏آمیزی مانند شرك بودن زیارت قبور و احترام مؤمن بعد از مرگ وارد اسلام شد و بسیاری از آثار مقدس اسلامی در سرزمین اسلام از میان رفت.
مخاطب اصلی مقاله حاضر، نخست آن دسته از مسلمانان است كه هنوز تقدس فاطمه زهرا علیهاالسلام را درك نكرده‏اند و ثانیا كسانی كه پس از درك قداست آن بانو، مطامع سیاسی، جناحی یا هوس روشنفكرنمایی آنان باعث شده كه قداست آن بانو را فراموش كنند یا قداست حضرت زهرا علیهاالسلام را به پشت پرده تعدد قرائات دین برانند. ثالثا مقاله به كسانی نظر دارد كه تشنه آگاهی از جایگاه زن در آیین اسلام می‏باشند.
●جواز مقایسه میان مریم(سلام الله علیها) و فاطمه علیهاالسلام
یكی از بهترین روشهای شناخت بزرگان، مقایسه و مقارنه میان شخصیت، نظریات، رفتار و گفتار آنان و دوستان و دشمنان ایشان می‏باشد. امّا این سؤال مطرح است كه آیا مقایسه میان حضرت مریم(سلام الله علیها) و حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام جایز و بایسته است؟
پاسخ این سؤال مثبت است، چون در طول تاریخ به مناسبتهای مختلف معصومین علیهم‏السلام و اولیاء میان آن دو بانوی برگزیده مقایسه به عمل آورده‏اند. پیامبر گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله اولین شخصی است كه بارها با مقایسه فاطمه علیهاالسلام با مریم(سلام الله علیها) عظمت و برتری فاطمه علیهاالسلام بر مریم(سلام الله علیها) را به مسلمانان، بلكه بشریت تفهیم می‏نمود(۱). بعد از آن جناب خود حضرت زهرا است كه از پدر گرامیشان سؤال می‏كنند: «ای پدر آیا من بهترم یا مریم؟! رسول خدا جواب می‏دهد: تو در میان قوم و امت اسلامی بهترین هستی و مریم در میان قوم خود»؛ «یا أبه أنا خیر أم مریم؟ فقال رسول اللّه‏ صلی‏الله‏علیه‏و‏آله : أنت فی قومك و مریم فی قومه»(۲).
در كلمات امام صادق علیه‏السلام و امام باقر علیه‏السلام بیشترین مقایسه میان مریم(سلام الله علیها) و فاطمه زهرا علیهاالسلام به چشم می‏خورد(۳). از بزرگان صدر اسلام جناب ام سلمه كه در مسجد پیامبر پس از اهانت ابوبكر به دفاع از زهرا علیهاالسلام می‏پردازد و می‏فرماید: «فاطمه بهترین و برگزیده زنان و مادر جوانان اهل بهشت و عدیله و نظیر مریم است»(۴). باز حسان بن ثابت كه در شعر مقایسه كرده و گفته است:
و ان مریم أحصنت فرجها
و جائت بعیسی كبدر الدجی
فقد أحصنت فاطمهٔ بعدها
و جاءت بسبطی نبی الهدی(۵)
دانشمندان متأخّر نیز در نثر و نظم زیاد مقایسه به عمل آورده‏اند كه به دو نمونه اشاره می‏شود. مرحوم آیهٔ اللّه‏ محمّد حسین اصفهانی معروف به كمپانی در مدح حضرت صدیقه علیهاالسلام اشعار فراوانی دارد؛ از جمله:
هی البتول الطهر و العذراء
كمریم الطّهر و لا سواء
او بتول، طاهر و عذراء است؛ مانند مریم طاهره، ولی این دو یكسان نیستند(۶).
شاعری دیگر چنین سروده است:
إن قیل حواء قلت: فاطم فخرها
أو قیل مریم قلت: فاطمهٔ افضل
اگر گفته شود حوا، گویم فاطمه افتخار وی است و اگر گفته شود مریم، گویم فاطمه برتر از اوست.
أفهل لحواء والد كمحمّدٍ؟
أم هل لمریم مثل فاطمهٔ اَشْبُلُ
آیا حوا را پدری مانند محمّد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏باشد؟ و آیا برای مریم مانند فاطمه، شیربچگانی است.
كلّ لها حین الولادهٔ حالهٔ
منها عقول ذوی البصائر تذهل
برای هر یك از آنان به هنگام تولّد حالتی است كه از آن حالت عقول صاحبان خرد می‏روند(۷).
جناب دكتر بی‏آزار شیرازی در مقاله‏ای میان آن دو زن به طور موجز، سیزده مورد مقایسه به عمل آورده است(۸).
●شایستگی بیشتر فاطمه علیهاالسلام برای تقدس
بیشتر اوصافی كه قرآن و روایات برای حضرت مریم(سلام الله علیها) برشمرده‏اند به طریق اولی در فاطمه زهرا علیهاالسلام وجود داشت كه در ضمن مقایسه آن دو بانو خواهد آمد. در رفتار و گفتار شگفت و رمزآلود پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در باره فاطمه زهرا علیهاالسلام پیام مهمی برای مسلمانان و جامعه بشری نهفته است. آن پیام عبارت است از اعلام بالاترین تقدس برای فاطمه علیهاالسلام و معیار قرار دادن آن حضرت در سنجش ایمان قلبی و دینداری مسلمانان. قرآن با تعبیر شگفت «نسائنا» (زنان ما) از فاطمه زهرا علیهاالسلام در آیه مباهله بیان می‏كند كه فاطمه علیهاالسلام تجلی اوصاف نیك زنان بهشتی بوده، تقدس همه آنها در او جمع است.
با این همه بسی جای تأسف است كه عده‏ای از مسلمانان در صدر اسلام با آگاهی از تقدس آن بانو در مقابل ثمنی بخس، نه تنها قداست فاطمه زهرا علیهاالسلام را به بشریت اعلام و تثبیت نكردند، بلكه آن را كتمان نمودند. آنان برای حفظ حكومت غاصبانه مهم‏ترین مانع یعنی فاطمه علیهاالسلام را ترور شخصیت و شخص نمودند و از طرف دیگر برای عقده‏گشایی‏ها و بالا بردن عایشه نگذاشتند قدر آن بانوی مقدس شناخته و معهود گردد.
متأسفانه آنان با آن كتمان و ترور نه تنها به اسلام جفا كردند، بلكه بر بشریت ظلم روا داشتند؛ زیرا اگر امروز فاطمه علیهاالسلام همانند مریم(سلام الله علیها) در میان تمام مسلمانان به عنوان فاطمه مقدس مشهور و معهود بود، بالاترین نماد و دلیل مبنی بر احترام اسلام به زن در اختیار مسلمانان بود. آنان مهم‏ترین معیار سنجش دینداری و تقرب به پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله را از مسلمانان گرفتند.
بسی مایه تعجب است كه امروز هیچ مسیحی نیست كه مریم را به عنوان مقدس نشناسد و نام نبرد، امّا با كمال تأسف نگارنده با یك افسر مصری در كنار خانه كعبه در سال ۱۳۷۶ ملاقات و گفت و گو نمود و معلوم گردید او اصلاً فاطمه زهرا علیهاالسلام را نمی‏شناسد و نمی‏داند پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله چنین دختری داشته است؟!
در میان پیروان مسیح نیز اختلاف و شكافی عمیق پدید آمده است. پروتستانها اختلافات فراوانی با كاتولیكها دارند و حتی میان آنها نزاعهای خونین در گرفت كه هنوز ادامه دارد.
لوتر به عنوان رهبر پروتستانها كه با تقدس‏زدایی از كلیسا و كشیشها مبارزه خود را علیه كاتولیكها شروع نمود، هرگز در صدد برنیامد كه تقدس حضرت مریم یا حضرت مسیح را نفی كند، بلكه در بالاترین حد به تقدس حضرت مریم اعتراف دارد و تأكید می‏كند. با تمام اختلافاتی كه در میان مسیحیها وجود دارد روی تقدس مریم اتفاق نظر دارند، لذا چه كاتولیك و چه پروتستان در گرفتاریها ندا می‏دهد: ای مریم مقدس. این در حالی است كه فاطمه زهرا علیهاالسلام برای مقدس‏بودن شایسته‏تر و سزاوارتر است، امّا متأسفانه برخی بعد از رحلت رسول اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله از سر غرض یا جهل بعد از غصب خلافت و خانه‏نشین كردن علی علیه‏السلام به تقدس‏زدایی از فاطمه علیهاالسلام اقدام كردند.
تأسف‏آورتر اینكه امروزه برخی از روشنفكران مسلمان حتی شیعی، با تقلید از لوتر، به گمان خود به دنبال نهضت اصلاح دینی و پروتستانتیسم اسلامی هستند، امّا هرگز حد لوتر را نگه نداشته، اعتقادی به تقدس فاطمه زهرا علیهاالسلام از خود نشان نمی‏دهند.
●مقایسه فاطمه مقدس علیهاالسلام با مریم مقدس(سلام الله علیها)
۱ ـ شرافت خانوادگی
مریم از خاندان ماثان از فرزندان حضرت داوود علیه‏السلام بود و عمران پدر مریم، بزرگ این خاندان پیش از عهد هیرودوس(۹) و از خانواده نبوت و دیانت بود(۱۰).
در شرافت خانوادگی حضرت مریم همین بس كه حضرت عیسی علیه‏السلام از پیامبران بزرگ و ولیده آن خانواده است. خداوند سوره مریم را به نام این خانواده نام نهاده و چندین بار از این خانواده سخن گفته است. در آیه «اِنَّ اللّه‏َ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحا وَ آلَ اِبْرَاهِیمَ وَ آلَ عِمْرَانَ عَلَی العَالَمِینَ»(۱۱) این خانواده را یكی از چهار خانواده برگزیده معرفی كرده است.
در بیان شرافت خانوادگی حضرت فاطمه نیز سخن بسیار و امری روشن برای مسلمانان است. طبق روایت امام رضا علیه‏السلام (۱۲) و روایات(۱۳) دیگر، آل ابراهیم در آیه یاد شده ـ خانواده پیامبر اكرم ـ از چهار خانواده برگزیده است.
افزون بر اینكه بدون هیچ تردیدی خداوند در آیه تطهیر(۱۴) از اهل بیت رسول به صراحت یاد كرده است و در سوره ابراهیم با تعبیر شجره مباركه(۱۵) و بیوت در آیه «فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللّه‏ُ أَنْ تُرفَعَ وَ یُذْكَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالغُدُوِّ وَ الآصَالِ»(۱۶) به خانواده حضرت فاطمه اشاره كرده است. خداوند سوره دهر یا هل أتی را در باره اهل بیت پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نازل فرموده است(۱۷). از همه مهم‏تر اینكه خداوند اجر رسالت پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله را عشق به خاندان محمّد (قربی) قرار داده و فرموده است: «قُل لاَ أَسْأَ لُكُمْ عَلَیهِ اَجْرا إلاَّ المَوَدَّهَٔ فِی القُرْبی»(۱۸).
صاحب الغدیر نُه روایت از طریق اهل سنت با اسناد آن آورده است كه در آیه یاد شده مراد از قربی، اهل بیت رسول اكرم است(۱۹). در روایات حتّی به طرق اهل سنّت آمده است كه آل محمّد همان صادقون(۲۰) در آیه شریفه «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّـقُوا اللّه‏َ وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ»(۲۱) و سابقون(۲۲) در آیه شریفه «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ. أُولـئِكَ المُقَرَّبُونَ»(۲۳) و صراط مستقیم(۲۴) در آیه «اِهْدِنَا الصِّرَاطَ المُسْتَقِیمَ»(۲۵) می‏باشند. بدون تردید شرف هر خانواده به شرافت پدر، مادر و فرزندان است كه در ادامه به بحث در این باره می‏پردازیم.
۲ ـ پدر
عمران پدر حضرت مریم بود كه قبل از تولّد حضرت مریم درگذشت(۲۶). نام او در قرآن آمده است: «اِذ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَانَ»(۲۷). طبق گزارش ابن اسحاق، نسب او با چهارده واسطه به حضرت داوود علیه‏السلام می‏رسد و او را صاحب صلاه بنی‏اسرائیل خوانده‏اند(۲۸). او از بندگان مؤمن و پاك خداوند بود. مورخان او را از روحانیون و كاهنان بزرگ زمان خود معرفی كرده‏اند(۲۹)، امّا با توجّه به وحی الهی به عمران، بر طبق دلالت روایت امام صادق علیه‏السلام و تصریح امام باقر علیه‏السلام ، از پیامبران قوم خود بوده است(۳۰).
امّا پدر فاطمه زهرا علیهاالسلام محمّد بن عبد اللّه‏ صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ، برترین پیامبران الهی(۳۱) و خاتم آنان بود.
۳ ـ مادر
مادر حضرت مریم حنه همسر عمران از زنان عبادتگر زمان خود بود(۳۲). خداوند متعال در قرآن از او به بزرگی یاد كرده است: «اِذ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَانَ...»(۳۳) حدود سی سال(۳۴) صاحب فرزند نمی‏شد، تا اینكه با قلبی شكسته از خداوند درخواست نمود و آن‏گاه با لطف الهی(۳۵) باردار شد. او به شكرانه این نعمت با نیّت خالص نذر نمود كه فرزند عزیز خود را معتكف و خدمتگزار بیت المقدس قرار دهد: «اِنّی نَذَرتُ لَكَ مَا فِی بَطْنی مُحَرَّرا» او نذر خود را ادا كرد. شرف ایشان وقتی معلوم می‏شود كه خداوند اعلام داشت كه نذر او را به نیكی قبول كرده است: «فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ»(۳۶).امّا مادر فاطمه زهرا علیهاالسلام حضرت خدیجه سلام‏اللّه‏ علیه است. قرآن به كنایه از آن حضرت یاد می‏كند: «وَ وَجَدَكَ عَائِلاً فَاَغْنَی»(۳۷). مرحوم مجلسی طبق روایات می‏گوید كه این آیه شریفه به حضرت خدیجه اشاره دارد(۳۸). ابن عبّاس در تفسیر این آیه می‏فرماید: «خداوند پیامبر را فقیر یافت و مردم می‏گفتند پیامبر مالی ندارد؛ پس خداوند با مال خدیجه وی را غنی و بی‏نیاز گرداند.»(۳۹)
در شرافت حضرت خدیجه همین بس كه او اولین زنی بود كه اسلام آورد و رسالت پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله را تصدیق نمود و تا آخرین لحظه در كنار رسول اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ماند و برای ایشان كمك‏كار و دلسوز و مهربان بود. پیامبر فرمود: «دین اسلام به وسیله دو عامل استوار شد؛ یكی شمشیر علی علیه‏السلام و دیگر مال خدیجه علیهاالسلام .»(۴۰) او تمام اموال خود را وقف اسلام و اهداف پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نمود.
در روایات آمده است كه او یكی از چهار زن برگزیده(۴۱) و بهشت مشتاق اوست(۴۲). او بعد از مرگ، همدم مریم و آسیه خواهد بود(۴۳).
آن حضرت این شرف را داشت كه نطفه آخرین دخترش فاطمه علیهاالسلام از مائده بهشتی(۴۴) باشد و در هنگام حزن و نگرانی نسبت به رسول اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در زمان بارداری، فرزندش فاطمه علیهاالسلام از باطن او با او سخن گوید و به او دلداری دهد(۴۵).
۴ ـ آگاهانیدن پدر به پاكی فرزند قبل از ولادت
خداوند قبل از انعقاد نطفه و ولادت حضرت مریم از طریق بشارت ولادت فرزندش عیسی علیه‏السلام خبر داد كه فرزندی سالم و مبارك به او هدیه خواهد كرد؛ پسری كه به اذن پروردگار بیماران را شفا خواهد داد و مردگان را زنده خواهد كرد و او را رسول خود قرار خواهد داد(۴۶).
امّا ولادت حضرت فاطمه علیهاالسلام به طور مستقیم به پیامبر گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در معراج و در زمین و حتّی چگونگی شكل‏گیری او از طعام بهشتی خبر داده شد(۴۷).
خداوند قبل از ولادت فاطمه علیهاالسلام به پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله خبر داد كه شكم خدیجه ظرف امامت است. پیامبر به مناسبتی به فاطمه زهرا علیهاالسلام فرمود: «إنّ بطن أمّك كان للإمامهٔ وعاء»؛ یعنی شكم مادر تو ظرف امامت بود(۴۸).
۵ ـ قابله و پرستار هنگام تولد
هنگام ولادت، قابله حضرت مریم و پرستار مادرش همسر حضرت زكریا به نام الیزابت بود، امّا قابله فاطمه زهرا علیهاالسلام چهار زن بهشتی به نام حضرت حوا، آسیه، كلثوم خواهر موسی و حضرت مریم بودند(۴۹).
۶ ـ نامگذاری آسمانی
نامگذاری حضرت مریم توسط مادر ایشان صورت گرفت: «اِنِّی سَمَّیْتُهَا مَرْیَم»(۵۰) و مریم به معنای عابد یا خدمتگزار است.
امّا اسم فاطمه علیهاالسلام از جانب خداوند متعال تعیین گردید. امام صادق علیه‏السلام می‏فرماید: «برای فاطمه نزد خداوند نُه اسم است. آنها عبارت‏اند از: فاطمه، صدیقه، مباركه، طاهره، زكیه، راضیه، مرضیه، محدثه و زهرا.»(۵۱)
امام باقر علیه‏السلام در روایت دیگر می‏فرماید: «هنگامی كه فاطمه زهرا علیهاالسلام ولادت یافت خداوند متعال به فرشته‏ای وحی نمود تا این نام (فاطمه) را بر زبان محمّد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله جاری نماید؛ لذا حضرت او را فاطمه نام نهاد.»(۵۲)
از اهل سنّت قسطلانی، زرقانی، غسانی، خطیب بغدادی و حافظ دمشقی با نقل روایت اعتراف كرده‏اند كه اسم فاطمه از طرف خداوند بوده است(۵۳).
۷ ـ رویش نیكو و مبارك
خداوند درباره حضرت مریم فرمود: «وَ اَنبَتَها نَباتا حَسَنا»(۵۴). مراد این است كه به مریم و فرزند او رشد و پاكیزگی داده شد و به او و هر یك از ذریه و شاخه‏ای كه از تنه درخت وجودی او می‏رویَد، حیاتی افاضه شد كه آمیخته با نفس شیطان و پلیدی و نفسانیات و وسوسه‏های او نباشد، خلاصه آنكه حیاتی طیب و طاهر و مستمر به او و فرزندش افاضه گردید(۵۵) و نسل پاك او هنوز استمرار دارد و حضرت عیسی علیه‏السلام در حال حیات طیب است.
فاطمه زهرا علیهاالسلام نیز مباركه؛ یعنی خیر، سعادت و فزونی، نافع و مقدس(۵۶) و زكیه؛ یعنی نمو و زیادتی(۵۷) و كوثر یا خیر كثیر، كثیر الخیر و كثیر النسل(۵۸) است.
خداوند به او و نسلش پاكی، بركت، كثرت و استمرار بخشید و عمر فرزندش حضرت بقیهٔ اللّه‏ را به استمرار عمر عیسی علیه‏السلام قرار داد. حضرت زهرا علیهاالسلام پس از شهادت، دو پسر و دو دختر بر جای گذاشت و به رغم واقعه كربلا كه از امام حسن علیه‏السلام هفت فرزند و از زینب كبری یك فرزند و از امام حسین علیه‏السلام جز امام سجاد بقیه شهید شدند وام كلثوم نیز فرزندی نداشت و نیز به رغم واقعه حره(۵۹)، واقعه زید بن علی بن الحسین كه در مقابل هشام بن عبد الملك ایستاد و سرانجام تمام همراهان او كه بیشتر آنها از ذریه فاطمه علیهاالسلام بودند شهید شدند و واقعه فخ كه جنگ یكی از نوادگان امام حسن علیه‏السلام با بنی العباس بود و تمام آنان كشته شدند، نسل فاطمه علیهاالسلام به طور گسترده ادامه یافت و اسلام ناب به دست آنها تا امروز استمرار پیدا كرد و بالاخره امام عصر ـ روحی و ارواح العالمین لمقدمه الفداء ـ كه از نهمین نسل فاطمه زهرا علیهاالسلام است، ثمره انماء و رویاندن پاك الهی می‏باشد و امروز كلمه باقیه علی علیه‏السلام و فاطمه زهرا علیهاالسلام است «وَ جَعَلَهَا كَلِمَهًٔ بَاقِیَهًٔ فِی عَقِبِهِ»(۶۰)، تا حكومت الهی و مورد خواست خدا را برپا نماید.
۸ ـ كفیل و سرپرست
پدر مریم قبل از تولّد او وفات یافت و مادرش او را نذر معبد نمود و چون نمی‏توانست سرپرستی و كفالت او را برعهده گیرد وی را به معبد سپرد. درباره كفالت او میان راهبان معبد اختلاف شد و بر اساس قرعه كفالت او بر عهده حضرت زكریای پیامبر كه شوهر خاله او بود(۶۱) قرار گرفت: «وَ كَفَّلَهَا زَكَرِیّا»(۶۲).
امّا كفیل و مربی فاطمه زهرا علیهاالسلام پدرشان پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله مربی، معلم و هادی تمام مردم بود و تا چندین سال حضرت خدیجه، مادر آن بانو در كنارشان بود.
۹ ـ محل تربیت
محل تربیت حضرت مریم مسجد و محراب بود: «كُلَّمَا دَخَلَ عَلَیْهَا زَكَرِیَّا المِحْرَابَ»(۶۳). محل تربیت حضرت فاطمه علیهاالسلام ، بیت رسول اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در جوار خانه كعبه در مكه و در مدینه خانه آن حضرت در جوار مسجد و خانه رسول اكرم بود. خداوند از تربیتگاه و خانه او در قرآن به نیكی یاد كرده و فرموده است: «فِی بُیُوتٍ اَذِنَ اللّه‏ُ أنْ تُرفَعَ وَ یُذكَرَ فِیهَا اسْمُهُ...»(۶۴).
۱۰ ـ صاحب محراب
محراب جایی ویژه عبادت است؛ حال چه در مسجد باشد و چه در خانه(۶۵). حضرت مریم دارای محرابی بود كه در آن به عبادت خداوند و ستیز با پلیدی و شیطان مشغول بود: «كُلَّمَا دَخَلَ عَلَیْهَا زَكَرِیَّا المِحْرَابَ»(۶۶).
حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام نیز دارای محرابی بود كه پیامبر و ائمه بارها از آن سخن گفتند. امام صادق علیه‏السلام می‏فرماید: «اذ قامت فی محرابها زهر نورها لأهل السماء.»(۶۷)
امام حسن علیه‏السلام در روایتی از محراب مادر چنین یاد می‏كند: «رأیت أمّی فاطمهٔ قامت فی محرابها لیلهٔ جمعتها.»(۶۸)
۱۱ ـ زیبایی ظاهری
امام باقر علیه‏السلام درباره حضرت مریم می‏فرماید: «او زیباترین زنان بود؛ اجمل النساء.»(۶۹)
در روایت دیگر نقل شده است كه در قیامت زنانی كه به خاطر زیبایی خود دچار فتنه شده‏اند و آن زیبایی را بهانه قرار می‏دهند، حضرت مریم را حاضر می‏كنند و از آنان می‏پرسند آیا شما از حضرت مریم زیباتر بودید؟!(۷۰) در واقع زیبایی آن حضرت حجتی برای سایر زنان است.
از حضرت فاطمه علیهاالسلام در قرآن به كوكب دُرّی یاد شده است(۷۱) و طبق روایات از شدت درخشندگی چهره، آن حضرت را زهرا نامیده‏اند(۷۲). پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله درباره خلقت ایشان فرمودند: «فاطمه حوراء انسیه خلق شده است»(۷۳)؛ یعنی او حوریه‏ای است به صورت انسان. از مجموع روایات به دست می‏آید كه بانوی دو عالم، از چهره درخشنده و نورانی و پر تلألؤ بهره‏مند بودند.
او آن‏چنان زیبا بود كه گویی ماه شب چهارده است و پنداری كه گردن وی از سپیدی مانند تُنگ بلوری می‏ماند، همواره متبسم بود و زمانی كه تبسم می‏نمود دندانهایش مانند لؤلؤ منظم مشاهده می‏شد(۷۴).
۱۲ ـ قلب پر از ایمان و یقین
حضرت مریم قلبی پر از ایمان و یقین به خداوند داشت. به همین سبب نیز خداوند درباره ایشان می‏فرماید: «صَدَّقَت بِكَلِمَاتِ رَبِّهَا وَ كُتُبِهِ»(۷۵). روشن است كسی كه وحی الهی به پیامبران و تمام وعد و وعید و اوامر و نواهی خداوند و تمام كتب آسمانی را تصدیق می‏كند، قلبی پر از ایمان و یقین دارد.
وجود مطهر حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام از هر نوع شرك خالی بود و قلبی كه پاك و مطهر از هر نوع آلودگی و دنسی باشد پر از ایمان و یقین است. به طور خاص درباره ایمان و یقین فاطمه زهرا علیهاالسلام روایات متعددی به دست ما رسیده است. پیامبر گرامی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در این باره می‏فرماید: «یا سلمان إنّ ابنتی فاطمهٔ ملأ اللّه‏ قلبها و جوارحها ایمانا الی مشاشها تفرغت لطاعهٔ اللّه‏.»(۷۶)
تأمل و دقت در خطبه زهرا علیهاالسلام در مسجد مدینه در دفاع از فدك(۷۷)، منزلت ایمان آن حضرت را روشن می‏سازد.
۱۳ ـ نیل به آخرین درجه كمال
حضرت مریم(سلام الله علیها) و حضرت فاطمه علیهاالسلام هر دو به نهایت كمال ممكن دست یافته بودند. پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله فرمود: «مردان زیادی به نهایت كمال رسیدند، امّا از زنان فقط حضرت آسیه دختر مزاحم همسر فرعون، مریم دختر عمران، خدیجه دختر خویلد و حضرت فاطمه علیهاالسلام به نهایت كمال رسیدند.»(۷۸)
۱۴ ـ مقام ولایت الهی
حضرت مریم چنان عبادت پروردگار نمود كه خداوند به او ولایت بخشید. از همین‏رو در باب پیامبری او اختلاف است و جمعی از مسلمانان او را از پیامبران دانسته‏اند(۷۹).
فاطمه زهرا نیز ولیهٔ اللّه‏ بود و مقام ولایت به او اعطا شده بود و پدرش رسول اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله همسرش علی علیه‏السلام و فرزندانش و خود آن حضرت به آن مقام مفتخر بودند.
۱۵ ـ صدیقه و هم‏رتبه با انبیاء
حضرت مریم صدیقه بود: «وَ اُمُّهُ صِدِّیقَهٔ»(۸۰). حضرت زهرا نیز صدیقه بود، لذا یكی از اسامی آن بانو صدیقه است. به طرق متعددِ اهل سنت از عایشه نقل شده كه گفت: «ما رأیتُ أصدق لهجهٔ من فاطمه.»
پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در روایتی فرمود: «... ای علی علیه‏السلام ، همسری صدیقه مانند دختر من به تو داده شد كه من چنین همسری ندارم.»(۸۱)
امام صادق علیه‏السلام فرمود: «فاطمه را علی علیه‏السلام غسل داد، چون صدیقه را كسی جز صدیق غسل نمی‏دهد.»(۸۲)
●معانی متعددی برای صدیقه ذكر كرده‏اند:
۱ ـ بسیار راستگو؛ ۲ ـ كسی كه فراوان راست می‏گوید؛ ۳ ـ كسی كه در راستگویی كامل است؛ ۴ ـ كسی كه هرگز دروغ نگفته است؛ ۵ ـ آن‏كه سخن خود را باعمل خویش تصدیق می‏كند؛ ۶ ـ كسی كه آنچه خدا به او فرموده و به انبیاء خود امر نموده تصدیق می‏كند و در وحی الهی هیچ‏گاه دچار تردید نمی‏شود.
از آیات و روایات به روشنی به دست می‏آید مرتبه صدیقین در ردیف مراتب انبیاء و شهدا می‏باشد: «وَ مَنْ یُطِعِ اللّه‏َ وَ الرَّسُول فَاولـئِكَ مَعَ الَّذِینَ اَنعَمَ اللّه‏ُ عَلَیهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ اولـئِكَ رَفِیقا»(۸۳).
۱۶ ـ كمال علم و آگاهی
حضرت مریم از علم و آگاهی بالایی برخوردار بود. قرآن درباره ایشان می‏فرماید: «وَ صَدَّقَتْ بِكَلِمَاتِ رَبِّهَا وَ كُتُبِهِ»(۸۴). پر واضح است كه تصدیق تمام كلمات خداوند و تعالیم وحیانی و كتب انبیاء الهی فرع بر علم و آگاهی داشتن به آنهاست و گر نه تصدیق بدون علم تصدیق نیست، بلكه جهل است.
حضرت زهرا علیهاالسلام نیز در علم و آگاهی به كمال رسیده بود. امام باقر علیه‏السلام در وجه تسمیه آن حضرت به فاطمه می‏فرماید: هر آینه من (خداوند) شیر را به وسیله علم در وجود تو (فاطمه) قطع نمودم؛ «... انّی فطمتك بالعلم.»(۸۵)
علاوه بر گواهی سخنان حضرت فاطمه علیهاالسلام به خصوص خطبه طولانی در مسجد مدینه(۸۶)، میزان علم آن حضرت از پاسخگویی به پرسشهای زنان(۸۷) و از تبادل افكار با علی علیه‏السلام و ازمصحف فاطمه(۸۸) به دست می‏آید.
عمار یاسر درباره آگاهی و علم بی‏نهایت آن حضرت نقل می‏كند: «روزی حضرت فاطمه علیهاالسلام خطاب به حضرت امیر علیه‏السلام فرمود: علی جان نزدیك بیا تا اطلاع دهم شما را از آنچه در گذشته اتفاق افتاد و آنچه در حالِ به وقوع پیوستن است و آنچه در آینده رخ خواهد داد.»(۸۹)
۱۷ ـ عصمت و تطهیر
خداوند هم حضرت مریم(سلام الله علیها) و هم حضرت فاطمه علیهاالسلام را تطهیر نمود. قرآن درباره حضرت مریم می‏فرماید: «وَ اِذ قَالَتِ المَلائِكَهُٔ یَا مَریَمُ إنَّ اللّه‏َ اصْطَفَاكِ وَ طَهَّرَكِ»(۹۰).
از اسامی حضرت زهرا علیهاالسلام یكی طاهر است و روشن‏ترین و بهترین سخن درباره تطهیر فاطمه علیهاالسلام قول خداوند متعال است كه فرمود: «اِنَّما یُرِیدُ اللّه‏ُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ اَهلَ البَیْتِ وَ یُطَهِّرَكُمْ تَطْهِیرا»(۹۱).
بدون هیچ تردیدی فاطمه زهرا یكی از اهل‏بیت و از مصادیق قطعی آیه یاد شده است. بیش از بیست نفر از بزرگان محدث و مفسر از اهل سنت اعتراف كرده‏اند كه فاطمه زهرا علیهاالسلام جزء اهل بیت در آیه مزبور می‏باشد(۹۲).۱۸ ـ پاكی از خون زنانه
پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در نامه‏ای كه به نجاشی می‏نویسد از مریم با صفت طیبه بتول یاد می‏كند(۹۳). طبق سخن رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ، مریم مانند فاطمه علیهاالسلام بتول بود: «عن علی علیه‏السلام أن النبی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله سئل ما البتول؟ فانا سمعناك یا رسول اللّه‏ تقول: إن مریم بتول و فاطمهٔ بتول، فقال: البتول لم تر حمرهٔ قطّ، ای لم تحض، فانّ الحیض مكروه فی بنات الأنبیاء»(۹۴).
از رسول خدا درباره كلمه بتول سؤال شد كه ای رسول خدا، شما فرموده‏اید: مریم بتول است و فاطمه نیز بتول است، فرمودند: بتول كسی است كه هرگز خون ندیده؛ زیرا خونریزی ماهیانه در دختران انبیاء ناپسند است.
در باره فاطمه زهرا علیهاالسلام احادیث صحیحی بر این معنی تصریح می‏كند. دانشمندان بزرگ اهل سنّت نیز به این ویژگی حضرت فاطمه اقرار كرده‏اند(۹۵).
قندوزی در ینابیع الموده از رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نقل می‏كند كه فاطمه بتول نامیده شد؛ زیرا خدای متعال حیض و نفاس را از وی دور فرمود(۹۶). البته پاك بودن از حیض و نفاس در خصوص فاطمه زهرا علیهاالسلام امری قطعی است، امّا درباره مریم(سلام الله علیها) روایات متفاوت است. در برخی روایات آمده است كه ایشان هنگام عادت ماهانه از مسجد بیرون می‏رفتند(۹۷). در این صورت بتول درباره ایشان به معنای بریدن از دنیا و ناپاكیها خواهد بود.
۱۹ ـ پاكدامنی و عفت
قرآن درباره حضرت مریم یادآوری می‏كند: «مَرْیَمُ ابْنَتِ عِمْرَانَ الَّتِی أَحصَنَتْ فَرْجَهَا»(۹۸). این عبارت به عفت و پاكدامنی آن حضرت اشاره دارد.
پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نیز به همین معنی درباره فاطمه زهرا علیهاالسلام تصریح می‏كند: «عن الرضا عن آبائه علیهم‏السلام قال: قال النبی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله : أنّ فاطمهٔ أحصنت فرجها فحرّم اللّه‏ ذرّیتها علی النار.»(۹۹)
محدّثان و دانشمندان متعددی از اهل سنت این عبارت را درباره حضرت زهرا علیهاالسلام از پیامبر گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نقل كرده‏اند و به نهایت پاكدامنی و عفت آن بانو اعتراف كرده‏اند(۱۰۰). علامه امینی شانزده نفر از بزرگان اهل سنت را نام می‏برد كه حدیث مزبور را در كتب خود نقل كرده و بر آن صحه گذاشته‏اند(۱۰۱).
۲۰ ـ فرزند پاك؛ نتیجه پاكدامنی
قرآن در باره حضرت مریم می‏فرماید: «مَریَمُ ابْنَتِ عِمْرَان الَّتِی اَحصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِیهِ منْ رُوحِنَا»(۱۰۲). خداوند به دنبال پاكدامنی حضرت مریم، روح خود را در او دمید و نتیجه آن پدید آمدن حضرت عیسی علیه‏السلام بود.
خداوند امام حسن و امام حسین علیهماالسلام را نیز به دنبال پاكدامنی حضرت زهرا علیهاالسلام به آن بانوی مقدس عطا فرمود. حسان این مطلب را به شعر كشیده و گفته است:
و إن مریمٌ أحصنت فرجها
و جاءت بعیسی كبدر الدجی
فقد أحصنت فاطم بعدها
و جاءت بسبطی نبیّ الهدی(۱۰۳)
۲۱ ـ بشارت خداوند به فرزند
خداوند، حضرت مریم را به عیسی (كلمهٔ اللّه‏) بشارت داد و فرمود: «إنَّ اللّه‏َ یُبَشِّرُكَ بِكَلِمَهٍٔ مِنْهُ اسْمُهُ المَسِیحُ عِیسَی ابنُ مَریَمَ»(۱۰۴).
فاطمه زهرا علیهاالسلام به حسن و حسین علیهماالسلام ـ دو كلمه باقیه و از كلمات تامه خداوند ـ بشارت داده شدند(۱۰۵). در حدیث نبوی آمده است كه در هنگام ولادت هر یك از دو سرور جوانان بهشت، پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله به فاطمه زهرا علیهاالسلام بشارت داد و پیشاپیش تبریك گفت كه از او امامی متولد می‏شود كه اهل بهشت از وی سود خواهند برد(۱۰۶).
۲۲ ـ سفارش خدا به احسان به مادر
حضرت مریم بعد از شش ماه بارداری حضرت عیسی علیه‏السلام را به دنیا آورد(۱۰۷) و ایشان به اذن الهی در گهواره كودكی سخن گفت: «قَال إنِّی عَبدُ اللّه‏ِ... وَ جَعَلَنِی مُبَارَكا أینَ مَا كُنْتُ وَ اَوصَانِی... وَ بَرّا بِوَالِدَتِی...»(۱۰۸)؛ یعنی... من عبد اللّه‏ هستم و خداوند مرا هر كجا كه باشم مبارك قرار داده و مرا به... و احسان و نیكی به مادرم توصیه كرده است.
حضرت فاطمه علیهاالسلام نیز بعد از شش ماه بارداری حضرت حسین علیه‏السلام را به دنیا آورد(۱۰۹) و قبل از آنكه حسین علیه‏السلام فرزندی به نام عبد اللّه‏ داشته باشد به جهت كمال و اوج عبودیت خدا كنیه ابا عبد اللّه‏ را به وی دادند و آیه شریفه: «وَ وَصَّینَا الانسَانَ بِوَالِدَیهِ اِحسَانا»(۱۱۰) در شأن او و مادر مقدسش نازل گردید(۱۱۱).
۲۳ ـ واسطه الحاق نسل به انبیاء
از آنجا كه حضرت مریم شوهر نداشت واسطه الحاق حضرت عیسی علیه‏السلام به نسل انبیاء بود. قرآن می‏فرماید: «... وَ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ دَاوُدَ وَ سُلَیمَانَ وَ اَیُّوبَ وَ یوسُفَ وَ مُوسی وَ هَارُونَ وَ كَذَلِكَ نَجْزِی المُحْسِنِینَ. وَ زَكَرِیَّا وَ یَحْیَی وَ عِیسی...»(۱۱۲)؛ یعنی از اولاد ابراهیم، داوود، سلیمان و... عیسی... بود.
حضرت زهرا علیهاالسلام نیز واسطه الحاق و انتساب نسلش به پیامبر اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله و انبیاء بود(۱۱۳). امام موسی بن جعفر علیه‏السلام در مناظره با هارون الرشید می‏فرماید: «خداوند حضرت عیسی را از طریق مریم(سلام الله علیها) به نسل انبیاء ملحق نمود و به همین گونه ما را از طریق مادرمان فاطمه علیهاالسلام به نبی اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ملحق نموده است.»(۱۱۴)
از رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نقل شده كه خداوند متعال نسل هر پیامبری را در صلب خود آن پیامبر قرار داد و حال آنكه نسل مرا در صلب علی علیه‏السلام قرار داد(۱۱۵).
۲۴ ـ عبادت و قنوت
قرآن در باره حضرت مریم می‏فرماید: «وَ كَانَتْ مِنَ القَانِتِینَ»(۱۱۶) و «یَا مَریَمُ اقْنُتِی لِرَبِّكِ وَ اسْجُدِی وَ ارْكَعِی مَعَ الرَّاكِعِینَ»(۱۱۷). طبق دلالت آیات یاد شده آن حضرت دارای دوام طاعت، نماز، طول قیام و دعا بود. ابن خلدون می‏نویسد مریم چنان در عبادت پای فشرد كه به او مَثَل می‏زنند(۱۱۸).
عبادت و مداومت حضرت زهرا علیهاالسلام در طول عمر كوتاهشان بر قیام، نماز و دعا زبانزد است. امام حسن علیه‏السلام در این باره می‏فرماید: «مادرم فاطمه علیهاالسلام را دیدم كه در شب جمعه‏ای در محراب عبادت ایستاده بود و مرتب در حال ركوع و سجود بود تا سپیده صبح آشكار شد و می‏شنیدم كه مردان و زنان مؤمن را دعا می‏فرمود...»(۱۱۹).
حسن بصری گوید: در این امت عابدتر از فاطمه زهرا علیهاالسلام پیدا نمی‏شود، آن‏قدر در عبادت بر سرپا می‏ایستادند تا پایشان ورم می‏كرد(۱۲۰).
ابن فهد حلی در كتاب خود آورده است كه صدیقه طاهره در نماز از ترس خدا نفس نفس می‏زد(۱۲۱). از همه گویاتر اینكه دغدغه حضرت علیهاالسلام در شب عروسی، عبادت و قنوت پروردگار بود. امام علی علیه‏السلام می‏گوید در شب عروسی فاطمه را نگران و گریان دیدم، پرسیدم: چرا ناراحتی!؟
حضرت زهرا علیهاالسلام پاسخ داد: پیرامون حال و امر خویش فكر كردم كه هنگام مرگ و سرازیر شدن به قبر چگونه خواهد بود. امروز از خانه پدر به خانه شما منتقل شدم و روزی دیگر از اینجا به طرف قبر و قیامت خواهم رفت. پس تو را به خدا سوگند بیا تا به نماز بایستیم و با هم در این شب خدا را عبادت كنیم(۱۲۲).
قیام، عبادت و قنوت فاطمه علیهاالسلام به حدی بود كه بنا به فرمایش رسول اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله آیه شریفه: «الَّذِینَ یَذكُرُونَ اللّه‏َ قِیَاما وَ قُعُودا...»(۱۲۳) در شأن ایشان نازل شد(۱۲۴).
۲۵ ـ خدمتگزار خدا
حضرت مریم به دلیل نذر مادرش خدمتگزار خداوند و خانه او بود: «اِنِّی نَذَرْتُ لَكَ مَا فِی بَطْنِی مُحَرَّرا»(۱۲۵).
فاطمه زهرا علیهاالسلام نیز با عرفان، آگاهی و عشق، خدمتگزار خداوند بود. پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله روزی از دخترش پرسید: «فاطمه! چه درخواست و حاجتی داری؟ هم اكنون فرشته وحی در كنار من است و از طرف خدا پیام آورده تا هر چه بخواهی تحقق پذیرد.
فاطمه علیهاالسلام پاسخ داد: لذتی كه از خدمت خدا می‏برم مرا از خواهش كردن از او باز داشته است، حاجتی جز این ندارم كه پیوسته ناظر جمال زیبای والای خداوند باشم»(۱۲۶).
۲۶ ـ حضور عبادی در جمع مردان
خداوند به حضرت مریم امر نمود كه: «وَاركَعِی مَعَ الرَّاكِعِینَ»(۱۲۷). لازمه اجرای این دستور، حضور در اجتماع مردان نمازگزار بود و مریم این دستور را امتثال نمود و با راهبان در معبد به نماز و ركوع پرداخت.
فاطمه زهرا علیهاالسلام نیز برای انجام رسالت الهی و تحقق اهداف پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله و دفاع از حق و امامت علی علیه‏السلام ، با حضور در برخی اجتماعات مردان به وظایف الهی خود پرداخت.
۲۷ ـ برگزیدگی و برتری بر زنان
حضرت مریم برتر از زنان زمانش بود، امّا فاطمه زهرا علیهاالسلام برترین زنان از اولین تا آخرین است. خداوند درباره حضرت مریم می‏فرماید: «اِنَّ اللّه‏َ اصْطَفَاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفَاكِ عَلی نِساء العَالَمِینَ»(۱۲۸). درباره اصطفای اول در آیه فوق گفته‏اند گزینش برای تطهیر و رسالت الهی و اصطفای دوم ـ كه همراه با حرف «علی» است ـ گزینش و برتری دادن بر زنان می‏باشد(۱۲۹).
درباره برتری فاطمه زهرا علیهاالسلام بر تمام زنان جهان از اولین تا آخرین ایشان روایات متعددی وجود دارد(۱۳۰). روایتی از پیامبر اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله رسیده كه فرمود:
«مریم سیده نساء عالم خود بود، امّا فاطمه سیده نساء عالمین از اولین تا آخرین است و به تحقیق چون او در محرابش به عبادت می‏ایستد، هفتاد هزار فرشته مقرب به او سلام می‏دهند و با همان ندایی كه به مریم می‏دادند خطاب به فاطمه ندا می‏دهند كه‏ای فاطمه! خدا تو را برگزید و تطهیر نمود و تو را بر زنان عالمین برتری داد(۱۳۱).
ابن ابی الحدید از دانشمندان اهل سنت می‏گوید: سخن پیامبر كه فرمود فاطمه علیهاالسلام برترین زن عالم است نص و قطعی است(۱۳۲).
۲۸ ـ محدّثه و نزول فرشتگان
مریم محدّثه بود و فرشتگان و جبرئیل بر او نازل می‏شدند و با او سخن می‏گفتند: «اِذْ قَالَتِ المَلائِكَهُٔ یَا مَریَمُ اِنَّ اللّه‏َ یُبَشِّرُكِ بِكَلِمَهٍٔ مِنه...»(۱۳۳)؛ یعنی یاد آر زمانی كه فرشتگان به مریم گفتند: ای مریم خداوند تو را به كلمه‏ای از جانب خود بشارت می‏دهد... و یا «... قَالَ اِنَّمَا اَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لاِءهَب لَكِ غُلاما زَكِیّا...»(۱۳۴) و «یَا مَریَمُ اِنَّ اللّه‏َ اصْطَفَاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفَاكِ عَلی نِسَاءِ العَالَمِینَ»(۱۳۵).
فاطمه زهرا علیهاالسلام نیز محدّثه بود؛ چون فرشتگان و جبرئیل بر او نازل شده، با او سخن می‏گفتند. در این باره روایات بسیار و متواتر معنوی وجود دارد و بزرگان اهل سنت با نقل روایات بر صحت مطلب اعتراف كرده‏اند(۱۳۶).
از جمله روایات اینكه امام صادق علیه‏السلام می‏فرماید: «به این جهت فاطمه زهرا علیهاالسلام را محدّثه نامیده‏اند كه فرشتگان از آسمان بر ایشان نازل می‏شدند و همانند مریم به او ندا می‏دادند كه‏ای فاطمه اِنَّ اللّه‏َ اصْطَفَاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفَاكِ عَلی نِسَاءِ العَالَمِینَ یا فاطمهُٔ اقنتی لربّك و اسجُدی و اركَعی مع الراكعینَ». مصحف فاطمه حاصل گفت و گوی فرشته مقرب با آن حضرت بود(۱۳۷).
۲۹ ـ تسلی و رفع حزن به وسیله جبرئیل و فرشتگان
حضرت مریم پس از باردار شدن و تنهایی و خوف از زبان مردم، دچار حزن و اندوه گردید. در این حال ندایی آمد كه ای مریم اندوهگین مباش، «فَنَادَاهَا مِنْ تَحْتِهَا ألاّ تَحزَنِی...»(۱۳۸). برخی از مفسران ندا دهنده را حضرت مسیح كه در بطن مریم بود دانسته‏اند(۱۳۹) و برخی گفته‏اند فرشته یا جبرئیل ندا داد(۱۴۰).
حضرت زهرا پس از وفات پدر دچار حزن و اندوه شدیدی شد. خداوند متعال برای كاستن حزن و اندوه آن بانو و تسلی دادن به وی فرشتگان و جبرئیل را بر وی نازل می‏نمود تا به او تسلی دهند و از حزن او بكاهند(۱۴۱): «... و كان جبرئیل یأتیها فیحسن عزاءها علی ابیها و یطیب نفسها و یخبرها عن أبیها و مكانه...»
۳۰ ـ كرامت و تصرف تكوینی
حضرت مریم به اذن پروردگار درخت خرمای خشكیده را جنباند و بلافاصله درخت میوه‏دار شد و خرمای تازه آورد و مریم از آن تناول نمود: «وَ هُزِّی اِلَیكِ بِجِذْعِ النَّخْلَهِٔ تُسَاقِطْ عَلَیكِ رُطَبا جَنِیّا».(۱۴۲) شاخه این نخل را به سوی خود تكان ده، رطب تازه بر تو فرو ریزد.
حضرت فاطمه علیهاالسلام نیز دارای كرامات و معجزه‏های بسیاری بود كه نشان از تصرف تكوینی آن بانو داشت؛ مانند چرخش سنگ آسیاب(۱۴۳)؛ و گردش گهواره(۱۴۴) و آماده شدن غذا(۱۴۵) بدون آنكه دست انسانی در كار باشد.
اباذر نقل می‏كند: «رسول خدا مرا فرستاد تا علی علیه‏السلام را خدمت ایشان دعوت كنم، چون به خانه علی علیه‏السلام رفتم و صدا زدم كسی جواب مرا نداد، امّا دیدم سنگ آسیاب خود به خود می‏چرخد و گندم را آرد می‏نماید و هیچ كس نیز در كنار آن نیست، پس بازگشتم و خدمت رسول اللّه‏ صلی‏الله‏علیه‏و‏آله عرض كردم چیزی دیدم كه نمی‏فهمم! من در شگفتم كه سنگ آسیاب در خانه علی علیه‏السلام می‏چرخد و هیچ كس نیز با آن نبود تا بچرخاند.
پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله فرمود: هر آینه خداوند قلب دختر مرا پر از یقین و وجودش را پر از ایمان نموده است و خداوند از ضعف او خبر دارد؛ لذا به او كمك می‏كند و كفایت كارهایش را می‏نماید. آیا تو نمی‏دانی كه خداوند فرشتگانی دارد كه كمك‏كار آل محمّد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله هستند؟!»
۳۱ ـ دریافت غذای بهشتی
از كرامات حضرت مریم(سلام الله علیها) این بود كه غذای بهشتی از جانب خداوند دریافت می‏كرد: «كُلَّمَا دَخَلَ عَلَیهَا زَكَرِیَّا المِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقا قَالَ یَا مَرْیَمُ أنّی لَكِ هَذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللّه‏ِ یَرزُقُ مَنْ یَشَاءُ بِغَیرِ حِسَابٍ»(۱۴۷).فاطمه زهرا علیهاالسلام نیز در موارد متعددی غذاهای بهشتی دریافت نمود(۱۴۸). در احادیث آمده است كه در یكی از روزهای سخت زندگی كه گرسنگی بر خاندان پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله فشار آورد فاطمه علیهاالسلام وضو گرفت و دست به دعا برداشت و پس از خواندن دو ركعت نماز از خداوند درخواست مائده‏ای از آسمان نمود. ناگهان ظرفی از غذا و طعام بهشتی نازل شد كه بوی عطر آن، منزل علی علیه‏السلام را معطر ساخت.
امام علی علیه‏السلام پرسید: انّی لك هذا؟
حضرت پاسخ داد: هو من عند اللّه‏.
پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله كه خبردار شد فرمود: حمد و ستایش خداوندی را كه دختری به من عطا فرمود مانند حضرت مریم كه «هرگاه زكریای پیغمبر در محراب عبادت او حاضر می‏شد، پیش او خوردنی می‏یافت. می‏گفت: اینها از كجاست؟
مریم جواب می‏داد: از جانب خدا»(۱۴۹).
این ماجرا را زمخشری در كشاف نقل كرده است.
۳۲ ـ ایجاد شگفتی در پیامبر
حضرت زكریا چون وارد محراب حضرت مریم گردید، مشاهده نمود كه غذای زمستانی در تابستان و غذای تابستانی در زمستان نزد مریم است؛ از این واقعه به شگفت آمد، لذا پرسش نمود. «كُلَّمَا دَخَلَ عَلَیهَا زَكَرِیَّا المِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقا قَالَ یَا مَرْیَمُ أنّی لَكِ هَذَا...»(۱۵۰).
فاطمه علیهاالسلام نیز كرامات بسیاری داشت و یا گفتار و رفتاری از آن بانو اظهار می‏شد كه پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله (۱۵۱) یا علی علیه‏السلام (۱۵۲) و گاهی اصحابی چون سلمان و اباذر(۱۵۳) را به شگفتی وا می‏داشت.
۳۳ ـ مكرمت امیدبخش
حضرت زكریا علیه‏السلام با مشاهده مائده بهشتی نزد حضرت مریم و شنیدن جمله آن زن كه فرمود: «یَرزُقُ مَنْ یَشَاءُ بِغَیرِ حِسَابٍ»(۱۵۴) امیدوار شد و با خود اندیشید حال كه چنین است، رزق یك فرزند از جانب خدا به وی نیز ممكن خواهد بود؛ لذا در سن پیری با این امید درخواست فرزند نمود(۱۵۵).
زهرا علیهاالسلام نیز دارای كرامات و توجهات خاص الهی بود كه پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ، علی علیه‏السلام و به ویژه اصحاب رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله مانند سلمان، اباذر و مقداد را امیدوار می‏نمود و به آنان دلگرمی می‏بخشید.
۳۴ ـ مصائب و سختیها
مصائب و سختیها در مسیر كمال عامل مؤثری بوده، در تقرب به خداوند نقش روشنی دارد، لذا خداوند تمام اولیاء خود را به مصائب و سختیهای خاص مبتلا می‏نماید. امام صادق علیه‏السلام از قول علی علیه‏السلام فرمود: «انّ أشدّ الناس بلاء النبیّون ثم الوصیّون ثم الأمثل فالأمثل...»(۱۵۶).
حضرت مریم متحمل مصائب و بلاهای زیادی شد. سخت‏ترین آنها عبارت بود از دوری از مادر و پدر در تمام دوران زندگی، خدمتگزاری بیت‏المقدس از كودكی، تهمت و سوء ظن مردم در عین پاكی، بارداری و زایمان در تنهایی و غربت، نداشتن محل استراحت و غذا و پناه بردن به كنار درخت خرما، نگهداری كودك بدون پدر با آن برخوردها و نگاههای بد مردم.
امّا مصائب و سختیهای فاطمه علیهاالسلام از دوران كودكی حد و حصری نداشت. در بطن مادر تنهایی و نگرانی و حزن مادر را درك می‏نمود(۱۵۷) و چون چشم به دنیا گشود، شاهد اذیت و آزار پدر بود(۱۵۸). چندی نگذشت كه خود را در كنار پدر در شعب ابی طالب متحمل سختیها دید و غم و رنج پدر را با خود تقسیم می‏نمود و در بیم و هراس پدر از مكه هجرت نمود. رنجهای پدر در مدینه به ویژه جنگ احد(۱۵۹) را به عنوان نزدیك‏ترین زن به پدر بر خود هموار نمود تا نوبت به وفات پدر بزرگوارش رسید. وفات پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله با حزن، گریه، مصائب، رنجهای طاقت فرسا و قتل فرزندش محسن شروع شد و به آرزوی مرگ و شهادت آن بانو انجامید.
۳۵ ـ قذف و نسبت ناروا
مرد نادان حضرت مریم را قذف نمودند و نسبتهای ناروایی به ایشان دادند. این قذف به رغم آگاهی آنان به پاكی خاندان و شرافت حضرت مریم بود: «قَالُوا یَا مَریَمُ لَقَدْ جِئْتِ شَیْئا فَرِیّا. یَا اُخْتَ هَارُونَ مَا كَانَ اَبُوكِ سَوءٍ وَ مَا كَانَت اُمُّكِ بَغِیّا»(۱۶۰).
ای مریم به راستی كار بسیار ناپسندی مرتكب شده‏ای، ای خواهر هارون! پدر تو مرد بدی نبود و مادرت نیز بدكار نبود.
امام صادق علیه‏السلام نیز در روایتی طولانی درباره هفت گناه كبیره كه در قرآن آمده و هر هفت مورد را برخی از نادانهای امت اسلامی نسبت به اهل بیت علیهم‏السلام مرتكب شدند می‏فرماید: «... امّا قذف محصنه همان است كه برخی بر سر منابر فاطمه زهرا علیهاالسلام را قذف نمودند و نسبتهای نادرستی به ایشان دادند...»(۱۶۱).
۳۶ ـ آرزوی مرگ
حضرت مریم از شدت حزن و ترس از تكذیب مردم و افترا آرزوی مرگ نمود و از خداوند آن را درخواست كرد و فرمود: «یَا لَیْتَنِی مِتُّ قبلَ هَذَا»(۱۶۲).
حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام نیز از شدت حزن و رنج آرزوی مرگ نمود و از خداوند درخواست كرد هر چه زودتر مرگش را برساند: «الهی عجّل وفاتی سریعا». پروردگار نیز دعای او را اجابت نمود(۱۶۳).
۳۷ ـ سكوت و تحریم سخن
حضرت مریم به امر پروردگار در مواجهه با اهانت مردم نادان و مغرض روزه سكوت گرفت و سخن گفتن با آنان را تحریم نمود: «فَلَنْ اُكَلِّمَ الیَومَ اِنسِیّا»(۱۶۴).
فاطمه زهرا علیهاالسلام نیز پس از شنیدن اهانت برخی از منبر پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در مسجد آن حضرت و اهانت برخی دیگر در آستانه مسجد پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله و تكذیب دختر رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ، نسبت به آن دو سكوت اختیار نمود و آنان را از گفت و گو با خود تحریم نمود و فرمود هرگز با آنان سخن نخواهم گفت: «فلن اكلم من رأس كلمهٔ»(۱۶۵).
۳۸ ـ غسل صدیقه به دست صدیق
حضرت مریم(سلام الله علیها) پس از فوت به وسیله عیسی علیه‏السلام غسل داده شد. حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام نیز به دست حضرت علی علیه‏السلام غسل داده و كفن و دفن شد. مفضل از اصحاب بزرگ امام صادق نقل می‏كند كه از آن حضرت پرسیدم چه كسی فاطمه زهرا علیهاالسلام را غسل داد؟ فرمود: امیرالمؤمنین علیه‏السلام .
مفضل می‏گوید من این مطلب برایم بزرگ آمد و تعجب كردم؛ لذا حضرت فرمود: گویا از آنچه به تو گفتم دلتنگ شدی؟
عرض كردم: آری چنین است فدایت شوم.
حضرت فرمود: دلتنگ مباش؛ زیرا فاطمه علیهاالسلام صدیقه بود و جز صدیق نباید او را غسل دهد، مگر نمی‏دانی كه مریم را جز عیسی كسی غسل نداد(۱۶۶).
۳۹ ـ اشتیاق به بهشت
در روایات آمده است كه فاطمه زهرا علیهاالسلام و حضرت مریم دو زن از چهار زن بهشتی هستند(۱۶۷) كه بهشت مشتاق آنان است: «اشتاق الجنّهٔ الی اربع من النساء: مریم بنت عمران و آسیهٔ بنت مزاحم زوجهٔ فرعون و خدیجهٔ بنت خویلد و فاطمهٔ بنت محمّد.»(۱۶۸)
۴۰ ـ بهشت جایگاه ابدی
آیات قرآن و عصمت و سیره حضرت زهرا علیهاالسلام و مریم(سلام الله علیها) در این دنیا كه روایات و تاریخ ثبت كرده، به خوبی جایگاه ابدی آن دو را نشان می‏دهد. افزون بر اینكه روایات اسلامی فراوانی وجود دارد كه به صراحت، بهشتی بودن آنان را بیان می‏كند. روشنی مطلب به حدی است كه آن را جزء ضروریات دین قرار می‏دهد. در روایات آمده است كه اولین زن، بلكه اولین شخصی كه وارد بهشت می‏شود حضرت زهرا علیهاالسلام است و بعد از آن جناب نوبت ورود زنان مقدس دیگری چون حضرت مریم(سلام الله علیها) می‏رسد(۱۶۹).
●نتیجه‏گیری
نكات زیر را می‏توان به عنوان مهم‏ترین نتایج تحقیق در مقاله حاضر بیان كرد:
۱ ـ خداوند، مقدس اصیل است و اشخاص و اشیاء بر حسب انتساب خاص و تجلی خداوند در آنها و متجلی شدن خداوند به وسیله آنان از قداست نسبی برخوردار می‏باشند.
۲ ـ حضرت مریم نزد همه مسیحیها با تمام اختلافاتی كه میان آنها وجود دارد مقدس است و هیچ امری در دین مسیح نتوانسته قداست آن حضرت را بپوشاند.
۳ ـ قرآن مبانی تقدس مریم(سلام الله علیها) را صفات و ویژگیهایی در آن بانو بیان داشته است.
۴ ـ تمام صفات حضرت مریم(سلام الله علیها) كه مبنای تقدس آن حضرت بود، به طریق اولی در حضرت زهرا علیهاالسلام وجود داشت. افزون بر اینكه فاطمه زهرا علیهاالسلام از صفات دیگری نیز برخوردار بود كه به تنهایی می‏تواند منشأ تقدس باشد.
۵ ـ عقده‏ها و كینه‏ها و جاه‏طلبیهای برخی از افراد در صدر اسلام باعث شد جریان قداست‏پوشی فاطمه زهرا علیهاالسلام بعد از رحلت پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله آغاز شود و جهل و تعصب آن را استمرار بخشید.
۶ ـ كتمان قداست زهرا علیهاالسلام نه تنها ظلم به آن حضرت بود، بلكه موجب ستم به اسلام و بشریت گردید و لوای اسلام در احترام كردن و تكریم زن و جایگاه والای زن در این آیین از مسلمانان گرفته شد. این در حالی است كه در عالم غربِ مدعی مسیحیت بسیاری از كوتاهیها نسبت به زن با شعار و لوای تقدس مریم پوشش داده شده است.

محمّد جواد سلمانپور

منبع : مجمع جهانی شیعه شناس