صنعت پتروشیمی؛ دیروز- امروز - فردا

امسال سی‌امین سال پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی را پشت سر می‌گذاریم و به چهارمین دهة حیات نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران گام می‌نهیم.
سال ۱۳۸۷ به روایتی پنجاهمین سال آغاز فعالیتهای صنعت پتروشیمی در ایران نیز به شمار می‌آید. از سال ۱۳۴۳ که مجتمع پتروشیمی شیراز به بهره‌برداری رسید و تولیدات پتروشیمیایی به تدریج وارد بازار شدند تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی، سیر رشد صنعت پتروشیمی در ایران آنچنان چشمگیر نبود. در آن مقطع آهنگ آرام توسعه با سرعت رشد و توسعه بعد از انقلاب قابل مقایسه نیست. پیش از انقلاب، توسعه توسط خارجی‌ها صورت می‌گرفت و فناوری و تخصص به نیروهای داخلی منتقل نمی‌شد. پس از انقلاب اسلامی نیز خارجی‌هایی که نقش اساسی در آغاز به کار و راه‌اندازی مجتمع پتروشیمی شیراز و سپس آغاز ساخت مجتمع‌های پتروشیمی ایران ـ ژاپن (بندرامام فعلی) و پتروشیمی شاپور (پتروشیمی رازی فعلی) داشتند به دلیل رویکرد استکبار ستیزانه ایران اسلامی کار را نیمه‌کاره رها کردند و بعدها نیز برای بازگشت و اتمام کار مبالغ هنگفتی را طلب کردند که البته پذیرفته نشد. به خاطر دارم که در آن زمان توان راه‌اندازی واحدهای پتروشیمی بدون خارجی‌ها وجود نداشت. مدیریت پتروشیمی رازی بعد از اتمام جنگ تحمیلی از شرکت هلندی درخواست کرد که برای ادامه تعهد خود به کشور بازگردند ولی آنها تمکین نکردند. لذا گروهی از متخصصین رازی و شیراز جهت راه‌اندازی واحدی که تکنولوژی آن برای اولین بار در ایران نصب شده بود و تجربه‌ای وجود نداشت، تشکیل شد.
در آن زمان مسئولیت کل عملیات پتروشیمی رازی را بعهده داشتم. پیش‌راه‌اندازی و راه‌اندازی واحد روز به روز جلو می‌رفت تا اینکه مرحله نهایی که در اصطلاح فنی به آن water run می‌گویند انجام گرفت. وقتی شرکت هلندی متوجه شد که ما توانستیم به مرحله راه‌اندازی اصلی برسیم پیغام داد که در قبال دریافت چند صد هزار دلار آماده بازگشت به ایران و راه‌اندازی است، اما مدیریت رازی جواب منفی داده و نپذیرفت.
بالاخره واحد راه‌ افتاد و به محصول رسید. هیجانی‌ترین زمان و خاطره انگیزترین زمان، ساعت یک و نیم صبح بود که دانه‌های کود اوره از بالای برج پریل به زمین رسید و ما از خوشحالی زیر آن ایستاده بودیم و دانه‌های کود اوره مثل برف به سرمان می‌ریخت.
به واقع می‌توان گفت، کارکنان صنایع پتروشیمی پس از پیروزی انقلاب با اتکای به خویش چرخ لوکوموتیو صنعت پتروشیمی را به حرکت در آوردند، اما به آغاز دوران دفاع مقدس و با توجه به استقرار مجتمع‌های پتروشیمی در ماهشهر استان خوزستان که خط مقدم مقابله با دشمن به شمار می‌رفت و حملات هوایی بعثی‌ها به مجتمع‌های پتروشیمی، عملاً سال‌های متمادی، توسعه صنعت پتروشیمی به کندی پیش رفت و بخش زیادی از توان فنی و مالی دولت و صنعتگران پتروشیمی صرف بازسازی‌ها شد. سیاست توسعه این بود که کارها توسط متخصصین ایرانی انجام گیرد که به حمدالله موفقیت بسیار بزرگی حاصل شده است. در کنار رشد و توسعه صنعت پتروشیمی دیگر صنایع نیز توسعه پیدا کرده و سازندگان و طراحان داخلی وارد عمل شده‌اند. بطور کلی پس از انقلاب وابستگی به خارج سیر نزولی پیدا کرده و در حال حاضر کشور در بسیاری از تخصص‌ها کاملاً خودکفا شده است.
ظرفیت تولید صنایع پتروشیمی کشور در زمان‌ پیروزی انقلاب اسلامی، حدود۲ میلیون تن در سال بود اما این ظرفیت با وجود توقف طولانی در اجرای طرحهای صنعت پتروشیمی در سالهای دفاع مقدس، به ۵۰ میلیون تن در حال حاضر رسیده است . مهمترین دستاوردهای صنعت پتروشیمی پس از انقلاب اسلامی، توسعه و ایجاد ظرفیت تولید انواع محصولات پتروشیمی بوده است. به لحاظ مزیت نسبی خوبی که ایران از نظر خوراک (نفت، گاز) دارد سرمایه‌گذاری در این صنعت را تشویق می‌کند. در مقایسه با قبل از انقلاب دستاوردهای ذیل را می‌توان نام برد:
▪ سرمایه‌گذاری حدود ۳۳ میلیارد دلار و ایجاد ظرفیت ۳۷ میلیون تن از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۶
▪ تأمین خوراک صنایع پایین‌دستی کشور که قبل از راه‌اندازی واحدهای پتروشیمی از خارج تأمین می‌گردید.
▪ پرورش توان بالقوه کشور و تبدیل آن به بالفعل در تمام زمینه‌های تخصصی به ویژه استقلال کامل در راه‌ندازی واحد، نصب تجهیزات و ساخت اکثر تجهیزات مورد نیاز پتروشیمی در داخل کشور. علاوه بر آن توان مهندسی در زمینه‌های طراحی و مشاوره‌ای داخل کشور نیز افزایش یافته است.
▪ ارتقاء جایگاه شرکت ملی صنایع پتروشیمی در بازارهای جهانی (رتبه ۴۷) اشتغالزایی تا ۱۴۰۰۰ نفر مستقیم و هزاران نفر غیر مستقیم .
با اتکال به قدرت لایزال الهی و در پرتو ایمان و عزم ملی و کوشش، افق بیست ساله کشور برنامه‌ریزی شده و در این افق، چشم‌انداز صنعت پتروشیمی تدوین شده است که قرار است صنعت پتروشیمی اولین تولید کننده مواد و کالای پتروشیمی در منطقه از لحاظ ارزشی باشد .
برای توسعه صنعت پتروشیمی و رسیدن به این آرمان ، ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در نظر گرفته شده است (تا سال ۱۴۰۴). در حال حاضر صنعت پتروشیمی ایران مقام دوم در منطقه را دارد و مهمترین رقیب آن کشور عربستان است که با خرید واحدها و سرمایه‌گذاری، توسعه پتروشیمی را با آهنگ سریع پیگیری می‌کند. لذا ارزیابی تحول صنعت پتروشیمی در دهه چهارم انقلاب از نظر توانایی تخصصی، فنی، اجرایی و مدیریتی مناسب ارزیابی می‌شود ولی بزرگترین چالش، تأمین بودجه لازم برای تحقق این آرمان است که باید در این زمینه توجه بیشتری مبذول گردد.

مهندس عادل نژاد سلیم
مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران

منبع : نفت نیوز