اندر ستایش سلطان محمود (۲)

بیک دست مرطوس را کرد جای		منوشان خوزان فرخنده رای
که بر کشور خوزیان بود شاه		بسی نامداران زرین کلاه
دو تن نیز بودند هم رزم سوز		چو گوران شه آن گرد لشگر فروز
وزو نیوتر آرش رزم زن		بهر کار پیروز و لشکر شکن
یکی آنک بر کشوری شاه بود		گه رزم با بخت همراه بود
دگر شاه کرمان که هنگام جنگ		نکردی بدل یاد رای درنگ
چو صیاع فرزانه شاه یمن		دگر شیر دل ایرج پیل تن
که بر شهر کابل بد او پادشا		جهاندار و بیدار و فرمان روا
هر آنکس که از تخمه‌ی کیقباد		بزرگان بادانش و بانژاد
چو شماخ سوری شه سوریان		کجا رزم را بود بسته میان
فروتر ازو گیوه‌ی رزم زن		بهر کار پیروز و لشکر شکن
که بر شهر داور بد او پادشا		جهانگیر و فرزانه و پارسا
بدست چپ خویش بر پای کرد		دلفروز را لشکر آرای کرد
بزرگان که از تخم پورست تیغ		زدندی شب تیره بر باد میغ
خر آنکس که بود او ز تخم زرسب		پرستنده‌ی فرخ آذر گشسب
دگر بیژن گیو و رهام گرد		کجا شاهشان از بزرگان شمرد
چو گرگین میلاد و گردان ری		برفتند یکسر بفرمان کی
پس پشت او را نگه داشتند		همه نیزه از ابر بگذاشتند
به رستم سپرد آن زمان میمنه		که بود او سپاهی شکن یک تنه
هر آنکس که از زابلستان بدند		وگر کهتر و خویش دستان بدند
بدیشان سپرد آن زمان دست راست		همی نام و آرایش جنگ خواست
سپاهی گزین کرد بر میسره		چو خورشید تابان ز برج بره
سپهدار گودرز کشواد بود		هجیر و چو شیدوش و فرهاد بود
بزرگان که از بردع و اردبیل		بپیش جهاندار بودند خیل
سپهدار گودرز را خواستند		چپ لشکرش را بیاراستند
بفرمود تا پیش قلب پساه		بپیلان جنگی ببستند راه
نهادند صندوق بر پشت پیل		زمین شد بکردار دریای نیل
هزار از دلیران روز نبرد		بصندوق بر ناوک انداز کرد
نگهبان هر پیل سیصد سوار		همه جنگ‌جوی و همه نیزه‌دار
ز بغداد گردان جنگاوران		که بودند با زنگه‌ی شاوران
سپاهی گزیده ز گردان بلخ		بفرمود تا با کمانهای چرخ
پیاده ببودند بر پیش پیل		که گر کوه پیش آمدی بر دو میل
دل سنگ بگذاشتندی بتیر		نبودی کس آن زخم را دستگیر
پیاده پس پیل کرده بپای		ابا نه رشی نیزه‌ی سرگرای
سپرهای گیلی بپیش اندرون		همی از جگرشان بجوشید خون
پیاده صفی از پس نیزه‌دار		سپردار با تیر جوشن‌گذار
پس پشت ایشان سواران جنگ		برآگنده ترکش ز تیر خدنگ
ز خاور سپاهی گزین کرد شاه		سپردار با درع و رومی کلاه
ز گردان گردنکشان سی هزار		فریبرز را داد جنگی سوار
ابا شاه شهر دهستان تخوار		که جنگ بداندیش بودیش خوار
ز بغداد و گردن فرازان کرخ		بفرمود تا با کمانهای چرخ
بپیش اندرون تیرباران کنند		هوا را چو ابر بهاران کنند
بدست فریبرز نستوه بود		که نزدیک او لشکر انبوه بود
بزرگان رزم آزموده سران		ز دشت سواران نیزه وران
سر مایه و پیشروشان زهیر		که آهو ربودی ز چنگال شیر
بفرمود تا نزد نستوه شد		چپ لشکر شاه چون کوه شد
سپاهی بد از روم و بر برستان		گوی پیشرو نام لشکرستان
سوار و پیاده بدی سی هزار		برفتند با ساقه‌ی شهریار
دگر لشکری کز خراسان بدند		جهانجوی و مردم شناسان بدند
منوچهر آرش نگهدارشان		گه نام جستن سپهدارشان
دگر نامداری گروخان نژاد		جهاندار وز تخمه‌ی کیقباد
کجا نام آن شاه پیروز بود		سپهبد دل و لشکر افروز بود
شه غرچگان بود برسان شیر		کجا ژنده پیل آوریدی بزیر
بدست منوچهرشان جای کرد		سر تخمه را لشکر آرای کرد
بزرگان که از کوه قاف آمدند		ابا نیزه و تیغ لاف آمدند
سپاهی ز تخم فریدون و جم		پر از خون دل از تخمه‌ی زادشم
ازین دست شمشیرزن سی هزار		جهاندار وز تخمه‌ی شهریار
سپرد این سپه گیو گودرز را		بدو تازه شد دل همه مرز را
بیاری بپشت سپهدار گیو		برفتند گردان بیدار و نیو
فرستاد بر میمنه ده هزار		دلاور سواران خنجر گزار
سپه ده هزار از دلیران گرد		پس پشت گودرز کشواد برد
دمادم بشد برته‌ی تیغ زن		ابا کوهیار اندر آن انجمن
به مردی شود جنگ را یارگیو		سپاهی سرافراز و گردان نیو
زواره بد این جنگ را پیشرو		سپاهی همه جنگ سازان نو
بپیش اندرون قارن رزم زن		سر نامداران آن انجمن
بدان تا میان دو رویه سپاه		بود گرد اسب افگن و رزمخواه
ازان پس بگستهم گژدهم گفت		که با قارن رزم زن باش جفت
بفرمود تا اندمان پور طوس		بگردد بهر جای با پیل و کوس
بدان تا ببندد ز بیداد دست		کسی را کجا نیست یزدان پرست
نباشد کس از خوردنی بی‌نوا		ستم نیز برکس ندارد روا
جهان پر ز گردون بد و گاومیش		ز بهر خورش را همی راند پیش
بخواهد همی هرچ باید ز شاه		بهر کار باشد زبان سپاه
به سو طلایه پدیدار کرد		سر خفته از خواب بیدار کرد
بهر سو برفتند کار آگهان		همی جست بیدار کار جهان
کجا کوه بد دیده‌بان داشتی		سپه را پراگنده نگذاشتی
همه کوه و غار و بیابان و دشت		بهر سو همی گرد لشکر بگشت
عنانها یک اندر دگر ساخته		همه جنگ را گردن افراخته
ازیشان کسی را نبد بیم و رنج		همی راند با خویشتن شاه گنج
برین گونه چون شاه لشکر بساخت		بگردون کلاه کیی برفراخت
دل مرد بدساز با نیک خوی		جز از جنگ جستن نکرد آرزوی
سپهدار توران ازان سوی جاج		نشسته برام بر تخت عاج
دوباره ز لشکر هزاران هزار		سپه بود با آلت کارزار
نشسته همه خلخ و سرکشان		همی سرفرازان و گردنکشان
بمرز کروشان زمین هرچ بود		ز برگ درخت و زکشت و درود
بخوردند یکسر همه بار و برگ		جهان را همی آرزو کرد مرگ
سپهدار ترکان به بیکند بود		بسی گرد او خویش و پیوند بود
همه نامداران ما چین و چین		نشسته بمرز کروشان زمین
جهان پر ز خرگاه و پرده سرای		ز خیمه نبد نیز بر دشت جای
جهانجوی پر دانش افراسیاب		نشسته بکندز بخورد و بخواب
نشست اندران مرز زان کرده بود		که کندز فریدون برآورده بود
برآورده در کندز آتشکده		همه زند و استا بزر آژده
ورا نام کندز بدی پهلوی		اگر پهلوانی سخن بشنوی
کنون نام کندز به بیکند گشت		زمانه پر از بند و ترفند گشت
نبیره فریدون بد افراسیاب		ز کندز برفتن نکردی شتاب
خود و ویژگانش نشسته بدشت		سپهر از سپاهش همی خیره گشت
ز دیبای چینی سراپرده بود		فراوان بپرده درون برده بود
بپرده درون خیمه‌های پلنگ		بر آیین سالار ترکان پشنگ
نهاده به خیمه درون تخت زر		همه پیکر تخت یکسر گهر
نشسته برو شاه توران سپاه		بچنگ اندرون بگرز و بر سر کلاه
ز بیرون دهلیز پرده‌سرای		فراوان درفش بزرگان بپای
زده بر در خیمه‌ی هر کسی		که نزدیک او آب بودش بسی
برادر بد و چند جنگی پسر		ز خویشان شاه آنک بد نامور
همی خواست کید بپشت سپاه		بنزدیک پیران بدان رزمگاه
سحر گه سواری بیامد چو گرد		سخنهای پیران همه یاد کرد