توصیه هایی برای معلمان، چگونه كلاس درس را اداره كنيم

 جزیره دانش : در  اين نوشته چند پيشنهاد مختصر و روشن آورده شده است كه به كار هر معلمي مي‌آيند. اين پيشنهادها به متغيرهاي زيادي اشاره مي‌كنند كه در كنترل معلم‌اند و بهتر است به آن‌ها توجه شود. متغيرهاي زيادي بر فرايند ياددهي- يادگيري اثر مي‌گذارند كه آشكارترين آن‌ها را بايد معلم ، دانش‌آموز ، موضوع درس و محيط يادگيري شمرد، كه در اين‌جا، تأكيد و تمركز بر كار معلم بوده است.   در جمع‌آوري اين پيشنهادها در كنار مراجعه به صاحب‌نظران تعليم و تربيت، پرسش از دانش‌آموزان مختلف، زمينه ساز اصلي بوده و از آنان چنين پرسيده شده است:   حتماً معلماني را از سال‌هاي قبل به خاطر داريد كه "خوب" يا "بد " بوده‌اند.   آن‌ها چه مي‌گفتند يا چه مي‌كردند كه امروزه چنين قضاوتي درباره‌شان مي‌كنيد؟   البته، اظهارنظرهاي دانش‌آموزان بسيار زياد بود كه پس از تعيين اعتبار و پايايي هر كدام، سرانجام موارد زير باقي ماندند و اكنون، مي‌توانم با اطمينان بگويم كه اين موارد، از نظر دانش‌آموزان مهم‌اند.

  بايدها

  1. با آمادگي قبلي به كلاس برويد. مواد و وسايل، نوع پرسش‌ها و فعاليت‌ها را قبلاً آماده كنيد. اغلب دانش‌آموزان شنيده‌اند كه معلم گفته است: معذرت مي‌خواهم، مطالب درس امروز را آماده يا مطالعه نكرده‌ام.

  2. در جلسه اول، خود و روش خود را معرفي كنيد. دانش‌آموزان از همان ابتدا مايلند و حق دارند با روش كار شما، نوع امتحان كردن، نوع سؤال‌ها، مقدار تكليف شب، دفاتر و وسايلي كه از قبل بايد تهيه كنند و حتي استراحت چند دقيقه‌اي و مختصري كه ممكن است در وسط جلسه درس به آنان مي‌دهيد، آشنا شوند. حتي در ابتداي هر جلسه بايد خلاصه‌اي از درس گذشته و آن‌چه را كه مي‌خواهيد درس بدهيد، براي دانش‌آموزان بگوييد.

  3. محيط كلاس را راحت نگه‌داريد. در اين‌جا هم منظور راحتي فيزيكي (آيا همه تابلوهاي كلاس را خوب مي‌بينند و حرف‌ها را خوب مي‌شنوند؟) و هم راحتي فكري ( اجازه پرسش‌ كردن و شركت در بحث) است.

  4. هدف‌ها را بيان كنيد. تحقيقات نشان داده‌اند كه در اين صورت، يادگيري تسهيل مي‌شود و دانش‌آموزان از لحاظ ذهني آمادگي بيش‌تري براي فراگيري مي‌يابند . چنان كه در سخنراني‌ها هم شخص سخنران بايد به حاضران بگويد چه مي‌خواهد بگويد و چه را گفته است.

  5. نظم داشته باشيد. در صحبت كردن، طبق نقشه قبلي پيش برويد و هر چه يادتان آمد بيان نكنيد. دانش‌آموزان، درس و مفاهيم سازمان دهي شده را بهتر دنبال مي‌كنند و ياد مي‌گيرند.

  6. از ابزارهاي ديداري- شنيداري استفاده كنيد . همة ما زماني بهتر ياد مي‌گيريم كه بيش‌تر از يك حس ما به كار گرفته شده باشد. گذشته از آن، رعايت تنوع، جو كلاس را مطبوع‌تر مي‌كند.

  7. وسايل و ابزارهايي را كه به كار مي‌بريد، خوب بشناسيد. اين نكته، بسيار مهم است. هيچ عاملي بيش‌تر از اين دانش‌آموز را از معلم روگردان نمي‌كند كه دريابد معلم بر كارش مسلط نيست. البته، دانش‌آموزان انتظار ندارند معلم همه چيز را بداند، اما در صورتي كه اطلاعات ناقص يا نادرست به آنان بدهد، از آن به بعد درباره هر چه مي‌گوييد ترديد خواهند كرد.

  8. به پرسش‌ها پاسخ بدهيد. اين نكته، دو بخش دارد: اول اين كه پاسخ را در هنگام پرسيدن سؤال بدهيد. اگر دانش‌آموزي مثلاً توضيح تئوري نسبيت را بخواهد، مي‌توانيد پاسخ را به بعدها موكول كنيد، اما به خاطر داشته باشيد وقتي دانش‌آموز چيزي مربوط به درس را مي‌پرسد، معنايش اين است كه مفهوم خاصي را درك نكرده است و نياز به كمك دارد و ممكن است در صورت پاسخ ندادن شما، بقيه درس را هم نفهمد. دوم آن كه پس از پاسخ دادن به پرسش دانش‌آموز، از او بپرسد آيا به سؤالش جواب داده‌ايد يا نه. چه بسيار اتفاق مي‌افتد كه معلم نادانسته، به سؤال ديگري غير از آنچه دلخواه دانش‌آموز است پاسخ مي‌دهد، يا آن‌كه فقط قسمتي از سؤال را جواب داده است.

  9. واكنش دانش‌آموزان را بگيريد. با وجود ابهام‌هاي زيادي كه درباره فرايند آموزش داريم، يك چيز را با اطمينان زيادي مي‌دانيم: اين كه بدون آگاهي از واكنش فراگير، آموزش اتفاق نمي‌افتد. معلم همواره بايد بداند كه دانش‌آموزان مفاهيم تدريس شده را دريافت كرده‌اند يا نه.

  10. اشتياق نشان بدهيد. اشتياق شما بايد دو جهت داشته باشد: موضوع درس و آموزش شما. دانش‌آموزان، به معلم علاقه‌مند بيش‌تر توجه دارند.

  11. كنترل كلاس را در اختيار داشته باشيد. در مورد مسائل انضباطي، بايد مسئوليت‌هاي آن‌ها را هم بپذيريد. شما بايد دانش‌آموزان مسئله ساز و سلطه‌جو را زير كنترل داشته باشيد. جالب آن كه مسائل انضباطي، در كلاس‌هاي بزرگسالان هم وجود دارند!

  12. انعطاف‌پذير باشيد. معلمي كه از قبل آمادگي لازم را براي خود فراهم آورده، راه معيني را در كلاس دنبال مي‌كند. اما معناي اين نكته آن نيست كه او در هيچ شرايطي نبايد از خود انعطاف‌پذيري نشان بدهد. يادتان باشد كه وظيفه شما، كمك و خدمات رساني به دانش‌آموزان است.

  13. مشوق شركت در بحث‌ها باشيد. فرايند يادگيري در كلاس‌هاي فعال كاملاً دنبال مي‌شود و در كلاس‌هاي غيرفعال، ممكن است دنبال شود . دانش‌آموزان را در بحث‌ها شركت بدهيد. توجه داشته باشيد كه وقتي دانش‌آموزان خودشان به مفاهيم پي مي‌‌برند، يادگيري آنان پايدارتر و عميق‌تر است.

  14. رفتار صميمانه داشته باشيد. اعتراف مي‌كنيم كه اين نكته، ذهني و شخصي است، اما در پاسخ نامه‌هاي ما به دفعات آماده بود و نمي‌توانيم آن را حذف كنيم . رفتار دوستانه رانمي‌توان تعريف كرد، اما احساس كردن آن آسان است. دانش‌آموزان خود را "بچه" تصور نكنيد.

  15. ميزان پيشرفت را ارزيابي كنيد. بديهي است كه وقتي چيزي ارزش درس دادن داشته باشد، ارزش‌يابي آن هم ضرورت خواهد داشت. ارزيابي‌ها را در فواصل كوتاه انجام بدهيد نه در پايان ماه و فصل، به ويژه كه هدف ارزشيابي، صرف نظر از تعيين ميزان يادگيري دانش‌آموزان، پي بردن به نقص‌هاي كار معلم هم هست.

  16. خودتان باشيد. اغلب معلمان تازه‌كار، سعي مي‌كنند روش معلم‌ها يا استادان موفق و موردعلاقه خود را الگو قرار بدهند و تقليد كنند. اين نوع نقطه نظر، فقط زماني كارايي دارد كه شخصيت شما دو نفر نيز مشابه باشد. مسائل و اتفاقاتي كه در حين آموزش رخ مي‌دهند، همواره شبيه هم نيستند.

  نبايدها

  1. وقت را بيهوده نگيريد. درس را به موقع شروع كنيد و بعد از خوردن زنگ آن را ادامه ندهيد. با اين كار، فقط دانش‌آموزان را عصباني مي‌كنيد و باعث مي‌‌شويد كه به درس شما گوش ندهند.

  2. وقت را تلف نكنيد. تعريف كردن خاطرات شيرين و لطيفه‌هاي بجا، در حد خود خوب است، اما يادتان باشد كه دانش‌آموزان براي چيز ياد گرفتن در كلاس شما نشسته‌اند!

  3. متكلم وحده نباشيد. بيش‌تر ما به اين علت معلم شده‌ايم كه چيزهايي براي ياد دادن مي‌دانيم. وظيفه معلم نيز در كلاس همين است. اما بگذاريد دانش‌آموزان هم اظهار نظر كنند. طرح كردن پرسش‌هاي آموزنده در كلاس و به بحث كشاندن دانش‌آموزان يك هنر است.

  4. متكبر نباشيد. بديهي است كه ديگران صميمت و افتادگي را دوست دارند و از تكبر بيزارند. اگر اين احساس را در دانش‌آموزان به وجود آوريد كه برايشان اهميت قائل نيستيد، به سرعت از شما رو گردان مي‌شوند.

  5. مسخره نكنيد. مسخره كردن دانش‌آموزان در هر سن و سالي بسيار زشت است . البته، شوخي كردن مناسب با دانش‌آموزان به ويژه در مورد جواب‌هايي كه مي‌دهند، نشانه صميميت است، اما با مسخره گرفتن آنان، باعث ايجاد ترس از پاسخ يا واكنش نشان دادن خواهيد شد.

  6. ديكتاتور نباشيد. شما بايد به ويژه در بحث‌ها نظر خود را به بقيه تحميل نكنيد. اين نكته، در كلاس‌هاي بزرگسالان از حساسيت زيادتري برخوردار است.

  7. بسيار تند يا كند صحبت نكنيد. تند حرف زدن، دانش‌آموزان ديرآموز و كند حرف‌زدن، دانش‌آموزان مستعد را خسته مي‌كند. بخش‌هايي از صحبت خود را ضبط كنيد و با گوش دادن، متوجه اشكالات حرف زدن خود بشويد.

  8. از روي چيزي نخوانيد. من نمي‌گويم اصلاً چيزي را در كلاس نخوانيد . گاهي، خواندن نوشته‌هاي كوتاه ديگران، بسيار هم آموزنده و گيراست. اما نيم ساعت خواندن، طبعاً كلاس را خسته خواهد كرد. در اين موارد، بهتر است نسخه‌هايي از متن مورد نظر را تهيه كنيد و به دانش‌آموزان بدهيد. يادتان باشد كه بيشتر دانش‌آموزان، با خواندن و نگاه كردن، بهتر از شنيدن چيز ياد مي‌گيرند.

  9. پاسخ‌ها را قطع نكنيد. بسياري از معلم‌ها اين عادت بد را دارند كه پاسخ دانش‌آموز به پرسش‌ مطرح شده را در نيمه‌هاي آن قطع مي‌كنند و سؤال خودشان را نيز نيمه تمام مي‌گذارند. خود من عادت كرده‌ام براي جلوگيري از اين كار، در موقع پاسخ دادن دانش‌آموز دست‌هايم را از پشت به هم قفل ‌كنم.

  10. با دانش‌آموز "يكي به دو" نكنيد. هيچ دليلي ندارد كه شما از همه دانش‌آموزان خوشتان بيايد، يا آن كه همه آنان بايد شما را دوست داشته باشند! در مقابله با دانش‌آموزان از قدرت و اختيار خود استفاده نكنيد. بهترين موقع براي تصفيه حساب، در زنگ تفريح يا بعد از خاتمه كلاس‌هاي روزانه است.

  11. احترام دانش‌آموزان به خود را از دست ندهيد. از بين رفتن احترام به صورت‌هاي مختلفي اتفاق مي‌افتد. جاي توهين و بي‌حرمتي در كلاس درس نيست. معلم بايد نوعي ديوار نامرئي ميان خود و دانش‌آموزان داشته باشد. به هر حال، مقام معلمي بايد حفظ شود و اين نكته را در تضاد با گفته قبلي كه بايد با دانش‌آموزان صميمي بود، در تضاد نبينيد. بسياري از معلم‌ها مرز ميان اين دو را درست نمي‌شناسند.

  12. مشكلات خود را به كلاس نبريد. شما بايد مسائل و مشكلات معمولي و روزمره از قبيل اوقات تلخي خانوادگي، بگو مگو با مدير يا كارمندان اداره و غيره را پشت در كلاس بگذاريد و سپس وارد شويد. در كلاس بايد خوش‌ اخلاق باشيد. دانش‌آموزان اغلب تحث تأثير نوع روحيه معلم خود قرار مي‌گيرند.

  13. چيزي را از خود در نياوريد. اگر ناچار به دروغگويي شديد، سعي كنيد دروغ شما فاش نشود. قبلاً گفتيم كه معلم بايد اعتماد دانش‌آموزان را جلب كند. گفتن جمله "نمي‌دانم، اما جستجو مي‌كنم" كار‌ساز است. گاهي نيز مي‌توانيد پاسخ دادن به پرسشي را كه جوابش را نمي‌دانيد، به كلاس واگذار كنيد و آن را به اصطلاح، به بحث بگذاريد. با اين سياست، مي‌توانيد فرصتي براي فكر كردن دارا شويد.

  14. حواس دانش‌آموزان را پرت نكنيد. منظور ما در اين‌جا، گفته‌ها و كارهايي است كه مي‌توانند فرايند ياددهي- يادگيري را متوقف كنند، يا به بيراهه بكشانند. تكيه كلام‌هاي بي‌مورد و زياده از حد، يا بازي كردن با كليد يا چيزي كه در دست داريد، عوامل حواس پرتي هستند و از تمركز دانش‌آموزان به موضوع مورد بحث مي‌كاهند.