جذاب ترین تصویر از انتهای دهه ۶۰

«عروس» ساخته بهروز افخمی

«عروس» از همان نخستین سکانس‌اش، در سینمای پایان دهه ۱۳۶۰ عجیب بود؛ فیلم با کاروان شادی مراسم عروسی حمید (ابوالفضل پورعرب) و نیکی کریمی (مهین) آغاز می‌شد و برای نخستین‌بار از دو چهره جوان استفاده می‌کرد که در طول دو دهه بعد به مهم‌ترین ستارگان سینمای ایران تبدیل شدند. ویلای شمال، استفاده از قطعات موسیقی غربی، آپارتمان‌های شیک نوساز، لباس‌های مد روز یا کراوات زدن پورعرب همه از عواملی بودند که تماشاگران را جذب تماشای «عروس» در آن سال کرد.

«عروس» فی‌الواقع بسیاری از چیزها را در سینمای پس از انقلاب ایران آغاز کرد، با این وجود، این فیلم هیچ چیزی را کشف نکرد، یا واجد هیچ نوآوری‌ای نبود، این فیلم به‌واقع همه فرمول‌های مهمی را که در طول سال‌های پس از انقلاب به دلایل متعدد کنار گذاشته شده بود دوباره احیا کرد و البته آغازگر جریانی در سینمای ایران بود که هنوز و پس از سال‌ها در سینمای ایران هست. فیلم که در تابستان سال ۱۳۷۰ به نمایش درآمد ۴۱ میلیون تومان فروخت و به پرفروش‌ترین فیلم سال سینمای ایران تبدیل شد و بسیاری از رکوردهای فروش را در سال‌های پس از انقلاب به نام خود ثبت کرد.

«عروس» نقطه آغاز بازگشت پدیده ستاره‌ به سینما بود، ابوالفضل پورعرب در طول سال‌های دهه ۱۳۷۰ دوباره به جوان‌اول سینمای ایران تبدیل شد، نقشی که کم‌ و ‌بیش در طول دهه ۱۳۶۰ کنار گذاشته شده بود و نیکی کریمی که در زمان تولید فیلم تنها ۱۹ سال داشت، تا پیش از ظهور نسل تازه ستارگانی که در نیمه دهه ۱۳۷۰ به صحنه سینما پا گذاشتند، مهم‌ترین ستاره زن سینمای ایران بود و در همان چند ساله اول حضورش در سینما در چند تا از مهم‌ترین فیلم‌های نیمه اول دهه ۱۳۶۰ بازی کرد. اما پایان جنگ هشت ساله در سال ۱۳۶۷ به سینماگران اجازه داد تا با فراغ‌بال بیشتری کار کنند، حداقل مشکلات ورود مواد خام که در طول جنگ مشکلی مهم در سینمای ایران محسوب می‌شد، با پایان جنگ بهبود یافت. «عروس» یکی از پی‌رنگ‌های فرعی مهم ملودرام‌های ایرانی را احیا کرد، جوانی بی‌پول که برای به دست آوردن دختر مورد علاقه‌اش به سوی خلاف کشیده می‌شود ولی در نهایت به اشتباهاتش پی می‌برد و بخشوده می‌شود و انتخاب قاچاق دارو به عنوان حرفه حمید در این فیلم به یکی از مسائل اجتماعی مهم آن سال‌ها اشاره داشت.

اما آنچه بیش از هر چیز «عروس» را به فیلمی کلیدی در سینمای ایران تبدیل می‌کرد، کوشش بهروز افخمی برای ساختن فیلمی با استانداردهای فنی هالیوودی بود؛ دغدغه‌یی که افخمی تا سال‌ها بعد هم پیگیرش بود، او کوشیده بود، ملودرامی بسازد که از سطح متوسط سینمای دهه ۱۳۶۰ فراتر باشد که بود، او موفق شد، این کوشش را در «شوکران» (۱۳۷۷) و در «سن‌پترزبورگ» (۱۳۸۸) تکرار کند و الگوهایش را بر اساس هالیوود بنا کند و نه بر اساس استانداردهای سینمای ایران، اگر به سکانس تصادف فیلم نگاه کنید یا به سکانسی که حمید به سراغ پدرزنش (عباس امیری) می‌رود، متوجه این نکته می‌شوید، که فیلم با چه دقتی می‌کوشد ضرباهنگ صحنه‌هایش را حفظ کند و با تعدد نماها از زوایای مختلف، کوتاه کردن طول نماها در تدوین و حرکات سریع دوربین به دکوپاژی فراتر از سطح سینمای ایران دست یابد، بی‌تردید حضور نعمت حقیقی به عنوان مدیر فیلمبرداری تاثیر فراوانی بر سبک دکوپاژ فیلم دارد. از سوی دیگر فیلم منادی شکلی تازه از سلیقه بصری بود، خانه نوساز حمید، خانه بزرگ پدر مهین و ویلای شمال در مقابل پاساژ شلوغ محل کار حمید و حتی اتومبیل کادیلاک سفیدرنگ فیلم که در آن‌ سال‌ها، خود تعداد زیادی تماشاگر به سالن‌های سینما کشاند.

هم نوع دکوپاژ فیلم بعدتر و طول دهه ۱۳۷۰ به استانداردی در ساختن فیلم‌های عامه‌پسند تبدیل شد و هم سلیقه بصری فیلم که در طول ۱۰ سال بعد و تا همین امروز هم حداقل‌های تولید فیلم‌ها و سریال‌های عامه‌پسند را تعیین کرده است. فیلم یکی از جذاب‌ترین تصویرها را از سال‌های انتهایی دهه ۱۳۶۰ نشان می‌دهد، دوره‌یی که تهران پس از جنگ شاهد موج تازه‌یی از نوسازی و ظهور پدیده‌یی چون نماهای آجر سه‌سانتی بود که به شکلی تمثیلی بیانگر پایان جنگ و آغاز دوره اول ریاست‌جمهوری هاشمی‌رفسنجانی و سیاست‌های باز اقتصادی او بود که «عروس» خواسته یا ناخواسته به یکی از نخستین واکنش‌ها نسبت به آن تبدیل شد.

«عروس» یک بار دیگر اثبات کرد که ژانر ملودرام در سینمای ایران همواره به‌مانند یک فرمول برنده عمل می‌کند و هر بار و در هر دوره با تغییراتی جزیی در خط روایی و اضافه کردن الگوهایی از زمانه می‌توان تماشاگران را به سینما کشاند، در این سال‌های اخیر موفقیت سریال‌های ملودراماتیک در تلویزیون از «ستایش» گرفته تا «فاصله‌ها» باز همین نکته را نشان داد که ملودرام همچنان ژانر غالب و مادر در سینمای ایران است ولی «عروس» از سوی دیگر نشان داد که رسیدن به یک سینمای موفق، هم ستاره می‌خواهد و هم تکنیک کارگردانی و هم داستانی جذاب و هم جوان معترض؛ اینها همه‌چیزهایی بود که فیلم «عروس» داشت تا روند سینمای بعد از خود را متحول کند و تعاریف کهنه را دوباره یادآوری کند و فرمول قدیمی را دوباره در قالبی جدید در سینمای ایران زنده کند.

حافظ روحانی