دوران بارداری، عوارض مهم و شایع

در حین حاملگی هورمونها دچار تغییر و تحولاتی می شوند که بالطبع  عارضه هایی را نیز با خود به همراه دارد. کارشناسان تغذیه در این مورد توصیه هایی را برای رژیم غذایی زنان باردار دارند که باهم می خوانیم.
مهمترین عارضه دوره بارداری
خدیجه رحمانی کارشناس ارشد تغذیه با بیان اینکه سوزش سردل، از مهمترین عوارض دوره بارداری است توصیه کرد: دو سوم زنان باردار تهوع صبحگاهی دارند و به دلیل اینکه حالت تهوع زنان باردار به هنگام صبح به دلیل خالی بودن معده بیشتر از سایر اوقات است بهتر است بعد از بیدار شدن از خواب در حالت درازکش یک تکه نان خشک یا بیسکوئیت مصرف کرده و یک ربع بعد از رختخواب برخاسته و صبحانه سبکی را میل کنند .
سه ماهه اول بارداری
در سه ماهه اول بارداری تغییرات عادی فیزیولوژیک در بدن مادر رخ می دهد که به نفع مادر و جنین است. مهمترین تغییرات در این دوره، تغییرات هورمونی ناشی از جفت است که خود زمینه ساز عوارض بارداری است. در واقع علت تهوع و استفراغ در این دوره برمی گردد به تغییرات هورمونی ناشی از جفت که کاملا هم باید طبیعی تلقی شود.
هموگلوبین مادر باردار
در این دوره، حجم و ترکیبات خون مادر تغییر پیدا می کند و میزان هموگلوبین خون به دلیل اینکه افزایش حجم آن بیشتر از افزایش ترکیبات خون است مقداری کاهش پیدا می کند به همین علت هموگلوبین بارداری با غیربارداری فرق می کند لذا در سه ماهه اول بارداری اگر هموگلوبین مادر زیر یازده باشد مادر کم خون محسوب می شود ولی در دوره غیربارداری هموگلوبین زیر 12 را کم خونی می دانیم.
اهمیت تغذیه در بارداری
نکته دیگری که اهمیت این دوران را می رساند مراحل رشد جنین است که دو هفته اول تخم بارور شده جایگزین می شود و جفت تشکیل می شود و از هفته سوم تا پایان ماه دوم بارداری اندام های جنین تشکیل می شود و با سرعت بسیار تقسیم سلولی روبرو است که اهمیت تغذیه در این دوران را از نظر کیفی نشان می دهد و هرگونه سوء تغذیه ای که با تقسیم سلولی ارتباط پیدا می کند مثل کم خونی، کمبود ب12 و کمبود اسیدفولیک و کمبود روی و کمبود ترشح تیروئید اثرات سوء خود را در این دوران می گذارد که باعث تغییرات ارگانیک می شود.

لزوم مصرف اسیدفولیک قبل از بارداری
اختلالات ارگانیک در این دوران بسیار مهم است که شاید بارزترین آن در ارتباط با اسید فولیک است به همین دلیل توصیه می شود مادران قبل از بارداری مکمل اسید فولیک را مصرف کنند تا کمبود آن اثرات سوئی بر جنین نداشته باشد چرا که معمولا زنان در ماه های اول و دوم متوجه بارداری خود نیستند مگر در بارداری هایی که برنامه ریزی شده است.
مصرف ریزمغذی های در این دوره اهمیت بسیاری دارد ضمن اینکه عوارض سه ماهه دوره اول یکی از عللی است که ممکن است مادر را در معرض کمبود این مواد مغذی قرار دهد.
لزوم آگاهی از میزان مجاز اضافه وزن در بارداری
کنترل وزن مادر یکی از نکات مهم است و باید مادر از میزان افزایش وزن دوران بارداری اش آگاه باشد تا بداند با توجه به BMI قبل از دوره بارداری اش چقدر باید وزن اضافه کند. برای این منظور بهترین توصیه این است که مادران به بخش مادر و کودک نزدیک ترین مرکز بهداشتی و درمانی منزلشان مراجعه کنند. در این مراکز مراقبین بهداشتی مراقبت های ویژه دوران بارداری را برای آنها توصیه می کنند و تعیین می کنند که مادر در دوره بارداری چقدر می تواند وزن اضافه کند.
مقدار اضافه وزن در سه ماهه اول اهمیت چندانی ندارد چرا که به طور متوسط مادران در سه ماهه اول بارداری یک تا دو کیلو وزن اضافه می کنند که از نظر کمی زیاد مهم نیست ولی این اضافه وزن از نظر کیفی باید مورد توجه واقع شود.
چقدر کالری اضافه تر مصرف کنید؟
با توجه به اینکه در سه ماهه اول بارداری افزایش وزن مادر شروع می شود افزایش کالری در حد 100 تا150 کیلو کالری را در سه ماهه اول توصیه می کنیم. در سه ماهه اول مقدار افزایش کالری زیاد نیست ولی مادر باید میزان توصیه شده دریافت کالری را از مواد مغذی مفید تامین کند و این مقدار را به اندازه نیم واحد از هر یک از گروههای اصلی  نان، گروه شیر، گروه گوشت و گروه سبزی ها دریافت کند تا به طور متعادل همه مواد را دریافت کند.
آشنایی با عوارض دوره بارداری
سوزش سردل شایع ترین عارضه
سوزش سردل یکی از شایع ترین عوارض دوره بارداری است که در واقع همان ترش کردن معده است. توصیه می شود زنان باردار برای کاهش این عارضه تعداد وعده های غذایی خود را بیشتر و حجم هر وعده را کمتر کرده تا با حجم کم بتوانند غذا را تحمل کنند در عین حال از پری معده خودداری کنند.
لازم است از مصرف غذاهای محرک اسید معده که شامل غذاهای پرادویه ، سرخ شده، غذاهای ترش و اسیدی ، شکلات، قهوه و چای، غذاهای  دیرهضم و گازدار و نفاخ خودداری کرده و حتی المقدور غذاهای ساده و زودهضم و کم حجم را مصرف کنند.
خودداری از درازکشیدن تا دو ساعت بعد از صرف غذا
ترجیحا آب را همراه با وعده غذایی مصرف نکنند. بهتر است آب و مایعات در فواصل بین وعده ها مصرف شود و حتی المقدور یک تا دو ساعت بعد از غذا از درازکشیدن خودداری شود.
دو سوم زنان باردار تهوع صبحگاهی دارند
تهوع و استفراغ از دیگر مشکلات دوره بارداری است که بیماری صبحگاهی نامیده می شود. معمولا دو سوم زنان در این دوران تهوع دارند و یک سوم آنها حالت تهوع شان با استفراغ همراه است. اگر این حالات موجب کاهش وزن زن باردار شود نشان دهنده تهوع و استفراغ بدخیم است. در این شرایط باید حتما برای کنترل برنامه غذایی مناسب زیر نظر پزشک و متخصص تغذیه بوده تا کاهش وزن نداشته باشد.»
در عین حال ممکن است افزایش هورمون تیروئید در این دوره باعث تشدید حالت تهوع و استفراغ شود همچنین هیجان و اضطراب از عواملی است که این شرایط را بدتر می کند. عواملی دیگر مثل سر و صدا، نور و شرایط تغییرات آب و هوا نیز ممکن است این حالات را تشدید کند بنابراین باید از این عوامل پرهیز شود.»
پرهیز از خالی نگه داشتن معده
برای کاهش این نوع عارضه بارداری بهتر است تا جایی که با تغذیه در ارتباط است از خالی نگه داشتن معده اجتناب شود و وعده های غذایی را در فواصل منظمی در حجم کم مصرف کنند که می تواند براساس تحمل مادران متفاوت باشد. گاها یک مادر باردار می تواند به جای سه وعده 6 یا 8 یا حتی 10 وعده غذایی در روز مصرف کند که این مقدار برحسب شرایط و تحمل مادر متفاوت است.
قبل از برخاستن از رختخواب یک تکه نان خشک مصرف کنید
به دلیل اینکه حالت تهوع زنان باردار به هنگام صبح به دلیل خالی بودن معده بیشتر از سایر اوقات است بهتر است بعد از بیدار شدن از خواب در حالت درازکش یک تکه نان خشک یا بیسکوئیت مصرف کرده و بلافاصله یک ربع بعد از آن بلند شده یک صبحانه سبک و زودهضمی را دریافت کند همچنین استفاده از کربوهیدرات های زودهضم و پروتئین در این وعده غذایی می تواند این حالت را تخفیف دهد.
خطرات مصرف خاک خوری و نشاسته خوری در اثر ویار
از دیگر عوارض سه ماهه اول بارداری "ویار” یا پیکا است. اکثر مادران باردار این علایم را دارند ممکن است ویار آنها به نوعی با تهوع و استفراغ ارتباط داشته باشد. برخی از غذاها حالت تهوع را تشدید می کند که خود مادر باید براساس تجربه متوجه شود چه چیزی این حالت را تشدید می کند تا ازمصرف آن دوری کند. در این دوره ممکن است مصرف مواد غذایی کم ارزش مثل خاک خوری یا نشاسته خوری صورت گیرد که هیچکدام مفید نیست.
لازم است در این مورد آموزش کافی به مادر داده شود تا از مصرف این مواد نامناسب خودداری کند چرا که نه تنها خاصیتی برای مادر ندارد بلکه می تواند باعث مسمومیت، عفونت، آلودگی انگلی و غیره شود. حتی افزایش بزاق دهان با مصرف نشاسته خواری گزارش شده است بنابراین باید از این شرایط اجتناب شود.
راه های کنترل ویار و پیکا
در صورت داشتن چنین عارضه ای لازم است همان توصیه هایی که برای کنترل تهوع و استفراغ اشاره کردیم برای کنترل ویار اعمال شود تا این دوران سپری شود.
کاهش اشتها به دنبال عوارض بارداری
کاهش اشتها به دنبال عوارض بارداری صورت می گیرد و به دلیل اینکه به عنوان مشکلات بسیار رایج این دوران است بیشترین توصیه تغذیه ای برای این دوره کنترل عوارض بارداری است. ممکن است مادرانی باشند که در معرض خطر بیشتری در این شرایط باشند که لازم است تحت مراقبت ویژه باشند و حتی ممکن است لازم باشد هر هفته تحت مشاوره باشند.
سوء تغذیه مادران باردار
سوء تغذیه مادران بیشتر در نقش کم وزنی است. مادرانی که BMI زیر  18.5 دارند به عنوان مادران دچار سوء تغذیه محسوب می شوند.
بارداری پرخطر
مادرانی که سن بارداری آنها نامناسب است یعنی کمتر از 18 سال یا بالای 35 سال دارند به عنوان مادران باردار در معرض خطر شناسایی می شوند. هچنین فاصله کم بارداری با زایمان قبلی اگر کمتر از دو سال باشد به عنوان عامل خطر محسوب می شود. سابقه بارداری های پرخطر مثل سقط، مرده زایی ، تولد نوزاد نارس و یا نوزاد کم وزن نیز عامل خطر محسوب می شوند.
تاریخچه سلامتی مادر از نظر بیماری هایی نظیر فشارخون، دیابت و بیماری های مزمنی که در اثر آن مادر دارو مصرف می کند ممکن است تداخل داروها با مشکلات مادر را بیشتر کند بنابراین مادرانی که این عوامل خطر را دارند زیرنظر پزشک و متخصصن تغذیه مشاوره شوند تا بتوانند این دوران را به خوبی سپری کنند.
میزان مصرف مواد غذایی در بارداری
در مورد میزان غذایی مادران باید ضمن کنترل میزان مصرف از همه گروه های اصلی غذایی به طور متناسب استفاده کند که شامل نان و غلات است که حداقل مصرف 7 واحد از این گروه توصیه می شود همچنین از گروه گوشت 7 واحد(برحسب لیست جانشینی)، گروه میوه ها 3 واحد، گروه سبزی ها 4 واحد و از گروه شیرمصرف 3 واحد در روز توصیه می شود البته گاها ممکن است برخی از مادران نیاز بیشتری به مصرف این گروه غذایی داشته باشند که در مشاوره با متخصص تغذیه مشخص می شود.
مصرف روغن بخصوص روغن های ضروری که اسیدهای چرب ضروری را برای بدن مادر تامین می کند و نیز روغن هایی که حاوی امگا3 هستند خصوصا روغن زیتون توصیه می شود و لازم است روزانه حداقل 3 واحد یعنی به اندازه 3 قاشق مرباخوری در برنامه غذایی مادران باردار جای داشته باشد.
مصرف مکمل ها در بارداری آری یا خیر؟
با توجه به اینکه ممکن است مادران در دوره بارداری به دلیل عوارض این دوره در معرض کمبود ریزمغذی های اساسی قرار گیرند مصرف مکمل ها در این دوره اهمیت خاصی دارد. توصیه های کشوری ما این است که مکمل بارداری باید در این دوره مصرف شود و تمام مادران باردار باید بدون استثناء از مکمل ویتامین و مینرال ویژه بارداری استفاده کنند که با مکمل های دیگر متفاوت است.
مصرف آهن از سه ماهه دوم به بعد به زنان باردار توصیه می شود اما در صورتی که دچار کم خونی باشد باید آهن اضافی مصرف کند و در قبال این آهن اضافی روی اضافی بگیرد تا کمبود روی را در مادر تشدید نکند.
زمان مناسب مصرف مکمل های بارداری
زمان مصرف مکمل مهم است. اصولا برای اینکه مکمل تاثیر بیشتری داشته باشد توصیه می شود یک ساعت تا یک ساعت و نیم قبل از غذا مصرف شود اما اگر با مصرف مکمل ها دچار سیری می شوند بهتر است مکمل ها را یک ساعت و نیم بعد از غذا در وعده نهار یا شام مصرف شود. البته توصیه می شود زمان مصرف مکمل در مادران چاق بعد از شام و در مادران غیرچاق بعد از نهار باشد.
نی‌نی‌بان جدیدترین و بهترین مطالب خود را در تلگرام و از طریق سه کانال «راهنمای بارداری»، «زندگی با کودک» و «سلامت زنان» در اختیار شما قرار می‌دهد.